“Βόμβες – Δέματα”: Αναπροσαρμογή μέτρων και οι σαρωτές ανίχνευσης

Οι “βόμβες δέματα” αποτελούν πλέον μία υπαρκτή κατάσταση που πρέπει να αντιμετωπίζουν οι μάνατζερ ασφαλείας, έπειτα από την έκρηξη στο γραφείο του κου Χρυσοχοΐδη. Η ζήτηση και τα προαπαιτούμενα των συσκευών ακτινοσκόπησης, οι κίνδυνοι για δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς ασφάλειας καθώς και νέα μέτρα ασφαλείας εισέρχονται δυναμικά στο προσκήνιο. 

Οι σαρωτές αντικειμένων και δεμάτων αποτελούν πλέον το μεγάλο ζητούμενο στον τομέα της ασφάλειας δημόσιων και ιδιωτικών Επιχειρήσεων, ύστερα από την έκρηξη βόμβας -στις 24 Ιουνίου 2010- στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, κου Μιχάλη Χρυσοχοΐδη, που είχε σαν τραγικό αποτέλεσμα το θάνατο του 52χρονου υπασπιστή του, Γιώργου Βασιλάκη. Πλέον ο έλεγχος πρόσβασης ανθρώπων και αντικειμένων και η αποφυγή διέλευσης ύποπτων αντικειμένων αποτελεί το μεγάλο στόχο και ορίζει το νέο δόγμα ασφαλείας που αλλάζει με χαρακτηριστική ευκολία.

Ιστορίες με δέματα- βόμβες και αναφορές από το εξωτερικό
Η ενέργεια αυτή στο κτίριο της λεωφόρου Κατεχάκη βρήκε τη συντριπτική πλειοψηφία δημόσιων και ιδιωτικών φορέων εντελώς απροετοίμαστη, αφού η πρακτική αποστολής δεμάτων βομβών που ήταν «δημοφιλής» στην Ισπανία, την Ιταλία, τη Ρωσία και σε άλλες χώρες, ουδέποτε είχε απασχολήσει σοβαρά τους ελληνικούς φορείς ασφάλειας.
Στο εξωτερικό έχουν σημειωθεί την τελευταία δεκαετία περίπου 70 περιστατικά αποστολής παγιδευμένων επιστολών και δεμάτων, που περιείχαν ισχυρούς εκρηκτικούς και εμπρηστικούς μηχανισμούς, καυστικά υγρά κ.λπ. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Δεκέμβριο του 2003 είχαν σταλεί πέντε επιστολές – βόμβες μέχρι και σε θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μάλιστα, δέμα βόμβα έσκασε μέχρι και στα χέρια του τότε Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κου Ρομάνο Πρόντι, μέσα στο σπίτι του στη Μπολόνια, χωρίς ευτυχώς να τραυματισθεί. Μάλιστα, τότε την επίθεση ανέλαβε η επονομαζόμενη «¶τυπη Αναρχική Ομοσπονδία» FAI, που έχει συσχετισθεί με τουλάχιστον 40 επιθέσεις και η οποία έχει αποστείλει δέματα-βόμβες και για «ελληνικούς λόγους» πρόσφατα, όπως ο θάνατος του αντιεξουσιαστή Λάμπρου Φούντα, η σύλληψη του Νίκου Μαζιώτη και άλλα θέματα. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι ελληνικές διωκτικές αρχές και κυρίως η Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία εξέτασαν ενδελεχώς το ενδεχόμενο, τη σχετική τεχνογνωσία να μετέφεραν σε ελληνικές ένοπλες ομάδες «σύντροφοί» τους από το εξωτερικό. Τα τελευταία χρόνια είχε αναπτυχθεί ένα δίκτυο συνεργασίας με το όνομα "Mediterranean" μεταξύ των αξιωματικών των αντιτρομοκρατικών υπηρεσιών των τεσσάρων χωρών (Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Ελλάδα) οι οποίοι συνεδρίαζαν μία φορά κάθε τρίμηνο και συζητούσαν τις εξελίξεις στο «μεσογειακό αντάρτικο πόλεων». Προ διετίας μάλιστα είχε συζητηθεί το ενδεχόμενο η μόδα της αποστολής δεμάτων -βομβών να φτάσει και στην Ελλάδα. Όμως δεν είχε προταθεί κανένα συγκεκριμένο μέτρο και η σχετική συζήτηση έμεινε εκκρεμής.
Αυτού του τύπου οι επιθέσεις θεωρείται ότι έχουν σειρά πλεονεκτημάτων. Η κατασκευή του εκρηκτικού μηχανισμού με μικρές ποσότητες πυρίτιδας και με τη χρήση συνήθων μηχανισμών παγίδευσης και πυροδότησης – όταν ανοίγει το κύκλωμα της επιστολής – θεωρείται ιδιαιτέρως απλή. Παράλληλα, στην κατασκευή και αποστολή της, δεν χρειάζεται να συμμετέχουν περισσότερα από 2-3 άτομα, ενώ υπάρχει η δυνατότητα στόχευσης «υψηλών προσώπων» που η φυσική προσέγγισή τους από τους ένοπλους θα ήταν σύνθετη, εξαιρετικά δυσχερής και θα περιείχε μεγάλο ρίσκο. Τα δέματα – βόμβες θεωρούνται ένας τρόπος επίθεσης «με το μικρότερο δυνατόν κόπο, που πετυχαίνει τα πιο σημαντικά αποτελέσματα». Έτσι λοιπόν στο εξωτερικό μετά τη διάλυση των Ερυθρών Ταξιαρχιών, της γαλλικής Acton Directe και άλλων ένοπλων οργανώσεων που επιχειρούσαν κτυπήματα «πρόσωπο με πρόσωπο» και απέφευγαν τις «ύπουλες» επιστολές βόμβες, οι διάδοχοί τους δεν είχαν πολλά περιθώρια δράσης ούτε μεγάλες επιχειρησιακές δραστηριότητες. Έτσι λοιπόν, η ανάγκη και η έλλειψη υλικών και ανθρώπινου δυναμικού τους ανάγκασε να καταφύγουν στο τελευταίο αποτελεσματικό μέσο: τις επιστολές ή δέματα – βόμβες. Κάτι αντίστοιχο εκτιμήθηκε ότι συμβαίνει και στη χώρα μας, οπότε μετά την εξάρθρωση μεγάλου τμήματος του «Επαναστατικού Αγώνα» και της «Συνωμοσίας των Πυρήνων της Φωτιάς» τα υπόλοιπα μέλη των ένοπλων οργανώσεων λόγω έλλειψης ανθρώπινου δυναμικού, κατέφυγαν στο ύστατο μέσο. Την αποστολή δέματος – βόμβας – και ίσως το πιο ανησυχητικό σε αυτήν την αναδρομή και τη σύγκριση είναι ότι η αποστολή δεμάτων – βομβών λόγω της «επιτυχίας» αυτού του εγχειρήματος από τους τρομοκράτες, το πιθανότερο είναι να συνεχιστεί. Αυτό πιστεύουν ακράδαντα ανώτατοι αξιωματικοί της ΕΛ.ΑΣ. και η πλειοψηφία των υπεύθυνων ασφαλείας ιδιωτικών φορέων.

Αναπροσαρμογή μέτρων
Έτσι λοιπόν η θωράκιση των δημόσιων κτιρίων και των εγκαταστάσεων των εταιρειών έχει πάντα χαρακτήρα αποτρεπτικό και ουδέποτε προληπτικό. Πάντα όλοι προσαρμόζονται στην ευρηματικότητα και στις επιλογές των ένοπλων οργανώσεων και τα δόγματα ασφαλείας αλλάζουν με χαρακτηριστική ευκολία. Όταν έγινε επίθεση με ρουκέτα εναντίον της πρεσβείας των ΗΠΑ τον Ιανουάριο του 2007, τότε όλοι επόπτευαν το χώρο γύρω από τις κρίσιμες κτιριακές υποδομές, ενώ παράλληλα υπήρχε μαζική θωράκιση οχημάτων. Τέτοιου τύπου επίθεση δεν επαναλήφθηκε, παρά τα αντιθέτως λεγόμενα τότε, όμως είχαν δαπανηθεί εκατομμύρια ευρώ στην απόκτηση αντίστοιχων μηχανισμών θωράκισης των κτιρίων. Αντιστοίχως, τώρα γίνεται αγώνας δρόμου από συνεργάτες πολιτικών με αρμοδιότητες υπεύθυνου ασφαλείας υπουργείων, δημόσιων Οργανισμών, τραπεζών και μεγάλων εταιρειών προκειμένου να εγκαταστήσουν ηλεκτρονικούς σαρωτές δεμάτων και μαγνητικές πύλες. Τα μέχρι στιγμής δεδομένα αυτής της αγοράς είναι συγκεκριμένα. Τέτοιου είδους προϊόντα πωλούν στην Ελλάδα τέσσερις εταιρείες που φέρνουν αντίστοιχα προϊόντα από Γερμανία, Ιταλία, Αυστρία, Αγγλία και άλλες χώρες.

Ο «αδύναμος» κρίκος
Είναι χαρακτηριστικό αυτό που συνέβη στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, όπου υπήρχε και το ειδικό σκάνερ και η μαγνητική πύλη από τις αρχές του 2009.
Πρόκειται για συστήματα γερμανικής κατασκευής – αντίστοιχα αυτών που υπάρχουν στο αεροδρόμιο "Ελευθέριος Βενιζέλος". Στο χειρισμό του "σαρωτή" των αποσκευών απασχολούντο καθημερινά 12 αστυνομικοί με ειδική εκπαίδευση. Τα μηχανήματα συντηρούντο κανονικά και όλα τυπικά φαίνονταν ότι λειτουργούσαν σωστά! Όμως στην πράξη τα θέματα ήταν διαφορετικά και λειτουργούσαν ως αντιπαράδειγμα. Οι αξιωματικοί, οι δημοσιογράφοι, οι συνεργάτες του υπουργού ποτέ δεν περνούσαν από τη μαγνητική πύλη ή από το σκάνερ, για λόγους εμπιστοσύνης και ευγένειας και αφού εθεωρείτο δεδομένο ότι «κανείς από αυτούς δεν ήταν ύποπτος για κάποια παράνομη ενέργεια».
Όμως κανείς δεν σκέφθηκε το .προφανές. Ότι ο υπεράνω υποψίας συνεργάτης του κου Χρυσοχοΐδη «μετέφερε» το θάνατο με το δέμα – βόμβα, άθελά του στο Υπουργείο.
Οι κανόνες ασφαλείας λοιπόν είχαν καταστρατηγηθεί σε αυτόν τον τομέα.

Νέα μέτρα με ασπίδα τους σαρωτές;
Σήμερα υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 450 ακτινοσκοπικές συσκευές ελέγχου δεμάτων και η ζήτηση έχει φθάσει να είναι για τετραπλάσιο αριθμό. Έτσι οι περισσότεροι υπεύθυνοι ασφαλείας ζητούν περιθώριο αρκετών μηνών για να παραγγείλουν, να εισάγουν και να παραδώσουν αυτές τις συσκευές. Από τα υπάρχοντα μηχανήματα τα 300 είναι σε αεροδρόμια της χώρας ενώ τα υπόλοιπα εχουν τοποθετηθεί στη Βουλή και σε πέντε με έξι κυβερνητικά κτίρια καθώς και σε περίπου 40 ιδιωτικές εταιρείες (πετρελαιοειδών, κινητής τηλεφωνίας κ.λπ.) καθώς και σε πιστωτικά ιδρύματα. Ακόμη, 3-4 τέτοιου είδους συστήματα έχουν τοποθετηθεί στις φυλακές της χώρας, σε δικαστήρια κ.λπ. Τα προβλήματα που παρουσιάζονταν λοιπόν μέχρι τη στιγμή που εξερράγη το δέμα – βόμβα στη λεωφόρο Κατεχάκη ήταν πολλά. Το ποσοστό κάλυψης κρίσιμων δημόσιων υπηρεσιών με τέτοιου είδους συσκευές, θεωρείται μικρότερο του 5-7% . Επιπλέον, αν εξαιρεθούν τα αεροδρόμια όπου υπάρχει για προφανείς λόγους συνεχής ετοιμότητα και το Μέγαρο Μαξίμου όπου ο έλεγχος της αλληλογραφίας είναι μεθοδικός, στα υπόλοιπα δημόσια κτίρια ο έλεγχος ήταν υποτυπώδης έως .καθόλου!
Σπάνια υπήρχε έλεγχος των δεμάτων, ενώ οι «υποτίθεται εκπαιδευμένοι υπάλληλοι» που θα έπρεπε να ελέγχουν την οθόνη ακτινογράφησης των αντικειμένων, απλά έλειπαν από το πόστο τους. Επιπλέον, δεκάδες συσκευές έμεναν χωρίς σέρβις και υπολειτουργούσαν ή είχαν αδρανοποιηθεί. Επίσης, πολλές εταιρείες είχαν συσκευές ξεπερασμένης τεχνολογίας. Ακόμη, στις περισσότερες περιπτώσεις υπήρχε παραβίαση των κανόνων χειρισμού αυτών των συσκευών, λόγω ρουτίνας και ευθυνοφοβίας των φρουρών.
Το ποσοστό κάλυψης κρίσιμων ιδιωτικών κτιριακών εγκαταστάσεων με τέτοιου είδους συσκευές θεωρείται της τάξης του 2-3%. Στα πιστωτικά ιδρύματα υπάρχουν κυρίως στις κεντρικές εγκαταστάσεις αλλά όχι στις περιφερειακές. Σημαντικά μέτρα έχουν ληφθεί σε εταιρείες τηλεπικοινωνιών όπως η Vodafone ή εταιρειών πετρελαιοειδών που θεωρούνται «υψηλής ευαισθησίας» .
Η ΕΛ.ΑΣ. είχε ενοικιάσει 254 σκάνερ συσκευών και 963 μαγνητικές πύλες για τις ανάγκες των Ολυμπιακών Αγώνων, οι περισσότερες από τις οποίες επεστράφησαν στις εταιρείες προέλευσής τους. Τέτοιου είδους σαρωτές είχαν χρησιμοποιηθεί για τις ανάγκες της Συνόδου Κορυφής το 2003 και από τότε είναι στην κατοχή των ΤΕΕΜ και χρησιμοποιούνται κατά περίσταση. Μετά την έκρηξη λοιπόν στο γραφείο του υπασπιστή του κου Χρυσοχοίδη, υπάρχει τεράστια ζήτηση αυτών των σκάνερ ακόμη και από γραφεία κομμάτων, πολιτικών, γραφείων τραπεζιτών, επιχειρηματιών κ.λπ. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε υπεύθυνος ασφαλείας «όλοι θέλουμε εδώ και τώρα ένα σκάνερ για δέματα και αλληλογραφία». Εκπρόσωποι εταιρειών με αντίστοιχες τεχνικές συσκευές μιλούν για μία από τις μεγαλύτερες ζητήσεις συσκευών ασφαλείας που έχουν γίνει. Όλοι φοβούνται το κτύπημα με επιστολή -βόμβα και δεν ξέρουν πώς να το αντιμετωπίσουν .» αναφέρουν χαρακτηριστικά.

Η ΕΛ.ΑΣ. συνέταξε εγκύκλιο για έκτακτα μέτρα ασφαλείας σε όλες τις αστυνομικές υπηρεσίες όπου ζητείται η ενεργοποίηση ηλεκτρονικών σαρωτών σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες. Ακόμη, κύριο μέλημα αποτελεί η εκπαίδευση των ιδιωτικών φρουρών στο χειρισμό τέτοιου είδους συσκευών.
Η εκπόνηση αυτών των μέτρων ασφαλείας βασίζεται στο παλιό πρόγραμμα "Διαχείριση Ύποπτου Ταχυδρομείου" που είχε συνταχθεί το 2001 όταν υπήρξε στην Αμερική η αποστολή επιστολών με τον άνθρακα και είχε σημειωθεί διεθνής αναστάτωση χωρίς όμως να δοθεί συνέχεια. Θα υπάρχει γενική επιφυλακή στον έλεγχο της αλληλογραφίας, με βασικά κριτήρια αν τα γράμματα αποπνέουν περίεργη οσμή, μυρίζουν κ.λπ. Και όπως λένε υπεύθυνοι ασφαλείας «είμαστε ακόμη στην αρχή.»

Χαρακτηριστικά των συσκευών
Μία ακτινοσκοπική συσκευή ελέγχου δεμάτων και χειραποσκευών, όπως ονομάζεται, έχει κόστος που υπολογίζεται περίπου στα 45.000-50.000 ευρώ. Φέρει ειδική οθόνη και έχει τη δυνατότητα να ακτινογραφεί το περιεχόμενο κάθε δέματος με βάση το χημικό "ατομικό αριθμό" κάθε ουσίας και να "σημαδεύει" με ένα κόκκινο πλαίσιο τις εκρηκτικές ύλες (εικόνα 1).
Με μπλε χρώματα εμφανίζονται τα μεταλλικά αντικείμενα, με πορτοκαλί χρώματα τα οργανικά αντικείμενα (ρούχα, φαγητά, εκρηκτικά, ναρκωτικά) και με πράσινο χρώμα τα ενδιάμεσα υλικά όπως το γυαλί, το αλάτι κ.ά. (εικόνα 2). Όπως ανέφερε εκπρόσωπος της εταιρείας PROTON SA που διαθέτει τέτοιου είδους προϊόντα στην Ελλάδα «Το σύστημά μας έχει τη δυνατότητα μεγέθυνσης των αντικειμένων κατά 16 φορές, ενσωματώνει 1152 αισθητήρες για την ανίχνευση διαφορετικού τύπου εκρηκτικών με χρήση διαφορετικών καναλιών λογισμικού εντοπισμού επικίνδυνων ουσιών. Επιπλέον, υπάρχει συσκευή που έχει μεγαλύτερο κόστος και που έχει όμως τη δυνατότητα να ανιχνεύει εκρηκτικά και σε μορφή υγρών αλλά και εύφλεκτα ή διαβρωτικά υγρά που μπορεί να αποστέλλονται, για παράδειγμα, σε ένα κουτί με ποτό! Ακόμη, το προαναφερθέν ειδικό σύστημα έχει τη δυνατότητα να δίνει στο χειριστή του εικόνες από διαφορετικές γωνίες. Με την προσθήκη ενός ειδικού συστήματος ηλεκτρονικής μνήμης, με κόστος περίπου 3000-4000 ευρώ μπορεί ο χειριστής του μηχανήματος να προχωρά σε αναδίφηση της εικόνας των αντικειμένων που έχουν διέλθει από το Σαρτή μέχρι και πολλές εβδομάδες νωρίτερα. Η χωρητικότητά του υπολογίζεται σε περισσότερες από 300.000 σχετικές εικόνες.
Σημειώνεται πάντως ότι όλα τα σκάνερ αυτού του τύπου έχουν ένα «αδύνατο» σημείο, το οποίο όμως αποτελεί και τρόπο δοκιμής του συστήματος ελέγχου δεμάτων. Για ιδιότυπους χημικούς λόγους, ο ατομικός αριθμός της ζελατοδυναμίτιδας ταυτίζεται με αυτόν του μελιού και της σοκολάτας. Γι’ αυτό πολλές φορές τα σκάνε κτυπούν false alarm, αφού τα εκρηκτικά που «σημαδεύουν» στην οθόνη είναι πολλές φορές σοκολατάκια ή .θυμαρίσιο μέλι.
Επιπλέον υπάρχει και ο φορητός ανιχνευτής ιχνών εκρηκτικών υλών, το κόστος του οποίου ανέρχεται στα 25.000-30.000 ευρώ. Η συσκευή αυτή βάρους 3,2 κιλών μοιάζει με ένα μικρό ηλεκτρικό σκουπάκι και έχει τη δυνατότητα ανίχνευσης των περισσότερων εμπορικών και στρατιωτικών εκρηκτικών. Ακόμα κι ένα μικρογραμμάριο εκρηκτικού να βρίσκεται στο περίβλημα ενός δέματος, έχει τη δυνατότητα να το εντοπίσει. Επίσης έχει τη δυνατότητα ανίχνευσης τοξικών αερίων, ενώ διαθέτει και έγχρωμη οθόνη 3,5 ιντσών ΤFT LCD.
Ακόμη, πωλούνται διάφοροι τύποι μαγνητικών πυλών με αντιστοιχία αξίας τεχνικών δυνατοτήτων – ανίχνευσης επικίνδυνων αντικείμενων και ουσιών. Σημειώνεται ότι κάθε εταιρεία που πουλά τέτοιου είδους συστήματα αναλαμβάνει και την εκπαίδευση των φρουρών ασφαλείας με ειδικό πρόγραμμα εξομοίωσης και με ασφαλή αξιολόγηση των εξεταζόμενων.

Ο δεκάλογος της προστασίας από την ύποπτη αλληλογραφία

Ένα δέμα μπορεί να θεωρηθεί ύποπτο σε περίπτωση που συμβαίνουν τα εξής:

1. Να μην είναι σαφή τα στοιχεία του αποστολέα.
2. Ο αποστολέας να είναι πρόσωπο άγνωστο ή να μην έχει καμία προσωπική γνωριμία με τον παραλήπτη της επιστολής.
3. Να είναι ασαφής ή αόριστη η διεύθυνση του αποστολέα, κυρίως όταν η επιστολή στέλνεται μέσω υπαλλήλων εταιρείας ταχυμεταφοράς – ακόμη και αν είναι συστημένο.
4. Να υπάρχουν ειδικές αναφορές πάνω στο δέμα για "εμπιστευτικό", "αυστηρά προσωπικό" κ.λπ., χωρίς καμιά αιτιολόγηση και χωρίς να αποσαφηνίζεται ποιος είναι ο αποστολέας. Ακόμη να ροσεχθούν χαρακτηριστικές περιπτώσεις αποστολής του δέματος, όπως αυτό με το όνομα «Χρήστος Καραβέλας» που στάλθηκε στο γραφείο του κου Χρυσοχοΐδη.
5. Η επιστολή να έχει ανισοκατανομή βάρους, που ίσως σημαίνει ότι υπάρχει συσσώρευση εκρηκτικής ύλης σε ένα σημείο και ο φάκελος που την περιέχει λειτουργεί σαν "αμπαλάζ" της.
6. Αν έχει μια ιδιότυπη μυρωδιά αμύγδαλου ή άλλη σχετική, που αποτελεί χαρακτηριστική οσμή της δυναμίτιδας.
7. Αν από την ψηλάφηση του δέματος διαπιστωθεί ότι έχει αντικείμενο με ιδιότυπο σχήμα και κυρίως αν γίνει αντιληπτό ότι περιέχει κάτι που μοιάζει σαν μικρός σωλήνας όπου συνήθως τοποθετείται η εκρηκτική ύλη.
8. Αν από την ίδια διαδικασία ελέγχου του δέματος διαπιστωθεί ότι περιέχει σύρματα ή καλώδια.
9. Αν ο φάκελος παρουσιάζει κηλίδες ή είναι υγρός σε ορισμένα σημεία. Και αυτό γιατί η δυναμίτιδα εύκολα υγροποιείται και "λαδώνει" το χαρτί με το οποίο επιχειρείται να τυλιχθεί. .
10. Αν το δέμα έχει δυσεξήγητα μεγάλο μέγεθος. Οι αξιωματικοί της ΕΛ.ΑΣ. λένε ότι "μεγάλο δέμα ίσως σημαίνει ισχυρότερη βόμβα – και συνεπώς μεγαλύτερο κίνδυνο".
    Επιπλέον συνιστάται σχετικά μεγαλύτερη προσοχή στους φακέλους με κυψελίδες όπου δύσκολα ανιχνεύεται η υγρασία, δεν αναδύει οσμές, αλλά και δεν είναι εύκολη η ψηλάφησή της. Σε περίπτωση που διαπιστωθεί ότι η επιστολή ή το δέμα είναι προβληματικό, μπορεί να ειδοποιηθεί η Αστυνομία που έχει τη δυνατότητα ελέγχου με ειδικούς σαρωτές.

Του Β.Γ.Λαμπρόπουλου