Το φαινόμενο του μοναχικού λύκου

 Οι ενέργειες που πρέπει να κάνει κάποιος εφόσον βρεθεί «στο λάθος σημείο τη λάθος στιγμή»

Του Ιωάννη Π. Κουρσιούμη

Ιστορικός, κάτοχος MSc, Ειδικός σε θέματα Ασφαλείας

Η σύγχρονη τρομοκρατία είναι ένα δυναμικό και ταχύτατα αναπτυσσόμενο φαινόμενο που διαρκώς εξελίσσεται. Με την πάροδο των χρόνων, οι δράστες τρομοκρατικών επιθέσεων καθώς και οι τρομοκρατικές οργανώσεις επιδίδονται σε επιθέσεις μιμούμενοι πολλές φορές τον τρόπο τέλεσης (modus operandi) προγενέστερων επιτυχημένων επιθέσεων που εκδηλώθηκαν σε διάφορους χώρους ανά τον κόσμο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα κύματα τρομοκρατικών επιθέσεων όπως βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας, αεροπειρατείες και χρήση χημικών όπλων να εξαπλώνονται από χώρα σε χώρα σε ολόκληρο τον κόσμο.

Το φαινόμενο του «μοναχικού λύκου» δεν αποτελεί ένα καινούργιο φαινόμενο. Η ιστορία έχει δείξει ότι κατά το παρελθόν, δράστες τρομοκρατικών επιθέσεων ενήργησαν ανεξάρτητοι και μόνοι τους, χωρίς καμία ανάμειξη, επιχειρησιακή καθοδήγηση ή οργανωτική υποστήριξη οποιασδήποτε τρομοκρατικής οργάνωσης.

Οι μοναχικοί λύκοι μπορούν να χωριστούν σε δύο βασικές κατηγορίες:

1. Αληθινοί Μοναχικοί Λύκοι: Αυτοί είναι άτομα που δρουν απολύτως ανεξάρτητα, χωρίς γνωστούς δεσμούς με εξτρεμιστικές ομάδες ή ιδεολογίες. Σχεδιάζουν και εκτελούν επιθέσεις ευρισκόμενοι σε απόλυτη απομόνωση, κινούμενοι  «κάτω από τα ραντάρ»  μέχρι να εκτελέσουν τις πράξεις βίας τους.
2. Εμπνευσμένοι Μοναχικοί Λύκοι: Οι εμπνευσμένοι μοναχικοί λύκοι επηρεάζονται άμεσα από εξτρεμιστικές και προπαγανδιστικές ιδεολογίες, πολλές φορές όμως χωρίς να έχουν άμεσες διασυνδέσεις με οργανωμένες εξτρεμιστικές ομάδες. Συνηθίζουν να αντλούν την έμπνευση τους από το διαδίκτυο, τη λογοτεχνία αλλά και από  προηγούμενες τρομοκρατικές πράξεις.

Όμως, κανένας άνθρωπος δεν γεννιέται για να γίνει μοναχικός λύκος. Διάφοροι είναι οι λόγοι που μπορούν  να οδηγήσουν σε μία διαδικασία μεταστροφής, τη ριζοσπαστικοποίηση, η οποία με τα κατάλληλα μέσα μπορεί να καταλήξει στο βίαιο εξτρεμισμό και την τρομοκρατία.

Ριζοσπαστικοποίηση

Ως ριζοσπαστικοποίηση ορίζεται η διαδικασία της αλλαγής, ένας προσωπικός αλλά και πολιτικός μετασχηματισμός από μία κατάσταση σε μία άλλη. Το άτομο σιγά σιγά ξεκινά να συναναστρέφεται με ομοϊδεάτες και να ανταλλάσει ριζοσπαστικές απόψεις. Οι παράγοντες (πραγματικοί ή υποκειμενικοί) που δύνανται να επιδράσουν καταλυτικά μπορεί να είναι :

α) οικονομικοί παράγοντες όπως η απώλεια εργασίας,

β) κοινωνικοί, όπως η αποξένωση, οι φυλετικές διακρίσεις, ο ρατσισμός και γενικότερα οι προσωπικές αδικίες που θεωρεί ότι βιώνει,

γ) η επιθυμία για αναγνωσιμότητα καθώς και

δ) προσωπικοί λόγοι, όπως ο θάνατος κάποιου μέλους της οικογενείας του.

Ο ρόλος του διαδικτύου

Το διαδίκτυο μπορεί να επιδράσει καταλυτικά. Παρέχει άμεση πρόσβαση σε αφιλτράριστη ριζοσπαστική και εξτρεμιστική ιδεολογία επιτρέποντας στον επίδοξο δράστη να δει τον κόσμο και τις παγκόσμιες συγκρούσεις μέσα από έναν εξτρεμιστικό φακό. Επίσης, αποτελεί ένα εικονικό «θάλαμο ηχούς» ο οποίος λειτουργεί ως επιταχυντής στη ριζοσπαστικοποίηση, ενώ δημιουργεί το μονοπάτι που οδηγεί στο βίαιο εξτρεμισμό και εν τέλει στην τρομοκρατία.

Περνώντας στο στάδιο της τρομοκρατίας το διαδίκτυο διευκολύνει το άτομο καθώς παρέχει ευρεία πρόσβαση σε μια σειρά πληροφοριών επιχειρησιακού σχεδιασμού τρομοκρατικής επίθεσης (π.χ. προμήθεια οπλισμού, τρόπους κατασκευής εκρηκτικών μηχανισμών κ.λ.π.), δυνητικών στόχων και των αδυναμιών τους αλλά και παροχή πνευματικής δικαιολογίας – νομιμοποίησης για επίθεση.Πλησιάζοντας την τρομοκρατία

Η εκδήλωση τρομοκρατικής επίθεσης είναι το τελικό επιχειρησιακό στάδιο στη διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης, όπου το άτομο αποδέχεται ως ατομικό καθήκον την ένοπλη βία προσδιορίζοντας τον εαυτό του ως εκείνον που  θα οργανώσει και θα εκδηλώσει μία τρομοκρατική επίθεση. Το τελευταίο αυτό στάδιο περιλαμβάνει πολλά υποστάδια, τα οποία ομοίως μπορεί να υφίστανται όχι απαραίτητα διαδοχικά και χαρακτηρίζονται από ένα μοναδικό σύνολο δεικτών:

• αποδοχή της ένοπλης βίας – απόφαση δέσμευσης,
• συχνά ταξίδια στο εξωτερικό,
• εκπαίδευση – προετοιμασία,
• σχεδιασμός επίθεσης :μόλις το άτομο αποφασίσει να πραγματοποιήσει μια επίθεση, διεξάγει έρευνες καθώς και μυστικές συζητήσεις τακτικής για τους στόχους, τον τρόπο επίθεσης καθώς και το επιχειρησιακό σενάριο (ημερομηνία, ώρα και ώρα). Αυτό το υποστάδιο περιλαμβάνει με τη σειρά του έτερα υποστάδια όπως:
• έρευνα στο διαδίκτυο,
• αναγνώριση – επιτήρηση υποψήφιων στόχων,
• προμήθεια πολεμικού υλικού.

Οι τελευταίες μεμονωμένες επιθέσεις μοναχικών λύκων που πραγματοποιήθηκαν στις Βρυξέλλες του Βελγίου και στο Αράς της Γαλλίας, αποτελούν δυστυχώς τα τελευταία παραδείγματα περιπτώσεων μοναχικών λύκων, υπενθυμίζοντάς μας τις θανάσιμες συνέπειες που απορρέουν από το συγκεκριμένο φαινόμενο.

Οι μοναχικοί λύκοι λοιπόν αποτελούν μια μοναδική διαρκώς εξελισσόμενη πρόκληση στη σφαίρα της ασφάλειας και της αντιτρομοκρατίας. Τα άτομα αυτά επιδιώκουν να κινούνται στο περιθώριο των παραδοσιακών εξτρεμιστικών δικτύων, καθιστώντας τους εαυτούς τους δύσκολους προς εντοπισμό από τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου και τις υπηρεσίες πληροφοριών. Η κατανόηση των κινήτρων των μοναχικών λύκων είναι ένα κρίσιμο πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση αυτής της απειλής και η ανάπτυξη αποτελεσματικών στρατηγικών για την αντιμετώπιση των πράξεών τους απαιτεί συνδυασμό ευαισθητοποίησης του κοινού, διαδικτυακής παρακολούθησης, υποστήριξης ψυχικής υγείας, συμμετοχή της κοινότητας και διεθνής συνεργασία. Παρόλο που οι μοναχικοί λύκοι αποτελούν σημαντική απειλή κατά της ασφάλειας, η χάραξη μίας ενιαίας στρατηγικής καταπολέμησης του φαινομένου δύναται να συμβάλει σημαντικά στην αποτροπή του φαινομένου που παρουσιάζεται στην κοινωνία.

Τι μπορούμε να κάνουμε σε ατομικό επίπεδο;

Σε περίπτωση που βρεθεί κάποιος σε μια κατάσταση επικείμενης εκδήλωσης τρομοκρατικής επίθεσης, είναι πολύ σημαντικό να θέσει σε πρώτη προτεραιότητα την ατομική του ασφάλεια και αν είναι δυνατό, την ασφάλεια των τριγύρω του.

Α) Μέτρα κατά την εκδήλωση της επίθεσης:

1. Να παραμείνει όσο περισσότερο ψύχραιμος γίνεται. Ο πανικός είναι πάντα κακός σύμβουλος στη διαχείριση ενός κρίσιμου περιστατικού.
2. Να εφαρμόσει το τρίπτυχο : τρέχα, κρύψου, πολέμα. Αυτό είναι το ευρύτερα αναγνωρισμένο πρωτόκολλο αντίδρασης σε εκδήλωση επίθεσης από μεμονωμένους δράστες τύπου μοναχικών λύκων όπως για παράδειγμα οι ελεύθεροι σκοπευτές (active shooters) ή οι δράστες με χρήση μαχαιριού. Πρώτα προσπαθεί να τρέξει για να διαφύγει τον κίνδυνο. Εάν αυτό δεν είναι εφικτό, βρίσκει ένα ασφαλές μέρος να κρυφτεί. Εάν έρθει αντιμέτωπος με τον τρομοκράτη, θα πρέπει να είναι έτοιμος να παλέψει και να αμυνθεί για να προστατέψει τον εαυτό του.
3. Να ειδοποιήσει για παροχή βοήθειας. Θα πρέπει να γνωρίζει το τηλέφωνο του Κέντρου Άμεσης Δράσης και να είναι σε θέση να παρέχει σαφείς πληροφορίες όπως το ακριβές σημείο που βρίσκεται, τον αριθμό των δραστών καθώς και άλλων σχετικών πληροφοριών που μπορεί να του ζητηθούν.
4. Να ακολουθεί τις οδηγίες των Αρχών. Εάν ήδη έχουν καταφτάσει στο σημείο και επιλαμβάνονται οι αρχές, θα πρέπει να ακολουθεί προσεκτικά τις οδηγίες τους.
5. Να παραμένει ενημερωμένος. Να ενημερώνεται δαρκώς για το περιστατικό παρακολουθώντας την ειδησεογραφία και τις επίσημες ανακοινώσεις των αρχών.

Θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι σε κάθε περίπτωση η ΑΣΦΑΛΕΙΑ είναι η πρώτη και κύρια προτεραιότητα του ατόμου σε μία κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Εάν κάποιος έχει υπόνοιες ή ενδείξεις για την εκδήλωση τρομοκρατικής επίθεσης, είναι σημαντικό να ενημερώνει έγκαιρα τις αρχές προκειμένου να λαμβάνονται σχετικά μέτρα.

Β) Προληπτικά ατομικά μέτρα αυτοπροστασίας σε ταξίδι στο εξωτερικό:

1. Να είναι ενημερωμένος. Να ενημερώνεται εγκαίρως σχετικά με την παρούσα πολιτική κατάσταση του μέρους που πρόκειται να επισκεφτεί. Να λαμβάνει σοβαρά υπόψη του τυχόν ταξιδιωτικές οδηγίες που μπορεί να εκδώσουν οι επίσημες Αρχές της χώρας του.
2. Να έχει σχεδιάσει στο μυαλό του ένα πρόχειρο πλάνο κινδύνου.

• Να έχει εντοπίσει τις εξόδους κινδύνου στο κατάλυμα που διαμένει,
• Να έχει προκαθορίσει ένα σημείο συνάντησης με τα υπόλοιπα μέλη, σε περίπτωση που κατά την εκδήλωση της επίθεσης βρίσκονται σε διαφορετικά σημεία,
• Να έχει ορίσει έναν αποτελεσματικό τρόπο επικοινωνίας μεταξύ τους

3. Να είναι προϊδεασμένος και σε επαγρύπνηση. Αυτό σημαίνει να παρατηρεί χαλαρά τους παρευρισκομένους τριγύρω του και να είναι υποψιασμένος σε οτιδήποτε ασυνήθιστο. Να εμπιστεύεται το ένστικτό του και να λαμβάνει έγκαιρα μέτρα.
4. Να παρακολουθεί τις τοπικές εφημερίδες. Να ενημερώνεται καθημερινά για τις τοπικές ειδήσεις. Σε περίπτωση εκδήλωσης ενός περιστατικού να προσπαθεί να παραμένει διαρκώς ενημερωμένος.
5. Να γνωρίζει τους αριθμούς έκτακτης ανάγκης. Να έχει αποθηκευμένους τους αριθμούς άμεσης επέμβασης (Αστυνομία, Πυροσβεστική, Νοσοκομειακή υπηρεσία) στο κινητό του τηλέφωνο.
6. Να διατηρεί επικοινωνία με τους δικούς του. Να κρατά επικοινωνία με δικά του πρόσωπα που βρίσκονται πίσω στο μόνιμο τόπο διαμονής του και να ενημερώνει για το πρόγραμμα που πρόκειται να ακολουθήσει προκειμένου κάποιο άτομο εμπιστοσύνης να γνωρίζει τα σχέδιά του.
7. Επικοινωνία με το Πρεσβεία /Προξενείο της χώρας του. Σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, θα πρέπει εκ των προτέρων να γνωρίζει τα τηλέφωνα επικοινωνίας με την Πρεσβεία / Προξενείο της χώρας του καθώς και την τοποθεσία που βρίσκονται.
8. Να αποφεύγει τα πολυσύχναστα μέρη σε περιόδους υψηλής διακινδύνευσης – ρίσκου. Να είναι προσεχτικός σε πολυσύχναστα μέρη κυρίως σε περιόδους που διοργανώνονται γεγονότα στα οποία αναμένεται να συγκεντρωθεί πλήθος κόσμου (π.χ, συναυλίες, αθλητικά γεγονότα, πολιτικές ομιλίες κ.α.)
9. Να αποφεύγει να κουβαλά μαζί του τα προσωπικά του έγγραφα. Παρόλο που αποτελεί υποχρέωση από το Νόμο να φέρει επάνω του κάποιος έγγραφα που αποδεικνύουν τα στοιχεία ταυτότητας του, συνίσταται να κρατά τα απαραίτητα έγγραφα αποθηκευμένα στο κατάλυμα του και να διατηρεί φωτοτυπίες αυτών προκειμένου να αποφύγει τυχόν κλοπή ή απώλεια αυτών. Σε περίπτωση ελέγχου των Αρχών, δίνεται ο απαραίτητος χρόνος προκειμένου να προσκομιστούν τα αυθεντικά.

Είναι πολύ σημαντικό να γίνει σωστή προετοιμασία πριν το ταξίδι. Όλοι μπορούν να βρεθούν «στο λάθος σημείο τη λάθος στιγμή».  Άλλωστε οποιοσδήποτε μπορεί να ενεργήσει ως μοναχικός λύκος εκδηλώνοντας μία επίθεση με ένα απλό μαχαίρι κουζίνας, ή απλά οδηγώντας το όχημά του επάνω στο πλήθος, όπως και έχει συμβεί κατά το παρελθόν. Για το λόγο αυτό, ο καθένας  θα πρέπει να είναι κατάλληλα προετοιμασμένος και επαρκώς ενημερωμένος προκειμένου να αντιμετωπίσει μία επίθεση που μπορεί να εκδηλωθεί, προσπαθώντας την κρίσιμη στιγμή να έχει καθαρό μυαλό και να μην αφήσει τον πανικό και το φόβο του να καθοδηγήσουν τις ενέργειές του. Παραμένοντας σε διαρκή επαγρύπνηση και λαμβάνοντας τα κατάλληλα μέτρα μπορεί να ενισχυθεί σημαντικά η ασφάλεια τόσο του ατόμου, όσο και όσων βρίσκονται τριγύρω του κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Κουρσιούμης, Ι. (2022), Ο Ισλαμικός Ριζοσπαστισμός και οι μηχανισμοί ασφαλείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος

Hamm, M. (2013), «Lone Wolf Terrorism in America», U.S. Department of Justice – Office of Justice Programs

Ramón, S. (2011), Understanding Lone Wolf Terrorism Global Patterns, Motivations and Prevention, Amsterdam: Springer Netherlands