Το δάγκωμα των “μοναχικών λύκων” στη σάρκα της Ευρώπης

Η επιλογή της μοναχικής εξτρεμιστικής δράσης απέναντι στην κοινωνία που αποτυπώνεται με τον όρο ΄΄ lone wolves΄΄ αναδεικνύει τρομοκρατικές ενέργειες από άτομα που μπορεί να μην εντάσσονται σε ομάδες, συνήθως όμως μοιράζονται με αυτές κάποιους κοινούς ιδεολογικούς τόπους, που αποτελούν και εφαλτήρια κινήτρων για τις πράξεις τους.

Δύο αδέλφια. Δύο άνθρωποι που μετενσάρκωναν τους πρώτους άποικους της Αμερικανικής ηπείρου σε μια σύγχρονη έκδοσή τους, αλλά με τις ίδιες φιλοδοξίες και όνειρα που είχαν οι παλιοί. Ευημερία, επιτυχίες, αναγνωρισιμότητα, χρήματα. Ή μήπως όχι; Μήπως ήταν δύο insiders; Μήπως δύο προδότες του ονείρου που κυνηγούσαν; Μήπως δύο testers για την προετοιμασία κάποιου μεγαλύτερου χτυπήματος; Μήπως ήταν εκτροχιασμένοι ιδεολόγοι; Μήπως ήταν ιδεολόγοι; Ήταν κομμουνιστές; Ήταν ακροδεξιοί; Οι ερωτήσεις μας για τους αδελφούς Tsarnaev, τους βομβιστές που χτύπησαν το Μαραθώνιο της Βοστώνης πριν λίγες μέρες, θα πολλαπλασιάζονται όσο περνάει ο καιρός, αφού όσο ακριβή κι αν είναι όσα μας γνωστοποιήσουν οι αρχές, η συνωμοσιολογία και η υπερβολή θα διαστρεβλώνουν την αληθινή εικόνα. Επειδή οι Αρχές δεν έχουν κλείσει ακόμα το φάκελο της υπόθεσης αυτής, θα χρησιμοποιήσουμε όσες ενδείξεις υπάρχουν μέχρι τώρα, για να δούμε πολύ περιληπτικά το φαινόμενο των μοναχικών λύκων, των ΄΄lone wolves΄΄, μιας ιδιαίτερης συνομοταξίας εξτρεμιστών, δύσκολης στον εντοπισμό και πιο δύσκολης στη διαχείρισή της.
Αναζητώντας τον όρο ΄΄lone wolf΄΄, τον πρωτοσυναντάμε στις ΗΠΑ του 1990 να προκύπτει ως αποτέλεσμα των προτροπών του δεξιού λευκού εξτρεμιστή Alex Curtis προς τους υποστηρικτές του, να ακολουθήσουν δηλαδή την τακτική του "Lone wolf activism", με τις εκεί υπηρεσίες ασφαλείας να βαφτίζουν «operation Lone Wolf» όλο το φάσμα επιχειρήσεων με αντικείμενο τον Curtis και τις δραστηριότητές του.
Στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, οι John Ausonius, Franz Fuchs, David Copeland, Volkert van der Graaf, Arid UkaIn, Anders Behring Breivik, ο Merah Mohamed και αρκετοί άλλοι από το 1991 μέχρι και πριν λίγες μέρες, απαρτίζουν μια ιδιαίτερη επετηρίδα εγκλήματος, εισάγοντας την Ευρωπαϊκή έκδοση του αμερικανικού φαινομένου, ενώ το τι έκανε ο καθένας από αυτούς, δεν έχει σημασία για αυτές τις γραμμές.
Η σημαντικότητα του φαινομένου αναδεικνύεται από τα επίπεδα συναγερμού που βρίσκονται πλέον στα υψηλότερα επίπεδα χρόνων, σε όλη την Ευρώπη. Μπορεί και για προεκλογική σκοπιμότητα, αλλά ο Σαρκοζί είχε ανεβάσει στο μέγιστο την ετοιμότητα των εμπλεκόμενων στην αντιτρομοκρατία υπηρεσιών, αφού για το 2011 πραγματοποιήθηκαν 85 τρομοκρατικές επιθέσεις στη χώρα του. Στη Μεγάλη Βρετανία των Ολυμπιακών Αγώνων, οι υπηρεσίες πληροφοριών αντιμετώπισαν την πιθανότητα επίθεσης από «μοναχικούς λύκους» ως μια υπαρκτή κατάσταση που θα την αντιμετωπίσουν με μακροπρόθεσμες στρατηγικές αντιμετώπισης, ευαισθητοποιώντας τους πολίτες της χώρας με άρθρα τους σε μεγάλες εφημερίδες ή και δίκτυα όπως το BBC, με την Interpol να μιλάει για 26 επιθέσεις στη χώρα αυτή για το 2011. Για όλη την Ευρώπη και για την ίδια χρονιά, απαριθμούνται 174 επιθέσεις που απέτυχαν, ματαιώθηκαν ή ολοκληρώθηκαν, ενώ εντυπωσιακός είναι ο αριθμός των 47 περιπτώσεων που δίνεται για την Ισπανία.
Ανασκαλεύοντας, βρίσκουμε έναν ορισμό της τρομοκρατίας ως «την προμελετημένη, πολιτικά υποκινούμενη βία, κατευθυνόμενη σε άμαχους πολίτες, από ομάδες ή μυστικούς πράκτορες». Ταυτοποιώντας την όμως με τα παραπάνω κριτήρια, η βία από μοναχικούς λύκους δεν αποτελεί τρομοκρατία, αφού στην τέλεση των εγκλημάτων δεν εμπλέκονται ομάδες ή πράκτορες.
Μπορεί οι λύκοι να μην εντάσσονται σε ομάδες, συνήθως όμως μοιράζονται με αυτές κάποιους κοινούς ιδεολογικούς τόπους, που αποτελούν και εφαλτήρια κινήτρων για τις πράξεις τους. Μια σημαντική ιδιαιτερότητα στη διαχείριση αυτής της κατηγορίας εξτρεμιστών, αποτελεί πως ενώ οι πράξεις τους προάγουν την ιδεολογία μιας συγκεκριμένης ομάδας (ακροδεξιάς, ακροαριστερής ή θρησκευτικής), η μεθοδολογία και τα μέσα τους αποτελούν μια «εξατομικευμένη» μορφή δράσης, η οποία αποτελεί μια ακόμα ιδιαιτερότητά τους. Με βάση τις προσωπικές τους δεξιότητες και το πανταχού, πλέον, παρόν Internet, αποκτούν την τεχνογνωσία που τους επιτρέπει να αυτοπροσδιορίζονται, δημιουργώντας ταυτότητες δράσης, αφήνοντας στα τακτικά πεδία που δημιουργούν, το ιδιαίτερο επιχειρησιακό τους αποτύπωμα. Αξίζει εδώ να τολμήσω μια υπόθεση: αν η πολιτική διαχείρισης όπλων στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν ανάλογα ελεύθερη με την κοινωνική ελευθεριότητα που προάγουν τα κράτη της, ως παράγοντα κοινωνικής ανεκτικότητας στη διαφορετικότητα (εθνοτική, θρησκευτική ή πολιτική), το φαινόμενο των λύκων θα αποτελούσε μια πραγματική λαίλαπα. Μια αναγωγή στην πραγματικότητα που γεννά και προάγει το φαινόμενο στις ΗΠΑ, θα μπορούσε να υποστηρίξει την υπόθεσή μου για την Ευρώπη.
Ένα ακόμα σημαντικό δεκανίκι ανεξέλεγκτης αρωγής του φαινομένου είναι ο παράγων διαδίκτυο, που φροντίζει για την κάλυψη των όποιων οργανωτικών κενών υπάρχουν στη διοικητική επιμελητεία αυτού του είδους εξτρεμιστών. Εύκολα downloads από e-book sites και σελίδες αντιεξουσιαστικού ενδιαφέροντος, προσφέρουν απλόχερα εγχειρίδια όπως, π.χ. το γνωστό πόνημα του Carlos Marighella, κλασικό πια αλλά πάντα επίκαιρο. Είναι ευπροσάρμοστο κατά περίπτωση – και αν υποστηριχτεί με τις κατάλληλες ιδεολογικές πλατφόρμες, μπορεί να γίνει το τέλειο ευφυολόγημα στήριξης της εσωτερικής ανάγκης που ωθεί τον υποψήφιο λύκο σε ανάληψη δράσης. Με έναν έμμεσο αλλά σαφή τρόπο λοιπόν, κάποιες μεταιχμιακά νόμιμες, αλλά ιδεολογικά ακραίες ομάδες, προωθώντας τέτοια εγχειρίδια επιθυμούν την αυτόνομη δράση από μονάδες-μαχητές, η οποία τελικά ενισχύει και τους ευρύτερους αντιδραστικούς σκοπούς της ομάδας, η οποία όμως δεν έχει τη διάθεση άμεσης αντιπαράθεσης με το Νόμο. Τελικά, τα δύο μέρη καταφέρνουν να αλληλεπιδρούν σιωπηρά, χωρίς να εκθέτουν το ένα σε κίνδυνο το άλλο, με αμοιβαία αλλά παράλληλη προαγωγή παρεμφερών ιδεών και σκοπών, με διαφορετική και αυτονομημένη δράση όμως. Κράτα με να σε κρατώ, χωρίς όμως να σε δω ή να με δεις, θα έλεγε κάποιος.
Αυτές είναι κάποιες από τις σημαντικές διαφορές των μοναχικών λύκων από τους ομαδοποιημένους τρομοκράτες, οι οποίοι είναι θεωρητικά ευκολότερα εντοπίσιμοι, αφού επικοινωνούν, εμπορεύονται και κινούνται εντός αστικών ιστών, κάτι που αποτελεί την κάλυψη αλλά και τον κίνδυνο για τις δομές τους. Η έλλειψη των τελευταίων αυτών στοιχείων κατατάσσει τους λύκους στην πλέον επικίνδυνη κλίμακα εξτρεμιστών, αφού δε μπορούν να εντοπιστούν παρά μόνο αφού δημιουργήσουν τετελεσμένο.
Ο ερευνητής θεμάτων τρομοκρατίας και πολιτικής βίας, Ramon Spaaij, όρισε ως επιθέσεις από lone wolves όσες ενέργειες έγιναν από ανθρώπους που:

. Ενήργησαν αυτόνομα.
. Δεν ανήκουν σε οργανωμένη τρομοκρατική ομάδα ή δίκτυο.
. Ο τρόπος δράσης τους εμπνεύστηκε και πραγματώθηκε από το ίδιο, μοναδικό άτομο, χωρίς εξωτερική καθοδήγηση ή ύπαρξη εντολοδόχου εξουσίας.

Πολλοί άλλοι θεωρητικοί έχουν ασχοληθεί με το τι είναι αυτό που ωθεί αυτού του είδους τους εξτρεμιστές να αναλάβουν τέτοια μορφή δράσης. Κάποιοι μίλησαν για συνειδητή επιλογή αυτού του δρόμου, κάποιοι για την κοινωνική αδικία που γίνεται η μητέρα του εγκλήματος. Κάποιοι θεωρούν τη μορφή αυτή αντίδρασης ως μια ακόμη μορφή τρομοκρατίας, κάποιοι άλλοι πιστεύουν πως πρόκειται για μια μορφή εσφαλμένης αντίδρασης, με πιθανώς ευγενή κίνητρα. Ταπεινή άποψη του γράφοντος είναι πως, ποσοτικά και ποιοτικά, τα κίνητρα αυτού του στρεβλού επαναπροσδιορισμού των αντιδράσεων της προσωπικότητας είναι τόσα, όσοι και οι άνθρωποι και τα αίτια που πυροδοτούν την οργή. Κατά συνέπεια, η κατευθυνόμενη ανθρωποκτόνος πρόθεση προς πολίτες και η δημιουργία φόβου είναι αυτά που ορίζουν την κοινωνική επικινδυνότητα και βαρύτητα και όχι η επιστημονική ταμπέλα που αναρτάται στο φαινόμενο. Και μετά η οργή μετουσιώνεται σε μίσος για ότι πιστεύουν πως απειλεί τα πιστεύω και την ιδεολογία τους, το οποίο εκδηλώνεται με αυτήν τη διάθεση καταστροφής. Όμως χρειάζονται πολλά στοιχεία ακόμα για να συμπληρωθεί η απεικόνιση ενός λύκου – και δυστυχώς αργεί μια πλήρης μονογραφία του.
Έχουμε αναφέρει σε προηγούμενο άρθρο πως στους μετέχοντες σε τρομοκρατικές ομάδες δεν ανιχνεύονται στοιχεία ψυχοπαθολογίας, παρά μορφές κοινωνικοπάθειας και υψηλά επίπεδα οργής. Στην περίπτωση των λύκων όμως, τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά.
Ο Spaaij στην έρευνά του διαπιστώνει πως κάποιοι από τους λύκους που εξέτασε παρουσίαζαν σοβαρές διαταραχές της προσωπικότητας.
Και παρά την πιθανότητα η συνύπαρξη αρκετών κλινικών συμπτωμάτων να μη μπορεί να στοιχειοθετήσει κλινική εικόνα, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη του μελετητή η τελευταία π.χ. περίπτωση του αυτόκλητου μακελάρη της Νορβηγίας Anders Breivik, ο οποίος δήλωσε σταυροφόρος στον αγώνα κατά της Ισλαμοποίησης της χώρας του. Θα παρατηρήσει κάποιος πως σε αυτήν τη χώρα, με ένα από τα πιο οργανωμένα συστήματα υγείας του κόσμου, δεν μπορούν να διαγνώσουν αν ο δράστης είναι ικανός για τις πράξεις του ή έχει μειωμένο καταλογισμό. Ο ίδιος αρνείται την πρόταση της Εισαγγελίας για εγκλεισμό σε ψυχιατρικό ίδρυμα, με την υπεράσπιση να ζητά να κριθεί ικανός για τις πράξεις του, ενώ ο ίδιος επανέρχεται ζητώντας την αθώωσή του, θεωρώντας πως απλά εκφράστηκε πολιτικά, με «δραστικό» τρόπο. Υπάρχει μια ανακολουθία σε όλη την υπόθεση, η οποία αφήνει ερωτηματικά για το τι πραγματικά ισχύει και το αν αποδόθηκε τελικά Δικαιοσύνη.
Σε γενικές γραμμές και για να μην κουραστεί ο αναγνώστης αυτών των γραμμών με δυσνόητες κλινικές έννοιες, ο μοναχικός λύκος θεωρεί πως μέσα από τον προσωπικό του «αγώνα» προάγει έναν κοινό σκοπό. Πιστεύει πως η «αυξημένη ενσυναίσθησή του» για τα κακώς κείμενα στην κοινωνία, του προσδίδει το ρόλο «παιδαγωγού», ενός κομματιού της κοινωνικής βάσης που αντιλαμβάνεται «βαθύτερα» τις συνθήκες και πως με τις «ειδικές δυνατότητες» που διαθέτει «καλείται» επιτακτικά να «επαναφέρει» δραστικά την εκτροπή. Τα tweets του Jahar Tsarnaev μας δίνουν ένα δείγμα της σύγχυσης όσων πιστεύει, με όσα θέλει: "life here in US is ill without a doubt but life elsewhere is surreal" – "my last tweets felt too wrong, I don’t like to objectify women or judge anyone for their actions" – "guys who allow women to control them and make decisions for them are pathetic". Και ένα μήνα πριν τις εκρήξεις, καταθέτει πως «evil triumphs when good men do nothing". Και μετά, κάνει ό,τι έκανε. Κατά έναν οξύμωρο τρόπο, φαίνεται πως ο λύκος νιώθει όχι μόνο να αλληλεπιδρά με την κοινωνία, αλλά πως νιώθει κι ένα πολύ ενεργό κομμάτι της. Σαν το σύμπτωμα ενός αυτοάνοσου κοινωνικού νοσήματος, επιτίθεται σε ό,τι θεωρεί ότι βλάπτει το «σώμα» που ανήκει, με στόχο να το καταστρέψει.
¶μεσα αναδεικνύεται και άλλη μια περίεργη διάσταση του λύκου. Όλη αυτή η δυναμική που διοχετεύει στην επίτευξη της ουδετεροποίησης του στόχου του, η μεθοδική δουλειά στην αναγνώρισή-αποκωδικοποίησή του και η προσήλωση στο αποτέλεσμα, θα μπορούσαν να τον κατατάξουν στην ομάδα των «επιτυχημένων» για την κοινωνία και τις δομές της, ενώ παράλληλα θα ήταν ίσως από τους πλέον παραγωγικούς κα εύρωστους επιχειρηματίες. Αναρωτείται κανείς πάλι, τι είναι αυτό που χαλάει τη συνταγή και τον ωθεί στην αντίπερα όχθη, αν και για τον εννοιολογικό προσδιορισμό του «αντίπερα» δεν θα πρέπει να αμελεί κανείς πως κατά τον Φρόυντ «το φυσιολογικό Εγώ είναι ένας ιδεώδης μύθος».
Δυστυχώς, οι μοναχικοί λύκοι είναι πραγματικά μοναχικοί – και ίσως αυτό είναι ένα από τα λίγα σημεία που μπορούν να ομαδοποιηθούν στην εξέταση του φαινομένου ως μια κατάσταση προς αποδελτίωση. Αυτό όμως είναι και αποδομητικός παράγοντας σε όποια προσπάθεια χτισίματος μιας τυπολογίας, δηλαδή το ότι κάθε περίπτωση έχει μια μοναδική ιδιοσύσταση, που απαιτεί εξατομικευμένη προσέγγιση και εμβάθυνση. Η μοναχικότητα, ο κοινωνικός απομονωτισμός και η διάθεση αποχής από τα κοινά αποτελούν ένα κομμάτι της εικόνας. Είναι όμως ο κάθε κοινωνικά απέχων ή μοναχικός άνθρωπος και ένας πιθανός μοναχικός λύκος;
Δυστυχώς, αυτή η κοινωνική πληγή γίνεται αισθητή και πονάει μετά το δάγκωμα, ενώ κανείς δε μπορεί να αποτρέψει αυτόν το λύκο από το να πλησιάσει. Με μια αλλόκοτη μορφή ενέδρας που στήνει στο θύμα του, καταφέρνει να το εγκλωβίσει και να το βλάψει μέσα στη βεβαιότητα και την ασφάλεια της οργανωμένης φωλιάς του, της κοινωνίας. Και όπως για να ανάψει μια φωτιά χρειάζεται καύσιμη ύλη, οξυγόνο και κατάλληλη θερμοκρασία, έτσι και στην περίπτωση των μοναχικών λύκων η κοινωνία και οι καιροί θα έχουν πάντα να διαθέσουν αίτια, αφορμές, θύτες και θύματα σε αφθονία.

Δημοσθένης Παναγιώτου,
Ψυχολόγος