Τα μυστικά των «βραχιολιών» των κρατούμενων

Η ηλεκτρονική επιτήρηση κρατουμένων δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα για το σωφρονιστικό σύστημα αλλά και γενικότερα για το τομέα ασφάλειας στην Ελλάδα. Το σκεπτικό έναρξης του σχεδίου ηλεκτρονικής επιτήρησης κρατουμένων με βραχιολάκι, ο τρόπος λειτουργίας της συσκευής και του κέντρου έλεγχου καθώς και τα κριτήρια επιλογής των χρηστών παρουσιάζονται και αναλύονται στο συγκεκριμένο άρθρο.

Ρεπορτάζ Βασίλης Γ. Λαμπρόπουλος

Το "βραχιολάκι" που φορούν στο πόδι ή στο χέρι πάνω από 500.000 άτομα που βρίσκονται υπό καθεστώς ηλεκτρονικής επιτήρησης σε 64 χώρες του κόσμου, είναι μία νέα πραγματικότητα και στην Ελλάδα. Το λεγόμενο βραχιολάκι είναι μια ηλεκτρονική συσκευή που ζυγίζει περίπου 150 γραμμάρια, εκπέμπει σήμα γεωγραφικού εντοπισμού κάθε 20 δευτερόλεπτα και φοριέται με λουράκι και ειδικό σύστημα τοποθέτησης. Διαθέτει επίσης μπουτόν συναγερμού, ενώ σε περίπτωση που αφαιρεθεί αιφνιδιαστικά, εκπέμπει σήμα συναγερμού ώστε να ειδοποιείται το κέντρο ελέγχου.

Το ειδικό φορητό σύστημα ηλεκτρονικής επιτήρησης κρατουμένων αρχίζει να εφαρμόζεται πιλοτικά και στη χώρα μας σε 250 άτομα, μετά από μία τριετία σχετικών συζητήσεων, «άκαρπων» διαγωνισμών, επιφυλάξεων και δισταγμών.

Το σύστημα που θα χρησιμοποιηθεί στην Ελλάδα προέρχεται από την πολυεθνική ιδιωτική εταιρεία παροχής υπηρεσιών ασφάλειας G4S, είναι βρετανικής κατασκευής και εφαρμόζεται στην συγκεκριμένη χώρα σε περισσότερους από 10.000 κρατουμένους. Παράλληλα, το ίδιο ακριβώς σύστημα χρησιμοποιείται  σε πολλές χώρες του κόσμου όπως: Ισραήλ, Νορβηγία, Γαλλία, Πολωνία, Βέλγιο και σε μικρότερη κλίμακα στην Κύπρο και στη Βουλγαρία.

Στόχος του σχεδίου

Πρόκειται για ένα σχέδιο που θα οδηγήσει σταδιακά, σύμφωνα με τα πλάνα των επιτελών του Υπουργείου Δικαιοσύνης στην αποσυμφόρηση των ελληνικών φυλακών, που σήμερα έχει περισσότερους από 13.000 κρατουμένους, όταν η προβλεπόμενη χωρητικότητα είναι για 9.400 κρατουμένους. Επιπλέον, το σύστημα ηλεκτρονικής επιτήρησης κρατουμένου εκτιμάται ότι μειώνει το κόστος διαβίωσης για το ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα, ανά άτομο που θα χρησιμοποιηθεί, σε ποσοστό 50 έως 60% . Ακόμη, είναι ενδεικτικό ότι η χώρα μας μόνο τα τελευταία πέντε χρόνια έχει δαπανήσει 1,5 εκατ. ευρώ για πρόστιμα – αποζημιώσεις που έχουν επιβληθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο σχετικά με παραβιάσεις δικαιωμάτων μέσα στις φυλακές, είτε λόγω των κακών συνθηκών εγκλεισμού ή νοσηλείας κρατουμένων,  είτε λόγω του υπερπληθυσμού. Επιπλέον, υπάρχει μία ντιρεκτίβα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ότι μετά το 2016 στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν πρέπει να κτισθούν άλλα σωφρονιστικά καταστήματα και να βρεθούν λύσεις εκ των ενόντων.

Η ιδέα για το ηλεκτρονικό βραχιολάκι πρωτοεμφανίστηκε σε μια ιστορία σε τεύχος του γνωστού κόμικ Spiderman το 1964 και έκτοτε και σταδιακά άρχισε να εφαρμόζεται σε δεκάδες χώρες. Μπορούμε να πούμε δηλαδή, ότι ήταν μια έμπνευση σε σειρά επιστημονικής φαντασίας που έγινε σύντομα πραγματικότητα.

Πώς θα εφαρμοστεί

Τα βραχιολάκια που χρησιμοποιούνται τώρα είναι αδιάβροχα και τοποθετούνται στο χέρι ή στο πόδι, ανάλογα με την επιθυμία του επιτηρούμενου κρατουμένου που θα γίνει χρήστης του. Το λουράκι που το συγκρατεί δένεται σχετικά χαλαρά για να μην ενοχλεί τον κρατούμενο, ενώ αυτός μπορεί να κάνει κανονικά μπάνιο και να συνεχίζει την καθημερινότητα του χωρίς να ενοχλείται από οτιδήποτε. Επίσης με κάποιο μανίκι ή μακρύ παντελόνι που θα φοράει ο χρήστης μπορεί να μην φαίνεται η συσκευή. Το σύστημα, διαθέτει ένα σταθερό φορτιστή και μερικές φόρες φορητό, που το φορτίζει για μια ώρα. Ο κρατούμενος που θα φέρει το σύστημα ηλεκτρονικού ελέγχου θα οφείλει να φορτίζει το σύστημα τακτικά, γιατί σε περίπτωση αποφόρτισης του αυτό θα εκλαμβάνεται σαν προσπάθεια αχρήστευσης ή «αφαίρεσης» κάτι που θα εκπέμπει σήμα στο κέντρο ελέγχου και θα έχει συνέπειες για τον χρήστη.

Σύμφωνα με την τωρινή χρήση του συστήματος, αυτό το «βραχιόλι» τοποθετείται μετά από διαδικασία περίπου δύο ωρών, παρουσία αστυνομικών ή σωφρονιστικών υπαλλήλων. Η τοποθέτηση του γίνεται με τη χρήση μιας ειδικής συσκευής που έχει  ξεχωριστό σύστημα συναγερμού και ενεργοποίησης και αυτό προκειμένου βεβαίως να μην καταλήξει σε χεριά «τρίτων» ιδιωτών, που θα μπορούσαν αν το είχαν στην κατοχή τους να προσθαφαιρούν τα συστήματα ηλεκτρονικής επιτήρησης, χωρίς κάτι τέτοιο να γίνεται αντιληπτό.

Το σύστημα παρέχει τη δυνατότητα δορυφορικού εντοπισμού του στίγματος του για κρατουμένους που θα μένουν και θα κινούνται -τουλάχιστον σε αυτή την φάση – μόνο στους νομούς Αττικής και Θεσσαλονίκης. Στο πιλοτικό πρόγραμμα που θα αφορά σε πρώτη φάση 200 άτομα (από τα 250 συνολικά), τα άτομα αυτά θα

βρίσκονται σε κατ οίκον περιορισμό. Το βραχιολάκι θα δίνει σήμα σε μια συσκευή σταθερού σήματος που θα υπάρχει στο σπίτι και το οποίο σε περίπτωση που «χάσει επαφή» με το βραχιολάκι θα ενεργοποιήσει το συναγερμό στο κέντρο ελέγχου. Για τους υπόλοιπους 50 που θα έχουν ελευθερία κινήσεων και εκτός σπιτιού, θα φοράνε ένα βραχιολάκι με σύστημα εντοπισμού στίγματος. Έτσι, ανάλογα με τις δικαστικές αποφάσεις που μπορεί να συνοδεύουν τους όρους της εν μέρει αποφυλάκισης τους και ηλεκτρονικής επιτήρησης,  μπορεί να δημιουργούνται «πράσινες» και «κόκκινες» ζώνες, όπου θα επιτρέπεται να κινείται ή όχι ο φέρων το βραχιολάκι. Οι περιοχές στις οποίες ενδεχομένως θα απαγορεύεται να κινούνται, μπορεί να σχετίζονται με χώρους που μπορεί να έχουν διαπράξει κάποια εγκληματική ή παραβατική ενέργεια ή ζουν άτομα που υπήρξαν θύματα των ενεργειών αυτών. Ακόμη, μπορεί να αφορά μέλη της οικογένειας του με τα οποία μπορεί να έχουν ποινικές ή καταγεγραμμένες από δικαστικούς εκκρεμότητες. Στο εξωτερικό όπου μπορεί να φορούν βραχιολάκια μέλη της ίδιας οικογένειας – όπως οι δύο σύζυγοι – που έχουν αντιδικίες, υπάρχει πρόβλεψη να μην προσεγγίζει ο ένας τον άλλον σε απόσταση 100 μέτρων. Σε περίπτωση που συμβεί κάτι τέτοιο, θα υπάρχει τηλεφωνική επικοινωνία με το «φορέα» του βραχιολιού – υποχρεούται να έχει μαζί του κινητό τηλέφωνο – και θα του υπενθυμίζεται ότι έχει μπει σε "κόκκινη" ζώνη, ενώ του δίνεται μικρός χρόνος συμμόρφωσης.

Ασφαλώς, το σύστημα εντοπισμού παρέχει τη δυνατότητα να ελεγχθεί αν ο επιτηρούμενος κρατούμενος που φορά το βραχιολάκι μπορεί να έχει σχέση με όποια εγκληματική ενέργεια συμβαίνει στην διάρκεια της επιτήρησης του, αφού παρέχεται δυνατότητα να διασταυρωθεί αν ήταν κοντά στο σημείο ενός περιστατικού. Σημειώνεται ακόμη, ότι την τριετία 2010 – 2012 είχαν δοθεί 12.004 άδειες σε κρατουμένους (χωρίς ασφαλώς τότε με βραχιολάκι) και ο αριθμός των ατόμων που δεν επέστεψαν και παραβίασαν αυτό το ευεργετικό μέτρο, ανήλθε σε 324, δηλαδή ποσοστό 3%. Όμως το πρόβλημα είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις οι αξιωματικοί της ΕΛΑΣ είχαν την πληροφόρηση ότι ορισμένοι από τους κρατουμένους στη διάρκεια της άδειας τους προχωρούσαν σε «συμβόλαια θανάτου» ή άλλες εγκληματικές επιθέσεις χωρίς όμως μέχρι σήμερα να μπορούσαν να αποδείξουν οτιδήποτε.  

Το «βραχιολάκι» στέλνει σήμα στο κέντρο ελέγχου τηςG4S κάθε 20 δευτερόλεπτα.  Όπως αναφέρει ο υπεύθυνος λειτουργίας του συστήματος κ Δούκας Χρήστος  «..σε κάθε βάρδια του ηλεκτρονικού κέντρου της G4S θα υπάρχουν δύο άτομα αλλά και άλλοι υπάλληλοι της εταιρείας, που θα ασχολούνται με ότι απρόοπτο μπορεί να συμβεί αλλά και την τεχνική υποστήριξη του». Οι υπεύθυνοι της εταιρείας σε σχέση με αναφορές σε ξένο τύπο που υποστηρίζουν ότι μπορεί να υπάρξουν κενά στη χρήση του δορυφορικού συστήματος εντοπισμού που μπορεί να δημιουργήσουν στο ηλεκτρονικό  κέντρο τη ψευδή εικόνα ότι το βραχιολάκι έχει αφαιρεθεί από τον χρήστη του, επισημαίνουν ότι «.δεν υπάρχει καμιά τέτοια περίπτωση ηλεκτρονικής "παρανόησης" και υπάρχει ακριβής καταγραφή του δικτύου με τα μέσα ελέγχου  των κρατουμένων..».  

Σε ποιους θα εφαρμοστεί

Σύμφωνα με το σχεδιασμό το μέτρο αρχικά θα εφαρμοσθεί σε 100 υπόδικους για διάφορα εγκλήματα, η ανάκριση των οποίων υπάγεται στην αρμοδιότητα του Πρωτοδικείου Αθηνών και δηλώνουν μόνιμοι κάτοικοι Αττικής. Στους υπόδικους αυτούς θα εφαρμοστεί σύστημα παρακολούθησης της παραμονής τους στην κατοικία τους. Ακόμη, θα εφαρμοστεί για 50 κρατουμένους που έχουν καταδικαστεί σε ποινή πρόσκαιρης κάθειρξης την οποία εκτίουν στα καταστήματα κράτησης Διαβατών Θεσσαλονίκης, Νιγρίτας Σερρών, Τρικάλων, Κομοτηνής και Γρεβενών. Σε αυτούς μάλιστα, θα εφαρμοστεί σύστημα παρακολούθησης της παραμονής τους στην κατοικία τους και της κίνησής τους εκτός αυτής. Επιπλέον, στο πιλοτικό πρόγραμμα   ηλεκτρονικής επιτήρησης με βραχιολάκι θα ενταχθούν 50 κρατούμενοι που έχουν καταδικαστεί σε ποινή περιορισμού την οποία εκτίουν στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα και δηλώνουν μόνιμη κατοικία στην Αττική.

Γενικότερα, στο σκεπτικό εφαρμογής του μέτρου του ηλεκτρονικού ελέγχου, είναι να ενταχθούν άτομα που έχουν καταδικαστεί για διάφορα οικονομικά εγκλήματα, κρατούμενοι που έχουν εκτίσει τουλάχιστον το ένα τρίτο της ποινής τους, ανήλικοι που έχουν εκτίσει το ένα τέταρτο  της ποινής τους και άλλες κατηγορίες.  Ωστόσο, αποκλείονται ισοβίτες και άτομα που έχουν κάνει σοβαρά εγκλήματα (ανθρωποκτονίες, βιασμούς κ.λ.π). Όμως, η παράδοση του βραχιολιού σε κρατουμένους, ύστερα από αίτηση τους , θα εξετάζεται κατά περίπτωση.

Κόστος λειτουργίας

Το μέγιστο κόστος για τη χρήση μιας τέτοιας συσκευής ηλεκτρονικής επιτήρησης ανέρχεται στο ποσό των 12,5  ευρώ ημερησίως και θα επιβαρύνει τον κρατούμενο. Σε περίπτωση αποδεδειγμένης οικονομικής αδυναμίας του, τη δαπάνη θα καλύπτει το Ελληνικό Δημόσιο. Όμως, σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει ο επιτηρούμενος να παρουσιάσει στοιχεία για την οικονομική αδυναμία του να επωμιστεί στο κόστος. Όμως, μέχρι στιγμής δεν έχει διευκρινισθεί πως οι κρατούμενοι χρήστες της συσκευής ηλεκτρονικής επιτήρησης θα πληρώνουν το συγκεκριμένο ποσό και αναφερόμαστε ασφαλώς για ένα ποσό "χρήσης", διόλου ευκαταφρόνητο για πολλούς κρατουμένους. Δηλαδή, το τίμημα για την "ελευθερία" θα προσεγγίζει τα 400 ευρώ το μήνα.

Τι γίνεται σε περίπτωση προσπάθειας αφαίρεσης

Όμως, εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι το τι θα συμβεί στην περίπτωση προσπάθειας αφαίρεσης του βραχιολιού από το σώμα του χρήστη. Όπως αναφέρεται στο σχετικό νόμο για την παραβίαση περιορισμού κατ’ οίκον με ηλεκτρονική επιτήρηση «.όποιος, κατά το χρόνο που τελεί υπό ηλεκτρονική επιτήρηση, με πρόθεση: α) αφαιρεί, καταστρέφει, φθείρει ή με οποιονδήποτε τρόπο επεμβαίνει στη συσκευή ή στο σύστημα ηλεκτρονικής επιτήρησης ή  β) με οποιονδήποτε τρόπο αλλοιώνει τα συναφή με την επιτήρηση δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους. Με την ίδια ποινή τιμωρείται όποιος, κατά το χρόνο που τελεί υπό ηλεκτρονική επιτήρηση, εκμεταλλευόμενος βλάβη ή μη ορθή λειτουργία της συσκευής ή του συστήματος ηλεκτρονικής επιτήρησης, διαφεύγει από την επιτήρηση των αρμοδίων αρχών. Η ποινή των παραπάνω αδικημάτων εκτελείται ολόκληρη μετά την έκτιση της ποινής που επιβλήθηκε ή θα επιβληθεί για την πράξη για την οποία ο ηλεκτρονικά επιτηρούμενος ήταν κρατούμενος. Οποιοσδήποτε συμμετέχει στις παραπάνω πράξεις, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών. Αν ο συμμετέχων έχει την ιδιότητα του σωφρονιστικού ή αστυνομικού υπαλλήλου ή του αρμόδιου για την ηλεκτρονική επιτήρηση υπαλλήλου, επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι οκτώ ετών»

Σε περίπτωση που αφαιρεθεί το βραχιολάκι από το χρήστη, αμέσως σημαίνει συναγερμός στο ηλεκτρονικό κέντρο και ειδοποιούνται κατά σειρά η ¶μεση Δράση, το οικείο αστυνομικό τμήμα της περιοχής όπου διαμένει ο κρατούμενος, η Διεύθυνση Ασφαλείας της περιοχής αλλά και η αρμόδια Επιτροπή Επιτήρησης του Υπουργείου   Δικαιοσύνης.

Το λουράκι του πομπού ελέγχου μπορεί να κοπεί σε περίπτωση εκτάκτου περιστατικού, ιατρικής ανάγκης του χρήστη του (αν υπάρχει σοβαρός τραυματισμός, αιμορραγία ή άλλο συμβάν). Σε εκείνη την περίπτωση, το κέντρο της εταιρείας θα ακολουθήσει τη διαδικασία ενημέρωσης των αρμοδίων υπηρεσιών σαν να είναι «παράνομη πράξη» και εκείνοι θα κληθούν να διαπιστώσουν αν ήταν δικαιολογημένη ή όχι η αφαίρεση του συστήματος επιτήρησης.

Σήμερα, στο εξωτερικό υπάρχουν ελάχιστα κρούσματα αφαίρεσης του «βραχιολιού»  και το ποσοστό κυμαίνεται από 0,05%  έως 2 %.  Στην Γαλλία, όπου υπάρχουν 13.000 κρατούμενοι  – χρήστες του συστήματος επιτήρησης τα κρούσματα   παράνομης αφαίρεσης του ήταν περίπου 5 – 6. Στη Νέα Ζηλανδία την περίοδο 2010-2013, 141 άτομα επιχείρησαν να αφαιρέσουν ο σύστημα επιτήρησης, σε ποσοστό περίπου 1%.   Ωστόσο, στελέχη των αστυνομικών και δικαστικών αρχών επισημαίνουν ότι αυτό το ποσοστό παραβατών εξαρτάται  από τον αρχικό έλεγχο, επιλογή και «φιλτράρισμα» των υποψηφίων κρατουμένων για να το φορέσουν.