Σύστημα Διαχείρισης Ατυχήματος

Σε μια σύγχρονη και καλά οργανωμένη κοινωνία, η δημιουργία ενός Συστήματος Διαχείρισης Ατυχήματος σαν πυρήνας αντιμετώπισης των συνεπειών απο ατυχήματα που συμβαίνουν λόγω φυσικών φαινομένων ή ανθρώπινων λαθών, θεωρείται επιτακτική ανάγκη, προκειμένου να περιοριστούν όσο το δυνατόν οι απώλειες σε ζωές και υλικά αγαθά ή οι αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Oι περισσότεροι από εμάς έχουμε γίνει πολλές φορές αυτήκοοι και αυτόπτες μάρτυρες διαξιφισμών ή τραγελαφικών καταστάσεων, μεταξύ των διαφόρων "υπευθύνων" των φορέων του ευρύτερου και μη δημόσιου τομέα, με αφορμή τα τραγικά αποτελέσματα διάφορων ατυχημάτων.

Διαξιφισμών, οι οποίοι είναι αστείοι και συνίστανται στο ποιος έχει την ευθύνη αντιμετώπισης του τάδε συμβάντος, το ότι δεν ειδοποιήθηκε ο "τάδε αρμόδιος φορέας" και εν τέλει, όλη αυτήν την αλληλοκάλυψη και αναποτελεσματικότητα, την υφίσταται ο πολίτης (δηλαδή ο εργοδότης – ο χρηματοδότης όλου του περιώνυμου δημόσιου τομέα), ο οποίος αιτεί ή εκλιπαρεί πολλές φορές, αντί να απαιτεί για το αυτονόητο.
Μία άλλη συνθήκη, αυτή του "ακραίου" φαινόμενου, έχει εισαχθεί για τη στήριξη και διαιώνιση της αναποτελεσματικότητας έγκαιρης δράσης και αντίδρασης, η οποία έγκαιρη δράση και κατά συνέπεια αντίδραση, είναι δυνατό να στηριχτεί στην πρόληψη, βάσει συγκεκριμένων συσσωρευμένων δεικτών. Στη συνέχεια- και προκειμένου να νοιώσει "ασφαλής" ή ικανοποιημένος ο πολίτης-εργοδότης, στον τόπο του οποιουδήποτε "ακραίου" φαινόμενου ανακοινώνεται ότι "είναι παρών ο κύριος τάδε, καθ’ ύλην αρμόδιος" να κάνει τι; Δια της παρουσίας του, να φοβίσει το ακραίο φαινόμενο ή απλά και μόνο, όντας παρών, να δικαιολογήσει "τα μίσθιά του" όπως έλεγε και η γιαγιά Μαρία;
Σημειώνεται και είναι εμφανώς απούσα η παρουσία κοινωνικής αγωγής και η συνείδηση της κοινωνικής ευθύνης προς τον εργοδότη-πολίτη, επαληθεύοντας τραγικά το μεγάλο Αριστοτέλη: "αναιρουμένου του όλου, ουκ έσται πους ουδέ χείρες".
Δεν έχουν συνειδητοποιήσει ίσως οι "αρμόδιοι" ότι την καθημερινότητα του πολίτη-εργοδότη πρέπει να τη διαχειρίζονται μέσα σε πλαίσια ασφάλειας (Security Management), βασισμένα στον έλεγχο του κινδύνου (Risk Control) και επομένως στην πρόληψη (Preventive) και όχι σε καινοφανείς δηλώσεις, περιττές παρουσίες και εκ των υστέρων δράση (Reactive).

Τι είναι λοιπόν ατύχημα;
Ατύχημα είναι οποιοδήποτε συμβάν- είτε προκαλείται από άνθρωπο ή φυσικά φαινόμενα ή τεχνολογικά αίτια και απαιτεί άμεση δράση προς πρόληψή του ή περιορισμό απωλειών ζωής ή απωλειών περιουσιακών στοιχείων ή/και επιπτώσεων στο περιβάλλον.
Ως παραδείγματα ατυχημάτων θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τα παρακάτω:

• Πυρκαγιές, αστικές και δασικές.
• Φυσικές καταστροφές, σεισμοί, πλημμύρες, χιονοθύελλες.
• Ασθένειες ανθρώπων και ζώων, μεταδιδόμενες.
• Επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης.
• Διαφυγή επικίνδυνων υλικών.
• Εγκληματικές πράξεις.
• Τρομοκρατικές ενέργειες, συμπεριλαμβανομένων όπλων μαζικής καταστροφής.
• Ειδικά θέματα εθνικής ασφάλειας.
• Πυρηνικά ατυχήματα.
• Τοπικές καταιγίδες.

Ποια είναι σήμερα τα αδύναμα σημεία, πέραν των προαναφερθέντων, στη διαχείριση ενός ατυχήματος;

• Πολλοί άνθρωποι αναφέρουν σε έναν επικεφαλής.
• Διαφορετικές διοικητικές δομές λαμβάνουν μέρος στην αντιμετώπιση του ατυχήματος.
• Αδυναμία ύπαρξης αξιόπιστης πληροφόρησης.
• Μη συμβατές και ενοποιημένες επικοινωνίες.
• Μη δομημένος συντονισμός μεταξύ των διαφορετικά δομημένων συμμετεχόντων.
• Ασαφής δικαιοδοσία.
• Ασαφής- ή το χειρότερο- μη καθορισμένοι ή καθορισμένοι επί του προχείρου στόχοι και τρόποι διαχείρισης του ατυχήματος.

Για την αντίδραση σε κάθε ατύχημα, πρέπει να μας απασχολήσουν τέσσερα σημαντικά στάδια σκέψης και σχεδιασμού:

• Κατανόηση των διαδικασιών, οι οποίες είναι δυνατό να επηρεάσουν την αντίδραση (συνέπειες).
• Επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος μέσω καθορισμένων ενεργειών.
• Eπιλογή της προσφορότερης στρατηγικής συνεργασίας και χρηστής διαχείρισης πόρων.
• Εφαρμογή τακτικής αντίδρασης, μετρήσιμης με δείκτες ποιοτικούς και ποσοτικούς.

Ο κίνδυνος συνεπάγεται (στις περισσότερες των περιπτώσεων) ατύχημα και ζητούμενο είναι η ορθή, ενιαία και αποτελεσματική διαχείριση του ατυχήματος. Αυτή, σε συνδυασμό με την ανάμιξη διαφορετικών φορέων αλλά και την εξέλιξη της μορφής του κινδύνου, έχει αυξήσει την απαίτηση για δημιουργία και δράση στον τόπο του ατυχήματος, ενός φορέα, σχεδιασμένου με τέτοια οργανωτική δομή, που να παρέχει τη δυνατότητα αντιμετώπισης σύνθετων απαιτήσεων οποιουδήποτε απλού ή πολύπλοκου ατυχήματος, χωρίς να επιτρέπει τη διαδικαστική αλληλοκάλυψη. Εν ολίγοις, τη δημιουργία ενός αυτόνομου οργάνου Συστήματος Διαχείρισης Ατυχήματος (Σ.Δ.Α.), ενός διαχειριστικού εργαλείου, το οποίο χρησιμοποιείται για την οργάνωση αντιμετώπισης ατυχήματος, βασισμένο σε κοινό πλαίσιο αντίδρασης, όπου το προσωπικό που το απαρτίζει είναι δυνατό να προέρχεται από διαφορετικές υπηρεσίες. Το χαρακτηριστικό του γνώρισμα είναι το ότι εξαρχής είναι γνωστό το ποιος έχει την ευθύνη (κάνει "κουμάντο") και βασίζεται πάνω σε απλές και λειτουργικές αρχές του business management.

Τι δεν είναι το Σ.Δ.Α.;

• Ένα άκαμπτης δομής σύστημα αντιμετώπισης ατυχήματος.
• Ένας τρόπος ή μέθοδος ανάληψης εξουσίας ("κουμάντο").
• Μέθοδος παράκαμψης της αλυσίδας διοίκησης εντός υπηρεσίας.
• Δεν διευθύνεται πάντοτε από τον αρχαιότερο παρόντα σε βαθμό πυροσβέστη.
• Σύστημα προς χρήση, σε μικρά καθημερινά ατυχήματα.
• Περιορισμένης χρήσης, μόνον από κυβερνητικές υπηρεσίες.

Παράγοντες, οι οποίοι επηρεάζουν τη διαχείριση ατυχήματος και συνηγορούν στη δημιουργία ενός Σ.Δ.Α. είναι οι ακόλουθοι:

• Η κάλυψη (από το Σ.Δ.Α.) των αναγκών οιουδήποτε ατυχήματος.
• Να επιτρέπει σε πόρους διαφορετικών πηγών να συντονίζονται άμεσα υπό ενιαία φιλοσοφία διαχείρισης.
• Να παρέχει ενιαία διοικητική και επιμελητηριακή υποστήριξη.
• Η αύξηση και διάχυση του πληθυσμού, σε περιαστικές περιοχές και περιοχές αποκαλούμενες (έως τώρα) Β’ κατοικίας.
• Η εμφάνιση απειλών και ατυχημάτων σύνθετης μορφής
• Η ύπαρξη περιορισμένων πόρων σε όλα τα επίπεδα.
• Η αύξηση του αριθμού, της διαφορετικότητας και της χρήσης συχνοτήτων.
• Η αύξηση του κινδύνου απωλειών από φυσικές, τεχνολογικές ή ανθρωπογενείς αιτίες.
• Η κάλυψη οιουδήποτε ατυχήματος άμεσα από τα ΜΜΕ, δημιουργώντας έτσι τη συνθήκη άμεσης απάντησης, με έμφαση στην αποτελεσματικότητα της αντίδρασης.
• Η ασφάλεια του εμπλεκομένου, πρώτης γραμμής, προσωπικού αντίδρασης.
• Η ορθολογική χρήση των περιορισμένων πόρων.
• Η εκ της δομής του ΣΔΑ υπάρχουσα ελαστικότητα. Επιτρέπει την αύξηση ή ελάττωση των εμπλεκομένων, ούτως ώστε να ικανοποιούνται διαφορετικές ανάγκες.
• Η ελαστικότητα αυτή, σε επίπεδο διαχείρισης ωφέλειας-κόστους, καθιστά την ωφέλεια μεγαλύτερη του κόστους (Ω>Κ).

Όπως προκύπτει από το διάγραμμα βάσης του Σ.Δ.Α. (σχήμα 1), διακρίνουμε δύο διοικητικές λειτουργίες, υποκείμενες όμως στον έλεγχο ενός, του Διοικητή Διαχείρισης Ατυχήματος (Δ.Δ.Α.).

Αρμοδιότητες του Διοικητή Διοίκησης Ατυχήματος
Ο Δ.Δ.Α., είναι υπεύθυνος για όλες τις παραμέτρους, οι οποίες συνθέτουν την αντίδραση σε ατύχημα, περιλαμβανομένων του καθορισμού στόχων διαχείρισης ατυχήματος και διαχειριζόμενος όλες τις λειτουργίες αντιμετώπισής του. Κάποιες από τις πλέον σύνθετες υπευθυνότητες, είναι:

• Ο καθορισμός προτεραιοτήτων σε σχέση με την ασφάλεια του προσωπικού πρώτης γραμμής, των περιοίκων και λοιπών εμπλεκομένων ατόμων στο ατύχημα.
• Η προσπάθεια ελέγχου παραμέτρων, όπως ο περιορισμός της έκθεσης σε κίνδυνο και η διαχείριση πόρων αποτελεσματικά, με το λιγότερο δυνατό κόστος.
• Η εγκατάσταση και παρακολούθηση της όλης δομής του Σ.Δ.Α.
• Ο καθορισμός του τρόπου διαχείρισης και της στρατηγικής, κρίνοντας αντικειμενικά την κατάσταση.
• Η έγκριση της εφαρμογής του γραπτού ή προφορικού σχεδίου δράσης.
• Η επιβεβαίωση της ύπαρξης και εφαρμογή των μέτρων υγιεινής και ασφάλειας.

Επιτελικό Προσωπικό
Το επιτελικό προσωπικό είναι αρμόδιο για τις δημόσιες σχέσεις, την υγιεινή και ασφάλεια και για λοιπές δραστηριότητες μέσα στον κορμό του Σ.Δ.Α. Ο Δ.Δ.Α. παραμένει ο μόνος υπεύθυνος για αυτές τις δραστηριότητες ή μπορεί να αναθέσει σε άλλους τη διεξαγωγή τους, αναφέροντας απευθείας σε αυτόν.

• Τμήμα Πληροφοριών: Είναι αρμόδιο για τη συλλογή και κοινοποίηση προς τα ΜΜΕ και κάθε άλλη αρμόδια αρχή ή πρόσωπο, σχετικών ενημερώσεων όσον αφορά στοιχεία του ατυχήματος( ιστορικό, αιτία, εξέλιξη κ.λπ.).
• Σύνδεσμος: Ο ρόλος του είναι σοβαρός, γιατί αποτελεί το συνδετικό κρίκο βοήθειας και συντονισμού μεταξύ ΣΔΑ, υπηρεσιών και ομάδων.
• Τμήμα Υγιεινής και Ασφάλειας: Έχει την ευθύνη ανάπτυξης και πρότασης μέτρων προς τον Δ.Δ.Α., σε σχέση με την υγιεινή και ασφάλεια του προσωπικού ή/και να συνδράμει σε επικίνδυνες, μη ασφαλείς συνθήκες. Επιπρόσθετα, είναι υπεύθυνος για την ανάπτυξη του ασφαλούς πλάνου αντιμετώπισης του ατυχήματος, της περιοδικής αναθεώρησης των γενικών σχεδίων αντιμετώπισης ατυχημάτων και τέλος να παρέχει πλήρεις και ακριβείς εκτιμήσεις κινδύνων και μέτρων ελέγχου.

Κλάδοι διοίκησης πρώτης γραμμής
Οι κλάδοι διοίκησης πρώτης γραμμής, ο γνωστός σε όλους μας κύκλος/διαδικασία διαχείρισης ατυχήματος (Incident Management Cycle), περιλαμβάνουν τις Επιχειρήσεις, το Σχεδιασμό, την Επιμελητεία και τους Οικονομικούς και Διοικητικούς πόρους. Οι συγκεκριμένες αρμοδιότητες παραμένουν στον Δ.Δ.Α. έως ότου ανατεθούν σε κάποιο άλλο άτομο. Εφόσον οι κλάδοι διοίκησης πρώτης γραμμής εγκαθιδρυθούν και επιτελούν αυτόνομα την αποστολή τους στα πλαίσια του Σ.Δ.Α. υπό τον Δ.Δ.Α., διοικούνται από άτομο το οποίο ονομάζεται επικεφαλής του αντίστοιχου κλάδου.

• Οι Επιχειρήσεις είναι υπεύθυνες για το σύνολο των εφαρμοζόμενων δράσεων προκειμένου να αντιμετωπιστεί το ατύχημα
• Ο Σχεδιασμός είναι υπεύθυνος για τη συλλογή, αξιολόγηση και διάχυση της τακτικής πληροφορίας, σε σχέση με το ατύχημα (τι συνέβη, τι πρόκειται να ακολουθήσει και τι θα πρέπει να γίνει) και για την προετοιμασία και τεκμηρίωση του πλάνου δράσης.
• Η Επιμελητεία, είναι υπεύθυνη για τη στήριξη του συνόλου του προσωπικού σε θέματα ενδιαίτησης, σίτισης, μέσων και υλικών.
• Οι  Οικονομικοί και Διοικητικοί πόροι είναι υπεύθυνοι για το σύνολο της διοικητικής και οικονομικής λειτουργίας του Σ.Δ.Α.

Η δόμηση του Σ.Δ.Α. πρέπει να είναι ευέλικτης μορφής, ώστε να επιτρέπει την ανάπτυξη εκείνων των τμημάτων της δομής του, τα οποία ανταποκρίνονται καλύτερα στην αντιμετώπιση ενός ατυχήματος. Πολλά ατυχήματα είναι βέβαιο ότι δεν θα χρειαστούν ποτέ την ενεργοποίηση όλων των κλάδων. Μεγάλο προσόν λοιπόν ενός Σ.Δ.Α. είναι το ότι ενεργοποιεί μόνον τους πόρους που χρειάζεται τη δεδομένη στιγμή. Ο ρόλος πάλι των συμμετεχόντων σε ένα Σ.Δ.Α. ποικίλλει, εξαρτώμενος από τη μορφή του ατυχήματος. Η επάνδρωση του Σ.Δ.Α. βασίζεται και αυτή στη μορφή του ατυχήματος. Παρατηρούμε ότι η ανάπτυξη του Σ.Δ.Α. και ο αριθμός του απαιτούμενου προσωπικού, βασίζονται στο μέγεθος και την πολυπλοκότητα ή μη του ατυχήματος, με βασική αρχή το ότι ο Δ.Δ.Α. είναι υπεύθυνος για το σύνολο των δραστηριοτήτων.
¶λλη σημαντική παράμετρος για την ύπαρξη Σ.Δ.Α. είναι η δημιουργία πλάνων δράσης συγκεκριμένης χρονικής διάρκειας. Η δημιουργία των πλάνων δράσης, τα οποία εκπονούνται από τον Δ.Δ.Α. ή τον αντίστοιχο κλάδο και εγκρίνονται από τον Δ.Δ.Α. αφορούν ανάπτυξη μέτρων για τη συγκεκριμένη επιχειρησιακή περίοδο, καλύπτοντας συνήθως τις επόμενες δώδεκα ή το πολύ είκοσι τέσσερες ώρες. Η δημιουργία πλάνου δράσης και η περαιτέρω ανάπτυξή του για συγκεκριμένη επιχειρησιακή περίοδο, βοηθούν στην εστίαση διαθέσιμων πόρων ως προς τις προτεραιότητες και τους στόχους διαχείρισης, επιτρέποντας ταυτόχρονα τον προσδιορισμό κρίσιμων αδυναμιών για την εν λόγω χρονική περίοδο. Με το χρόνο διάρκειας του πλάνου δράσης καθορισμένο, η ανακύκλωση του προσωπικού ακολουθεί και αυτή το συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα.
Οι πόροι ενός Σ.Δ.Α. διακρίνονται σε τακτικούς, προσωπικό και υλικό χρησιμοποιούμενο στην επιχείρηση, οι οποίοι με τη σειρά τους διακρίνονται σε προδιαγεγραμμένους, διαθέσιμους, εκτός χρήσης και αμοιβούς, ήτοι όλοι οι απαιτούμενοι πόροι υποστήριξης (τρόφιμα, επικοινωνίες, εφόδια κ.λπ.). Κρισιμότερος κρίκος του οικοδομήματος ενός Σ.Δ.Α. είναι οι επικοινωνίες του. Πριν συμβεί οποιοδήποτε ατύχημα, θα πρέπει να έχει αναπτυχθεί ένα ενοποιημένο σύστημα επικοινωνιών (φωνή και δεδομένα), στηριζόμενο σε ειδικά πρωτόκολλα επικοινωνίας και προηγμένο τηλεπικοινωνιακό εξοπλισμό.
Αγαπητοί φίλοι, συν-αναγνώστες. Είναι εύλογο το ερώτημα που πιθανόν να προκύψει: Μα έχουμε εμείς (ως χώρα), τη δυνατότητα ή την πολυτέλεια να αναπτύξουμε τέτοιο σύστημα;
Και τη δυνατότητα έχουμε, αλλά και την αναγκαιότητα ύπαρξης του Σ.Δ.Α. έχουμε, όμως έχουμε και άτομα αγκιστρωμένα σε θέσεις ("καρέκλες"), τα οποία για οτιδήποτε νομίζουν ότι απειλεί το "τσιφλίκι" τους, το τορπιλίζουν.