Risk Management και Security Management – Προσανατολισμοί

Ή θέση του Security Manager είναι μία θέση ευθύνης, γι αυτό και οφείλει να γνωρίζει τις βασικές αρχές του Risk Management και του Security Management, ώστε να κάνει σωστή χρήση των πηγών που διαθέτει, προκειμένου να παράγει αποτελέσματα σύμφωνα με τους σκοπούς και τους στόχους του οργανισμού.

Οι υπηρεσίες ιδιωτικής ασφάλειας και προστασίας, (security, ιδιωτικές έρευνες), παρέχονται σήμερα σε ένα περιβάλλον που κύριο χαρακτηριστικό του είναι η ολοένα προς το συνθετότερο εξέλιξη της δυναμικής του.

Κοινωνική ευθύνη, απαιτήσεις που έλκονται από την εξέλιξη της διεθνούς οικονομίας, η διάσταση της διαφορετικότητας, οι νέες απαιτήσεις αποτελεσματικών χειρισμών σε ένα περιβάλλον που ακατάπαυστα αλλάζει και σε κινδύνους που γίνονται συνθετότεροι, θέτουν πιεστικά δύο θέματα αλληλοεξαρτώμενα, για τους ειδικούς της Ιδιωτικής Ασφάλειας, την επιβίωσή τους ως επαγγελματίες και την αποτελεσματικότητά τους.

Αν θέλουν να αντεπεξέλθουν, πρέπει να υιοθετήσουν τη φιλοσοφία της δια βίου εκπαίδευσης, επειδή οι γνώσεις παρουσιάζουν το φαινόμενο της "ημιζωής"(απαξιώνονται γρήγορα). Οι απαιτήσεις για αποτελεσματικό έλεγχο των κινδύνων μέσα σε επιστημονικό, πλέον, πλαίσιο και σε βάση εμπορικά βιώσιμη θα απαιτήσουν εξειδικεύσεις και υπόβαθρο γνώσεων τέτοιο, που όσοι δεν μπορέσουν να προσαρμοστούν, θα αναλάβουν τον κίνδυνο του εξοστρακισμού τους. Στο πλαίσιο αυτό, το περιοδικό μας πρόσφερε για το 2007 και μέσα από τις σελίδες του, μία εναλλακτική εκπαιδευτική ευκαιρία για το επιχειρησιακό προσωπικό των ΙΕΠΥΑ και των Γραφείων Ιδιωτικών Ερευνών (ΓΙΕ), με μία ειδική Θεματική Ενότητα (Θ.Ε.), που συγκροτήθηκε σε 6 παρουσιάσεις. Για το 2008 η νέα Θ.Ε. αποτελείται και αυτή από 6 παρουσιάσεις, όπως άλλωστε είχαμε προαναγγείλει από το πρώτο τεύχος του 2007 (τ.7). Αφορά τους Security Managers, τους Συμβούλους Ασφαλείας, τους Διευθύνοντες τα ΓΙΕ- ως ανανεωτική επιμόρφωση- και όσους δεν έχουν ακόμα αυτές τις θέσεις, αλλά επιθυμούν μία τέτοια επαγγελματική εξέλιξη. Οι παρουσιάσεις αφορούν τα θέματα:

• Risk Management και Security Management.
• Security Managing, ως η λειτουργία του Management Ασφαλείας.
• Οι εκπαιδεύσεις μέσα στην ΙΕΠΥΑ και το ΓΙΕ.
• Η λήψη αποφάσεων σε διαπροσωπικές συγκρούσεις.
• Η λύση προβλημάτων στη λειτουργία της παροχής υπηρεσιών ασφαλείας.
• Η αποτελεσματικότητα στις επαγγελματικές συναντήσεις και διαπραγματεύσεις και η επίτευξη "σοφού" αποτελέσματος.

Τα ως άνω είναι τα 6 συνθετικά της Θ.Ε., που θα διαπραγματευθούμε για το 2008, ανοικτά (προσιτά προς κάθε ενδιαφερόμενο), εξ αποστάσεως (μέσω του περιοδικού και όχι παραδοσιακά) και ευέλικτα (ο ίδιος ο ενδιαφερόμενος να καθορίζει το χρόνο και το ρυθμό ενημέρωσης, π.χ. στο τέλος του 2008 από όλα τα τεύχη μαζί, για να έχει μία πλήρη εικόνα και να κάνει συσχετισμούς). Για την εγκυρότητα όσων θα αναφέρονται, η στήριξη θα γίνεται και με τα δύο συστήματα. Δηλαδή του Χάρβαρντ (παρενθετική αναφορά και σύνδεση με τη βιβλιογραφία) και της Λειψίας (αριθμητικός δείκτης για παραπομπή σε ταυτάριθμη σημείωση-επεξήγηση) για λόγους ευελιξίας.

Ορισμοί και Προσδιορισμοί
Security Management: Είναι η οργανωμένη γνώση (επιστήμη) που βοηθά τους ειδικούς αποτελεσματικά, στο συνδυασμό, κατανομή, συντονισμό και ανάπτυξη των διαθέσιμων πηγών (και εισροών) με τέτοιο τρόπο, ώστε να επιτευχθούν οι επιδιωκόμενοι σκοποί ασφάλειας και προστασίας με τον αποτελεσματικό έλεγχο των κινδύνων και των συνεπακόλουθων απωλειών. Έχει σχέση Αθηνάς-Διός, με το Risk Management και θυγατρική σχέση με τα οικονομικά, τη διοίκηση των επιχειρήσεων, τα νομικά, την εγκληματολογία, την αστυνομική επιστήμη, την ψυχολογία, το marketing, την επικοινωνία, την εκπαίδευση, την πληροφορική, τη στρατηγική και την τεχνολογία. Οι επιστημονικοί συγγενικοί δεσμοί του Security Management, αγκαλιάζουν όλες τις επιστήμες.
Διαδικασία του Security Management: Λέγεται και Γενικό Security Management. Αφορά όλα τα τμήματα του Management, π.χ. μίας ΙΕΠΥΑ, επειδή λαμβάνει υπόψη τους παράγοντες της ασφάλειας και της προστασίας. Αφορά την αλληλεπίδραση 4 βασικών και 6 επιπρόσθετων λειτουργιών. Οι βασικές λειτουργίες είναι: Ο διπλός σχεδιασμός (επιχειρηματικά σχέδια και σχέδια ασφάλειας-προστασίας), η Οργάνωση, η Ηγεσία και ο Έλεγχος. Οι Επιπρόσθετες λειτουργίες αφορούν στους τομείς: Λήψης αποφάσεων, υποκίνησης, επικοινωνίας, συντονισμού, ανάθεσης αρμοδιοτήτων και πειθαρχίας. Οι επιπρόσθετες λειτουργίες εφαρμόζονται ταυτόχρονα και πάντα σε συνδυασμό με τις βασικές λειτουργίες. Στη διαδικασία του Security Management εμπλέκονται όλοι οι Security Managers.
Security Managing: Η τέχνη της οργανωμένης δράσης στα θέματα ασφάλειας (και στην περίπτωση μας, των ιδιωτικών υπηρεσιών ασφαλείας), που βασίζεται στην οργανωμένη γνώση (επιστημονική, που διαρκώς εμπλουτίζεται) και η οποία παρέχεται από το Security Management. Ο εφοδιασμός αυτός προς τους επαγγελματίες της ασφάλειας γίνεται με τη βοήθεια δύο συστημάτων.
α. Ενός συστήματος συστάσεων και πληροφοριών, (στρατηγικό και τακτικό επίπεδο).
β. Ενός συστήματος λεπτομερών πληροφοριών. Αυτές αφορούν στις καλύτερες πρακτικές διεξαγωγής της δράσης, των ιδιωτικών υπηρεσιών ασφάλειας κατά τον πιο αποτελεσματικό τρόπο και υπερχειλιστικά, μέσα στο πλαίσιο του νόμου και της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (επιχειρησιακό επίπεδο).
Security Managers: Καταρχάς, πρέπει να σημειώσουμε ότι όλες οι δραστηριότητες που βρίσκονται υπό την ομπρέλα της ασφάλειας, αποτελούν μία ευθύνη management και οι απώλειες από τους κινδύνους θεωρούνται, γενικά, ως αποτέλεσμα αδυναμιών του management. ¶ρα, το βάρος πέφτει αποκλειστικά στους Security Managers. Στους Security Managers ανήκουν και οι λεγόμενοι managers πρώτης γραμμής. Οι τελευταίοι εποπτεύουν το επιχειρησιακό προσωπικό και δεν διοικούν άλλους managers.Ο Security Manager έχει τρεις ομάδες ρόλων.

• Είναι η εικόνα της ηγεσίας και δημιουργός σχέσεων.
• Σκέφτεται σαν επιχειρηματίας (εντοπίζει προβλήματα και ευκαιρίες, παράγει ιδέες, λαμβάνει αποφάσεις, λύνει προβλήματα, διανέμει πόρους, διαπραγματεύεται).
• Είναι αναλυτής, ελέγχει προσωπικό και διαδικασίες, μπορεί να εκπροσωπήσει το τμήμα του ή τον οργανισμό στην ενημέρωση του κοινού.

Η θέση του Security Manager είναι μία θέση ευθύνης. Πρέπει να κάνει εξαιρετική χρήση των πηγών που διαθέτει, προκειμένου να παράγει αποτελέσματα σύμφωνα με τους σκοπούς και τους στόχους του οργανισμού. Αυτά είναι η πρόληψη των ζημιών και η ανάκτηση των απωλειών, η προώθηση των εργασιών (αν πρόκειται για ΙΕΠΥΑ και ΓΙΕ) και η δημιουργία ασφαλούς περιβάλλοντος για τον πελάτη. Τα τμήματα In house Security επικεντρώνονται στο τελευταίο, προκειμένου να δημιουργήσουν ένα σταθερό περιβάλλον για τον οργανισμό που ανήκουν, ώστε ο τελευταίος να επιτύχει αποτελεσματικά τους σκοπούς και τους στόχους του.
Όλοι οι Security Managers πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος, που είναι: Η διασύνδεση των μεταβλητών στα διάφορα περιβάλλοντα (μία αλλαγή στο μακρό-περιβάλλον μπορεί να επηρεάσει εσωτερικούς παράγοντες).
Η αυξανόμενη αβεβαιότητα. Ο ανταγωνισμός και το Διεθνές Περιβάλλον. Η συνεργία (όταν το αποτέλεσμα συνδυασμού στοιχείων υπερβαίνει το άθροισμα των στοιχείων). Η Εντροπία (είναι αντίθετη της συνεργίας και οδηγεί στην αποδόμηση).

RISK MANAGEMENT
Αναφέραμε ότι η σχέση Risk Management-Security Management είναι σχέση Διός-Αθηνάς. Ως κίνδυνος, εννοείται μία γενική ποσοτική προεκτίμηση ύστερα από αξιολόγηση περιστάσεων και παραγόντων κάποιου επαπειλούμενου κακού. Οι κίνδυνοι κατά τούς Bester και Lenhoff διακρίνονται σε οικονομικούς ή επιχειρηματικούς και σε απλούς κινδύνους. Οι τελευταίοι απαρτίζονται από δύο μεγάλες κατηγορίες, που είναι: Οι γενικοί κίνδυνοι (έγκλημα, όπως οι σκόπιμες φθορές, η τρομοκρατία, η πειρατεία, η βιομηχανική κατασκοπεία, οι μη ηθικές πρακτικές) και οι ειδικοί κίνδυνοι, στους οποίους περιλαμβάνονται: Οι φυσικοί (κοσμικοί, ατμοσφαιρικοί, γεωλογικοί, υδρολογικοί, βιολογικοί). Οι τεχνολογικοί ή ανθρωπογενείς (αεροπορικά ατυχήματα, ναυάγια, βιομηχανικές καταστροφές, διαφυγή τοξικών αερίων κ.λπ.). Οι φυσικοτεχνολογικοί ή Νa-Tech κίνδυνοι, σύμφωνα με τον Γεράσιμο ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟ (2000: 20), π.χ., εξ αιτίας σεισμού να υποστεί βλάβη πυρηνικό εργοστάσιο και συνακόλουθα να διαφύγουν ραδιενεργές ουσίες. Οι κίνδυνοι από πολεμικές επιχειρήσεις ή άλλες ένοπλες διαμάχες είτε πρόκειται για εμπολέμους κατά το Διεθνές Δίκαιο είτε όχι. Π.χ. επιχείρηση μισθοφόρων κατάλυσης του κράτους στις Κομόρες (Ινδικός Ωκεανός, 1995).
Οι οικονομικοί ή επιχειρηματικοί κίνδυνοι αποτελούν το γνωστικό αντικείμενο του Risk Management στην οικονομική επιστήμη. Η μελέτη των φυσικών και τεχνολογικών κινδύνων έχει εξελιχθεί σε ιδιαίτερο επιστημονικό κλάδο (μεταπτυχιακές σπουδές, διατριβές, συνέδρια, εκδόσεις βιβλίων κ.λπ.), (ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ 2000: 11). Στην αρμοδιότητα του Security Manager εμπίπτουν όλοι οι απλοί κίνδυνοι αλλά και η πρόληψη των επιχειρηματικών κινδύνων. Πάντοτε σε σχέση με τη φροντίδα των πελατών και την εξασφάλιση των παραγόντων εκείνων, που θα δώσουν ώθηση στη "συνεργία" και θα περιορίσουν την αρνητική εντροπία, προς όφελος του οργανισμού και της επιχειρηματικής άνθισης, που συνεφέλκεται. Η διαδικασία του ομολογουμένως τεραστίων διαστάσεων τομέα του Risk management διεξάγεται με 4 θεμελιώδεις αρχές (LENHOFF 1995: 14).

• Αναγνώριση του κινδύνου, Δηλαδή, κατηγοριοποίηση του κινδύνου (Risk identification) και ταυτοποίησή του (Risk inpidualization).
• Οικονομική διαχείριση του κινδύνου (Risk Financing).
• Έλεγχος του κινδύνου ή των απωλειών (Risk ή Loss Control).
• Αξιολόγηση και παρακολούθηση του κινδύνου (Risk evaluation & Risk monitoring) ώστε να βεβαιωθούμε ότι οι ενέργειές μας βάσει των τριών προηγούμενων αρχών ήσαν αποτελεσματικές.

Τέσσερις ομοίως είναι και οι αρχές των στρατηγικών μεθόδων αντιμετώπισης και χειρισμού των κινδύνων. Πρόκειται για τα 4 Τ (Du PREEZ 1991: 270 και ROGERS 1996: 32 επόμ.):

1. Terminate (Αποφυγή του Κινδύνου-Σκακιστικές Κινήσεις).
2. Tolerate (Αποδοχή και διαχείριση).
3. Treat (Μείωση του κινδύνου).
4. Transfer (Μεταφορά τού κινδύνου. Π.χ., σε εταιρείες ιδιωτικής ασφάλειας με συμβόλαιο, σε ασφαλιστικές εταιρείες ή και στις δύο, σε συνδυασμό).

Από την ομάδα θεμελιωδών αρχών, η έχουσα ένδειξη "τρία" δηλαδή Risk ή Loss Control και όλη η ομάδα των "Τ"(στρατηγικές μέθοδοι) συγκροτούν τις θεμελιώδεις αρχές του Security Management.

SECURITY MANAGEMENT
Λαμβάνοντας υπόψη τις θεμελιώδεις αρχές που αναφέρουμε και για να έχουμε αποτελεσματικό security management, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη πέντε συστημάτων, που είναι τα εξής:
Νομικό (Διαχωρισμός όλων των διατάξεων ειδικών νόμων, που αφορούν στο Security, Safety, προστασία ατομικών δικαιωμάτων, διατάξεων αστικού δικαίου που επιτρέπουν στον προμηθευτή ιδιωτικών υπηρεσιών ασφάλειας να δράσει ως πολλαπλασιαστής των δικαιωμάτων του πελάτη, διατάξεις του Ποινικού Κώδικα και της Ποινικής Δικονομίας και κάθε ειδικού νομοθετήματος κατά περίπτωση, π.χ. Κώδικας ΙSPS, Κώδικας Δημοσίου Ναυτικού Δικαίου, Εθνικός Κανονισμός Ασφαλείας Πολιτικής Αεροπορίας ΕΚΑΠΑ κ.ά.).
Ελέγχου (Τεχνικά μέσα, προσωπικό ασφαλείας, ειδικά μέτρα, διαδικασίες).
Τεχνολογικό σύστημα (Information Technology, συστήματα ασφαλείας).
Σύστημα κανόνων, διαδικασιών και πολιτικών (Είναι τα λεγόμενα Standing Plans.), π.χ. ένας ηθικός κώδικας για το προσωπικό ασφαλείας είναι ένα τέτοιο standing plan, όπως και η πολιτική για τη συμπεριφορά του προσωπικού ή οι κανόνες για τη διεκπεραίωση μιας εργασίας.
Σύστημα πληροφοριών και μεθόδων ανάλυσης και εκμετάλλευσης των πληροφοριών αυτών στρατηγικά, τακτικά, επιχειρησιακά.
Μία πηγή κινδύνου είναι το έγκλημα. Έχοντας υπόψη τις θεμελιώδεις αρχές του Risk Management και τις στρατηγικές μεθόδους αντιμετώπισης των κινδύνων, μπορούμε να πούμε ότι το Security Management στην περίπτωση της πρόληψης των εγκληματικών ενεργειών, εφοδιάζει το security managing με τις ακόλουθες δεκαεπτά συστάσεις, που αναλόγως των ιδιαιτεροτήτων του κάθε προστατευόμενου στόχου, θα επιλέγουν και τις καλύτερες πρακτικές για κάθε περίπτωση. Οι αρχές αυτές είναι:

• Αποφυγή του κινδύνου (Avoidance).
• Μεταφορά του κινδύνου (Transferal).
• Αποτροπή (Deterence). Επιτυγχάνεται με μέσα υλικής ασφάλειας και προσωπικό. Αυτοί που σχεδιάζουν μία παράνομη πράξη εναντίον μιας επιχείρησης, για παράδειγμα, δρουν με τρεις τρόπους διαζευκτικά ή σε συνδυασμό: Τη χρήση βίας, την εξαπάτηση και με το να μη γίνουν αντιληπτοί (εκμετάλλευση αδυναμιών των συστημάτων ασφαλείας).
• Ξεγέλασμα (Hoodwinking). Η διαχείριση των φυλάξεων και περιπολιών γίνεται με έξυπνο τρόπο, ώστε η εικόνα που βγαίνει προς τα έξω να δρα αποτρεπτικά, προκαλώντας σύγχυση στους δυνητικούς δράστες.
• Παρέκκλιση (Deflection). Τα μέτρα είναι τέτοια, ώστε σε ένα συνδυασμό των παραπάνω στοιχείων (3) και (4), οι πιθανοί δράστες να ματαιώσουν την ενέργεια. Τότε όμως είναι πολύ πιθανό να στραφούν προς μη επαρκώς φρουρούμενους στόχους (softer targets), στοιχείο που πρέπει να λάβουμε υπόψη.
• Αποκάλυψη (Detection) τυχόν απόπειρας, με συχνές επιθεωρήσεις ή με τεχνολογικά μέσα.
• Καθυστέρηση (Delay). Όταν η απόπειρα επιβεβαιωθεί (π.χ. από το control room) και είναι σε εξέλιξη στην περιοχή των εξωτερικών μέτρων, να ξέρουμε ότι με βάση το σχεδιασμό των μέτρων, οι αποπειρούμενοι θα καθυστερηθούν από τα μέτρα που θα συναντήσουν μετά (προς το εσωτερικό). Παράδειγμα: σε λιμάνι, αεροδρόμιο κ.λπ.
• Εκτίμηση (Assessment). Πριν κάθε αντίδραση, πρέπει να υπάρξει εκτίμηση όσον αφορά τη φυσική ασφάλεια του προσωπικού μας, αλλά και του προσωπικού της δημόσιας δύναμης που θα ενημερωθεί όταν καταφθάσει για επέμβαση. Σημειώνεται ότι η συνεργασία με τη δημόσια δύναμη κτίζεται σιγά-σιγά.
• Αντίδραση (Reaction). Θα γίνει από τη δημόσια δύναμη, που θα την κρατάμε συνεχώς ενήμερη και με ακρίβεια (διαρκής επικοινωνία).
• Εντοπισμός (Location). Πρόκειται για την ακρίβεια περιγραφής του τόπου που βρίσκεται ο επιδρομέας ή οι επιδρομείς και τα στοιχεία αυτά διαβιβάζονται άμεσα στη δημόσια δύναμη. Η χρήση τεχνολογίας βοηθά στον εντοπισμό.
• Έκπληξη (Surprise). Είναι ο αιφνιδιασμός των εισβολέων. Το στοιχείο αυτό πρέπει να αποτελεί προνόμιο της δύναμης ασφαλείας (δημόσιας δύναμης) που θα επέμβει και όχι των παρανόμων. Η βοήθεια σε πληροφορίες απο το ιδιωτικό προσωπικό ασφαλείας, αποτελεί το κλειδί.
• Έλεγχος (Control). Αποσκοπεί στην αποκατάσταση της κανονικότητας που διαταράχθηκε.
• Απορρόφηση ζημιών (Absorption of Losses). Πρέπει να κρατηθούν στο πιο χαμηλό επίπεδο. Οι απώλειες μπορεί να αποδώσουν πρόσθετη επιβάρυνση, αν έχει προβλεφθεί και υφίσταται σχετικό σχέδιο με αριθμητικά οικονομικά στοιχεία (budget) για την κάλυψη τέτοιων ζημιών.
• Ανάκτηση απωλειών (Recovery of Losses). Π.χ. επιστρέφεται ό,τι έχει διαρπαγεί. Μπορεί να επιτευχθεί και δικαστικά, αφού ταυτοποιηθούν οι δράστες.
• Επανάληψη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων (Resuming Business Activities). Πρόκειται για την επανάκτηση της "ισορροπίας" μετά την απόπειρα πλήγματος.
• Αναφορά (Reporting). Σημαντικότατη αρχή. Με την αναφορά επισημαίνονται με ακρίβεια οι παράγοντες τρωτότητας οι οποίοι οδήγησαν στο γεγονός που απείλησε την ασφάλεια.
• Επανόρθωση αδυναμιών (Rectification of Weaknesses). Γίνεται με τη λήψη και την υλοποίηση σχετικών αποφάσεων, που θα βασιστούν στο Reporting.

ΣΥΝΟΨΗ
Οι βασικές αρχές του Risk Management και του Security Management, πρέπει να θεωρούνται ως το θεμέλιο και η ευαίσθητη αρχή μιας ερευνητικής πορείας μας μέσα στο χώρο των επιστημών αυτών και των περιοχών γνωστικών αντικειμένων άλλων επιστημών, που σχετίζονται με τα Risk και το Security Management. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να κατανοήσουμε το "γιατί" και να διορθώσουμε το "πώς" των συστημάτων, μέτρων και διαδικασιών ασφαλείας και την αποφυγή των επιπτώσεων των κινδύνων. Συνακόλουθα, θα συμβάλλουμε στην υποστήριξη της δημιουργίας και διατήρησης ενός ασφαλούς και προστατευόμενου περιβάλλοντος μιας επιχείρησης ή ενός οργανισμού, όπου άλλες δραστηριότητες θα αναπτυχθούν υγιώς. Με αυτόν τον τρόπο, ο security manager αναδεικνύεται σε διατηρητή της ζωής των επιχειρήσεων και σε δημιουργό μέλλοντος.

Παραπομπές
1. Κατά τον Ησίοδο, η Αθηνά πετάχτηκε από την κεφαλή του Δία, ολόλαμπρη, με παλλόμενο δόρυ (γι’ αυτό ονομάστηκε και Παλλάς). Η θέση της ως Θεά της σοφίας και της αρωγού σε ειρήνη και κινδύνους (βλέπε Όμηρο, Ιλιάδα και Οδύσσεια) ήταν ξεχωριστή στην ψυχή των αρχαίων Ελλήνων.
2. Βλέπε στο ίδιο τεύχος έρευνα φοιτητών του New York College-Educational Group, για την Επιστήμη του Security Management.
3. Η υπερκάλυψη ή υπερχειλιστική κάλυψη ασφαλείας αφορά τα επιπλέον μέτρα, πάνω δηλαδή από το όριο των μέτρων, που η σημερινή κατάσταση τρωτότητας επιβάλλει. (Ο όρος είναι δανεισμένος από την οικονομική επιστήμη, όπου απαντάται ως spill-over).
4. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ 2000: 26 Βλ. Βιβλιογραφία.
5. Όπως προηγ. σημ. (Idem) σελ. 13.
6. Idem σελ. 19.
7. Rogers 1996: 43 επόμ.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
BESTER I.: "Risk Management"- Πανεπιστήμιο STELLENBOSCH- 1996.
DU PREEZ, GT: ( Καθηγητής Πανεπιστημίου UNISA): "Security"- Durban 1991.
LENHOFF, T.: "Risk Management", Ν. Αφρική 1995.
ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Γεράσιμος: "Η πολιτική Προστασία στην Ελλάδα", εκδ. ΙΩΝ, Αθήνα 2000.
ROGERS F: "Orientation to Security Management"- Institute for Criminological Science, Πανεπιστήμιο UNISA, 1996.