Ψυχοδιάγνωση στην αξιολόγηση του υποψήφιου Προσωπικού Ασφαλείας;: Πολυτέλεια ή αναγκαιότητα ;

Κόσμος πάει και έρχεται δίπλα μας, με ταχύ ή αργό βήμα, χαρούμενοι ή απαθείς, μονολογώντας ή κοιτώντας φευγαλέα μια βιτρίνα με έναν υποψήφιο καταναλωτικό στόχο, ζευγάρια αγκαλιά, μόνοι μεσήλικες, κουμπωμένοι σε μια σιωπή που προστατεύει – θαρρούν – τη σκέψη τους. Μα πόσο στ’ αλήθεια αυταπατώνται, όπως αυταπατάται και ένας υποψήφιος για μια δουλειά, που στον προθάλαμο του εργοδότη κατασπαράσσει τα νύχια του από αμηχανία για τις αλήθειες που πρέπει να κρύψει ή τα ψέματα που θέλει να πει…

Για την επιστήμη, η σιωπή είναι ομιλητικότερη της ομιλίας, τόσο που θεωρεί πως σχεδόν το εβδομήντα τοις εκατό αυτών που θέλει να εκφράσει ένας άνθρωπος, τα λέει με τα μη λεκτικά μηνύματα που εκπέμπει με τη στάση του σώματός του, την κοινώς φερόμενη ως «γλώσσα του σώματος». Όταν ο άνθρωπος βιώνει ένα συναίσθημα, προβαίνει σε κινήσεις οι οποίες έχουν αντικείμενο τον ίδιο και έχουν σκοπό την απελευθέρωση από την ένταση που προκαλεί ένα εξωτερικό ερέθισμα.

Είναι η σωματοποίηση του άγχους, η οποία έχει να κάνει ή με τις συνέπειες που περιμένουν το άτομο από την αποκάλυψη του ψεύδους του ή με την ενδεχόμενη κοινωνικοπάθειά του. Κάποιοι παίζουν με τα δάκτυλα, τα μαλλιά τους, σκουπίζουν το πρόσωπό τους ή κάνουν άλλες νευρικές κινήσεις χωρίς προφανή λόγο. Έχει παρατηρηθεί πως σε στιγμές φόρτισης και έντασης, οι άνθρωποι αγγίζονται πολύ περισσότερο. Αυτά και άλλα στοιχεία των ΜΛΜ (Μη Λεκτικών Μηνυμάτων) θα πρέπει να μας κάνουν να συμπεράνουμε πως η εικόνα που λαμβάνουμε από μια αίτηση με ημερομηνίες, βεβαιώσεις, πτυχία και συστάσεις, απέχει μακράν από μια ολοκληρωμένη εικόνα του υποψηφίου – και όταν αυτός καλείται να διαχειριστεί την ασφάλεια ανθρώπινων ζωών ή εκατομμυρίων ευρώ υπό μορφή εγκαταστάσεων, πληροφοριών ή εξοπλισμού, τα στοιχεία που υπέχουν της εικόνας του, μπορεί να είναι μοιραία καθοριστικά.

Η κατάσταση στην Ελλάδα
Ο γράφων ανακαλεί τη στιγμή της πορείας του, όταν σαν υποψήφιος στατικός φύλακας βρέθηκε σε διαδικασία αξιολόγησης μεγάλης εταιρείας στην οποία εφαρμόζονταν πρωτοποριακές για τα τότε δεδομένα ψυχοτεχνικές μέθοδοι αξιολόγησης του υποψήφιου προσωπικού, μια ευχάριστη έκπληξη που μύριζε Ευρώπη. Η συνεργασία με την εταιρεία δεν ευόδωσε, αλλά όταν κάποια χρόνια μετά οι δρόμοι ξαναβρέθηκαν, ο εξελληνισμός της διαδικασίας ήταν πολύ προφανής: φωτοτυπίες φωτοτυπιών τα ερωτηματολόγια, με εμφανή τα σβησμένα σημάδια των προηγούμενων απαντήσεων που μπέρδευαν τον τωρινό ερωτώμενο, με τις ερωτήσεις να διακρίνονται ανεπαρκώς κ.λπ.. Συμπληρώνοντας την παραπάνω εικόνα, ας είμαστε σίγουροι πως το βαθμό φθοράς του υλικού ακολουθούσαν και οι αξιολογητές επαγωγικά και η πίστη των εργοδοτών σε αυτούς και τις μεθόδους τους – και τελικά η πίστη στο επιλεγόμενο προσωπικό που ήταν όχι αυτό που έπρεπε, αλλά αυτό που οι πελατειακές σχέσεις της επιχείρησης επέβαλαν. Και αν αυτή η κατάσταση μοιάζει απλά ελληνική, ας αναλογιστούμε τις ιδιογραφίες που βαφτίζει «ερωτηματολόγιο υποψηφίου» κάθε ιδιοκτήτης ή διαχειριστής ΙΕΠΥΑ, ο οποίος θεωρεί πως έχει τις γνώσεις να το κάνει ή «είναι χρόνια στην πιάτσα για να τον κοροϊδέψει ένας πιτσιρικάς», υπενθυμίζοντας τι ισχύει στο εξωτερικό.

Η πραγματικότητα στο εξωτερικό
Η ψυχομετρία και η χρήση των ψυχομετρικών εργαλείων στην αξιολόγηση του προς επιλογή προσωπικού, είναι μια κατάσταση που ως πραγματικότητα ξεκινάει στη μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο περίοδο στις ΗΠΑ, με τα νοσοκομεία των βετεράνων να είναι γεμάτα από τραυματισμένους ψυχικά ανθρώπους, με συμπτώματα μιας πρωτόγνωρης νόσου που αργότερα ταυτοποιήθηκε κατά DSM ως Μετατραυματική Διαταραχή (PTSD), μια πραγματική μάστιγα για όσους επιβιώνουν από έναν πόλεμο. Η προσπάθεια λοιπόν να διαγνωστεί κλινικά η κλινική εικόνα της προσωπικότητας ενός στρατιώτη, γέννησε διάφορα tests με τη μορφή ερωτηματολογίων, τα οποία με ιδιαίτερη ακρίβεια κατάφερναν και καταφέρνουν έως σήμερα να διαγιγνώσκουν και να κατηγοριοποιούν την προσωπικότητά του, μετρώντας σημαντικές κλινικές παραμέτρους. Ας γίνει εδώ μία παρένθεση για να γνωστοποιήσουμε στους «παλιούς» στην «πιάτσα», πως υπάρχει (μεταξύ άλλων) μια κατηγορία ασθενών οι οποίοι μέσω μιας συγκεκριμένης τακτικής χειρισμού των γιατρών τους, μπορούν να αλλοιώσουν την εικόνα της πραγματικής κατάστασης του ψυχισμού τους, η οποία σε συνάρτηση με ένα υψηλό IQ μπορεί να τους παρουσιάσει ως ικανούς και για ιδιαίτερη εργασία. Ας φαντασιώσουν λοιπόν ένα χειριστικό, πανέξυπνο αλλά σχιζοφρενή άνθρωπο, που παραπλάνησε την κρίση ενός επιστήμονα, φορέα μιας εταιρικής άδειας οπλοφορίας που οι ίδιοι θα του έχουν δώσει.(!!!).
Κλείνοντας την παρένθεση, η παραπάνω υπόθεση εργασίας δεν μπορεί να είναι μόνο ελληνικό σενάριο, μπορεί να παίξει και σε αλλοδαπή έκδοση. Η ουσιώδης διαφορά είναι πως εδώ είναι μια ζοφερή πραγματικότητα, ενώ εκεί θα είναι μια δακτυλοδεικτούμενη εξαίρεση. Με το εδώ να παραμένει αβέβαιο, στο εξωτερικό τα βήματα είναι τεράστια, με τις ανανεώσεις των τεστ να είναι σχεδόν σε ετήσια βάση, με τις εκδόσεις και τους εκδότες να συνωστίζονται διεκδικώντας μερίδιο στην αγορά, διαφημίζοντας την αξιοπιστία τους, τα σταθμισμένα δείγματά τους και ό,τι μπορεί να ανεβάσει την επιστημονική διάσταση του εμπορικού τους αυτού εγχειρήματος.

Αλήθεια, τι είναι η ψυχοδιάγνωση;
Είναι μια επιστημονική διαδικασία κατά την οποία με έναν πάγιο και αδιάβλητο τρόπο μπορούμε να δημιουργήσουμε την πραγματική εικόνα της προσωπικότητας ενός ανθρώπου. Βρίσκουμε λοιπόν αν ο άνθρωπος αυτός έχει κοινά στοιχεία που τον καταχωρούν ως περίπτωση με παθολογικό χαρακτήρα. Ψυχοδιάγνωση δεν είναι οι ερωτήσεις του τύπου «παίρνετε ναρκωτικά;» ή ό,τι άλλο αποτελεί τη σημερινή διαδικασία που οδηγεί στην αναγκαία πιστοποίηση του ψυχίατρου για την άδεια του 2518. Η ψυχοδιάγνωση δεν θα πει σε κανέναν εκτιμητή προσωπικού ή πελάτη, αν «ο φύλακας θα κάνει καλά τη δουλειά του», αν «θα κοιμάται στη βάρδιά του» αλλά θα αποδώσει στον κλάδο υγιή στοιχεία, ικανά να αποδώσουν το προβλεπόμενο έργο, για να φέρει στην επιχείρηση το προσδοκώμενο: κέρδος, κέρδος για ευημερία, κέρδος για ανάπτυξη. Αλλά όπου προβλέπεται κέρδος, προϋποτίθεται μια επένδυση.

Budgeted or out of budget?
Πριν την απόλυτη αριθμοδότηση και την κοστολόγηση των υπηρεσιών της ψυχοδιάγνωσης, θα πρέπει να σκέφτεται κανείς τη σχέση του κόστους μιας επένδυσης και της προσδοκώμενης απόδοσής της. Σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον μιας διαρκούς αύξησης στη ζήτηση υπηρεσιών ασφαλείας – και επειδή αυτές κρίνονται εκ του αποτελέσματος – η ποιότητα θα κληθεί να διαδραματίσει κύριο ρόλο είτε πρόκειται για φυσική ασφάλεια είτε για διαχειριστές συστημάτων. Έτσι εμφανίζονται οι επιλογές της in house διαχείρισης της ψυχοδιαγνωστικής διαδικασίας ή της ανάθεσής της σε εξωτερικούς συνεργάτες, με την κάθε επιλογή να φέρει τα θετικά και αρνητικά της φορτία, ανάλυση ξένη προς αυτή την παρουσίαση. Τέλος, για να γίνει εμφανές το εύρος των επιλογών που υπάρχουν, θα σας δώσουμε ένα παράδειγμα.
Ένα πρώτο κόστος που πρέπει να επωμιστεί ένας Οργανισμός ή μία επιχείρηση που διαλέγει την in house διαχείριση του θέματος, είναι η εφάπαξ αγορά (και εξ αυτού καταβολή δικαιώματος χρήσης) ενός ψυχομετρικού εργαλείου-ψυχοδιαγνωστικού test, το οποίο πωλείται μόνο σε ψυχολόγους με άδεια άσκησης επαγγέλματος. Ο γράφων, ως αδειούχος ψυχολόγος, αφού προχώρησε σε σχετική για τη χορήγηση και αξιολόγηση πιστοποίηση ενός συγκεκριμένου ψυχομετρικού εργαλείου, μελέτησε μακροχρόνια εκ των έσω και αποδελτίωσε τα ιδιαίτερα δομικά στοιχεία της προσωπικότητας των συμμετεχόντων, αλλά και των πελατών του χώρου της παροχής υπηρεσιών ασφάλειας, καταρτίζοντας ένα εξειδικευμένο ερωτηματολόγιο-test για την αξιολόγηση του υποψηφίου για Προσωπικό Ασφαλείας. Προχωρώντας λίγο παραπέρα, χρησιμοποίησε μια απλή εφαρμογή σε υπολογιστή (με την τεχνική συνδρομή της συζύγου του), με τη βοήθεια της οποίας το αποτέλεσμα της δοκιμασίας γίνεται με τη λήξη της συμπλήρωσής του από τον υποψήφιο. Η μοναδικότητα λοιπόν της τεχνικής αυτής δεν έγκειται μόνο στο ότι ερευνά τις συγκεκριμένες και αναγκαίες παραμέτρους της προσωπικότητας του υποψηφίου μόνο σε σχέση με το έργο της παροχής υπηρεσιών ασφάλειας, αλλά δίνει τη δυνατότητα σε οποιονδήποτε από τους υπευθύνους της ΙΕΠΥΑ να το χορηγήσουν, χωρίς να είναι απαραίτητη η παρουσία ψυχομέτρη- αξιολογητή, αφού με το τελευταίο click του υποψηφίου έχουν άμεσα και διαθέσιμο προς χρήση και το αποτέλεσμα της δοκιμασίας.

Wind of change.
Επαγγελματικά περιγράμματα, πιστοποιήσεις, άδειες επαγγέλματος διαφορετικού τύπου, έννοιες καινούριες, με αέρα ποιοτικής αλλαγής σε ένα χώρο όπου η παροχή υπηρεσιών έχει σκοπό τη διαφύλαξη της φυσικής συνέχειας του ανθρώπου, της προστασίας των επιτευγμάτων του, της ανάγκης του να δημιουργεί μέλλον. Οι ψυχοδιαγνωστικές μέθοδοι δεν δημιουργούν ¶ριες, ψυχικά καθαρές συντεχνίες και ομάδες, δεν επηρεάζονται από διαπολιτισμικές ιδιαιτερότητες, σεξουαλικές ταυτότητες ή κοινωνικά και οικονομικά επίπεδα. Αποτελούν μια προσιτά οικονομική λύση, μια παγκόσμια παραδεκτή επιστημονικά μέθοδο, η οποία σπάει τις αλυσίδες της ανάσχεσης και ωθεί τον κλάδο σε νέα επίπεδα παροχής υπηρεσιών, ελαττώνοντας τις όποιες επισφάλειες και αυξάνοντας τις επενδυτικές αποδόσεις.

Δημοσθένης Κ. Παναγιώτου
Ψυχολόγος Ba,
MA in Organizational Psychology
cand. MSc in Forensic Psychology
Υπεύθυνος Ασφαλείας ΙΚΕΑ Θεσσαλίας
dimosthenis.panagiotou@gmail.com