Πότε οι «Μαύροι Κύκνοι» … είναι άσπροι!

Ο «Μαύρος Κύκνος» είναι μια πολύτιμη ιδέα που μας προειδοποιεί ότι κάτι πρέπει να περιμένουμε.

 

Χρήστος Σερετίδης

Σύμβουλος Ασφάλειας και Διαχείρισης Κρίσεων

Η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια βρέθηκε αντιμέτωπη με πρωτόγνωρες για τα εγχώρια δεδομένα κρίσεις και κινδύνους, σε βαθμό που ήταν αδύνατο να τις περιορίσει λόγω της έντασης αλλά και λόγο της έλλειψης μέτρων  πρόληψης που έπρεπε να είχαν υλοποιηθεί παρά την ύπαρξη κονδυλίων για τον σκοπό αυτό.

Στη διεθνή αρθρογραφία και συζητήσεις, ένας νέος όρος έχει γίνει δημοφιλής μεταξύ εμπειρογνωμόνων σε θέματα μελέτης και αντιμετώπισης κινδύνων, όσον αφορά το ρίσκο και τους κίνδυνους. Η φράση «Black Swan» προέρχεται από τον τίτλο του βιβλίου του Nicholas Nassim Taleb[1]με τίτλο «The Black Swan: The impact of the highly improbable» («Ο αντίκτυπος του εξαιρετικά απίθανου»)[2] που εκδόθηκε το 2007.

Ο τρόπος με τον οποίο οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν αυτό τον όρο είναι διαφορετικός από τον αρχικό ορισμό του Taleb. Σε απλές κοινωνικές συζητήσεις που προσεγγίζουν τον όρο αυτό, ο όρος «Black Swan» (Μαύρος Κύκνος) αναφέρεται σε συμβάν με εξαιρετικά χαμηλή πιθανότητα εμφάνισης και εξαιρετικά υψηλή πιθανή επίδραση.

Θεωρείται ως ένα συμβάν (ή μία κρίση) που πιστεύουμε ότι δεν θα συμβεί ποτέ αλλά, αν συνέβαινε, τότε θα επηρεαζόμασταν σε πολύ μεγάλο βαθμό. Αντίθετα, στο βιβλίο του ο Taleb λέει ότι οι Μαύροι Κύκνοι έχουν τρία χαρακτηριστικά: είναι απροσδόκητα γεγονότα με απρόβλεπτα ακραία στάδια, έχουν ακραίες επιπτώσεις και φαίνονται προφανή αφού έχουν συμβεί.

Ο όρος «Black Swan» (Μαύρος Κύκνος) προέρχεται από την ιδέα ότι στον δυτικό κόσμο πριν από μερικούς αιώνες, ήταν γνωστό ότι όλοι οι κύκνοι ήταν λευκοί. Οποιοδήποτε παρόμοιο πτηνό διαφορετικού χρώματος δεν θα μπορούσε να είναι κύκνος εξ ορισμού. Στη συνέχεια, εξερευνητές που ταξίδεψαν στην Αυστραλία το 1697, ανακάλυψαν κύκνους που ήταν μαύροι και η μέχρι τότε πεποίθηση έπρεπε να διαφοροποιηθεί υπό το φως των νέων αυτών στοιχείων. Στον σημερινό κόσμο, ο Μαύρος Κύκνος αλλάζει τους κανόνες και δημιουργεί ένα νέο παράδειγμα. Μερικά παραδείγματα περιλαμβάνουν την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις Ηνωμένες Πολιτείες, την άνοδο της Google ή την πρόσφατη οικονομική κρίση.

Γεγονότα ή περιστατικά με εξαιρετικά χαμηλή πιθανότητα και εξαιρετικά υψηλό αντίκτυπο είναι κίνδυνοι που μπορούν και πρέπει να αντιμετωπιστούν μέσω της κανονικής διαδικασίας αντιμετώπισης ενός κινδύνου. Δεν υπάρχει κανένας χρήσιμος λόγος να τους αποδώσουμε τον ειδικό όρο «Black Swans.»

Μια άλλη δημοφιλής χρήση του όρου «Black Swan» στους κύκλους των ειδικών είναι να περιγράψει τα «άγνωστα άγνωστα», τα οποία είναι δεδομένα τα οποία δεν γνωρίζουμε αλλά αγνοούμε ότι δεν τα γνωρίζουμε.

Αυτό πάλι είναι σχεδόν σωστό, αλλά όχι αρκετά. Στην πραγματικότητα, τα «άγνωστα άγνωστα» μπορούν να χωριστούν σε δύο ομάδες, η μία είναι αληθινός Μαύρος Κύκνος και η άλλη όχι.

1. Η πρώτη ομάδα είναι τα «άγνωστα-αλλά-γνωστά άγνωστα».

Υπάρχουν μερικές αβεβαιότητες που προς το παρόν δεν γνωρίζουμε αλλά θα μπορούσαμε να μάθουμε. Σε αυτό, μπορεί να βοηθήσει η διαδικασία αντιμετώπισης κινδύνου, μέσω της έγκαιρης αναγνώρισης κινδύνου, της εξερεύνησης και της συνεχούς εκπαίδευσης. Στόχος είναι να αποκαλυφθούν όλα τα «άγνωστα» που θα μπορούσαν να είναι γνωστά, ώστε να μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά χρησιμοποιώντας μια τυπική προσέγγιση διαχείρισης κινδύνου. Δεν είναι Μαύροι Κύκνοι γιατί θα μπορούσαμε να γνωρίζαμε περισσότερα γι’ αυτούς αν μας δίνονταν κάποια στοιχεία ή αν οι διαδικασίες πρόβλεψης ή ανακάλυψης ήταν πιο ποιοτικές.

2. Η δεύτερη ομάδα είναι τα «άγνωστα-αλλά-άγνωστα άγνωστα».

Αυτά είναι πολύ πιο δύσκολο να τα αντιμετωπίσουμε εφόσον δεν μπορούμε να τα ανακαλύψουμε εκτός αν ή/και μέχρι να συμβούν (αποκάλυψη του αγνώστου). Αυτοί είναι οι αληθινοί «Μαύροι Κύκνοι», τους οποίους δεν μπορούσαμε να προβλέψουμε ούτε με την καλύτερη διαδικασία διαχείρισης κινδύνου. Η διαχείριση κινδύνων δεν μπορεί να μας βοηθήσει εδώ καθώς στοχεύει μόνο σε αβεβαιότητες που μπορούν να φανούν εκ των προτέρων και για τις οποίες μπορούμε να προετοιμαστούμε ή να αντιμετωπίσουμε προληπτικά.

Εάν δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε διαδικασίες διαχείρισης κινδύνου για να αντιμετωπίσουμε εκ των προτέρων τους Black Swans, τι μπορούμε να κάνουμε;

Σε επίπεδο στρατηγικής, η επιχειρηματική συνέχεια (business continuity)[3] μπορεί να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε τα «άγνωστα-αλλά-άγνωστα άγνωστα». Η συγκεκριμένη προσέγγιση προσδιορίζει τις ευπαθείς περιοχές αλλά και ευάλωτα σημεία και μας διασφαλίζει την ανθεκτική οικοδόμηση και ευελιξία ώστε να μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τον αντίκτυπο του απροσδόκητου, από όπου κι αν αυτό προέρχεται.

Η επιχειρησιακή συνέχεια αναζητά επίσης δείκτες έγκαιρης προειδοποίησης ή συγκεκριμένα συμβάντα ενεργοποίησης για να μας πει ότι κάτι είναι διαφορετικό από το φυσιολογικό. Τέλος, χρησιμοποιεί σάρωση του περιβάλλοντος το οποίο μας ενδιαφέρει για να μας βοηθήσει να ανακαλύψουμε πιθανούς «Μαύρους Κύκνους» πριν χτυπήσουν. Είναι δυνατό να εφαρμοστεί αυτό σε άλλα επίπεδα σε έναν οργανισμό, συμπεριλαμβανομένων έργων και προγραμμάτων, ή και σε επιχειρησιακό επίπεδο, δημιουργώντας μια προσέγγιση «συνέχειας σε όλη την επιχείρηση».

Ο «Μαύρος Κύκνος» είναι μια πολύτιμη ιδέα που μας προειδοποιεί να περιμένουμε το απροσδόκητο. Το μόνο σίγουρο είναι η αβεβαιότητα. Γνωρίζουμε ότι θα συνεχίσουμε να μένουμε έκπληκτοι σε γεγονότα και καταστάσεις που παρουσιάζονται ξαφνικά σε όλους τους τομείς της ζωής.

Ο «Μαύρος Κύκνος» είναι μια πολύτιμη ιδέα που μας προειδοποιεί ότι κάτι πρέπει να περιμένουμε.

Ο όρος πρέπει να χρησιμοποιείται σωστά για να αποτελέσει αποτελεσματικό εργαλείο στην αντιμετώπιση κινδύνων και τη διαχείριση κρίσεων. Εάν λανθασμένα πιστεύουμε ότι οι κίνδυνοι με πολύ χαμηλή πιθανότητα και πολύ υψηλό αντίκτυπο είναι «Μαύροι Κύκνοι», τότε είναι πιθανό να παραμείνουμε «τυφλοί» στην ύπαρξη αληθινών «Μαύρων Κύκνων». Αυτό θα μας κάνει ευάλωτους απέναντι στα πραγματικά «άγνωστα άγνωστα».

[1] https://www.fooledbyrandomness.com/

[2] https://www.taylorfrancis.com/books/mono/10.4324/9781912281206/analysis-nassim-nicholas-tableb-black-swan-eric-lybeck

[3]https://www.researchgate.net/publication/227608980_The_Evolution_of_Business_Continuity_Management_A_Historical_Review_of_Practices_and_Drivers