Πολιτική ασφαλείας και ISPS code

O Διεθνής Κώδικας Ασφάλειας Λιμένων & Πλοίων (ISPS code) αποτελεί τον πυλώνα της πολιτικής ασφάλειας που παρέχει τις οδηγίες προς πλοιοκτήτες και λιμενικές εγκαταστάσεις για την εφαρμογή μέτρων ασφαλείας, προκειμένου να αποφευχθούν η μεταφορά όπλων μαζικής καταστροφής, το λαθρεμπόριο και άλλες μορφές αξιόποινων πράξεων.

Πολιτική Ασφάλειας θεωρείται η δήλωση οποιουδήποτε επιχειρηματικού συνόλου ή άλλης ρυθμιστικής αρχής, με βάση την οποία γίνεται ξεκάθαρο ότι έχουν ληφθεί ή πρέπει να ληφθούν μέτρα προστασίας έναντι του κινδύνου, που είναι δυνατό να προέρχεται από συγκεκριμένα γνωστά (λόγω ιστορικού αρχείου) αίτια, από ορατά αίτια (είναι δυνατό να συμβεί) ή υποθετικά αίτια (πιθανό να συμβεί).

Δύο τέτοιες δηλώσεις έκφρασης Πολιτικής Ασφάλειας, ακολουθούν παρακάτω:

• Οκανονισμός (εκ) αριθ. 725/2004 του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και του συμβουλίου της 31ης Μαρτίου 2004, για τη βελτίωση της ασφάλειας στα πλοία και στις λιμενικές εγκαταστάσεις. (Αιτιολογική σκέψη υπ’ αριθμόν 2: Θα πρέπει να υπάρχει διαρκής μέριμνα για την ασφάλεια (Security) των θαλάσσιων μεταφορών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και των πολιτών που τις χρησιμοποιούν, καθώς και του περιβάλλοντος, από κάθε απειλή διάπραξης σκόπιμων παράνομων ενεργειών, όπως τρομοκρατικές ενέργειες, πειρατεία ή άλλες αντίστοιχες πράξεις).
• Η αναγκαία επιχειρηματική πρακτική για τη βελτίωση της ασφάλειας σε οργανισμούς, επιχειρήσεις και τις εγκαταστάσεις τους. (Μοναδική αιτιολογική σκέψη: Θα πρέπει να υπάρχει διαρκής μέριμνα για την ασφάλεια (Security) των οργανισμών και επιχειρήσεων της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και των πολιτών που τις χρησιμοποιούν, καθώς και του περιβάλλοντος, από κάθε απειλή διάπραξης σκόπιμων παράνομων ενεργειών, όπως τρομοκρατικές ενέργειες, ληστεία, κατασκοπεία, καταστροφές, βανδαλισμοί ή άλλες αντίστοιχες πράξεις).

Ανάδρομη
O IMO (International Maritime Organization), παλαιότερα γνωστός σε όλους όσοι κινούνται στο χώρο της ναυτιλίας ως Inter-Governmental Maritime Consultative Organization (IMCO), δημιουργήθηκε το 1948 κάτω από την "ομπρέλα" των Ηνωμένων Εθνών, προκειμένου να συντονίζει διεθνώς, θέματα σχετικά με την ασφάλεια στη θάλασσα (Μaritime Safety) και συναφείς πρακτικές. Χρειάστηκαν δέκα ολόκληρα χρόνια ως το 1958, προκειμένου ο IMCO να καταστεί ενεργός ρυθμιστής των θεμάτων της διεθνούς ναυτιλίας. Η αρχική σκέψη δημιουργίας του IMCO, πρόβαλε αμέσως μετά τη βύθιση του Τιτανικού. Μέχρι τότε, κάθε χώρα είχε τα δικά της πρότυπα σχεδιασμού & ναυπήγησης πλοίων και σωστικών υλικών. Το ξέσπασμα του πρώτου παγκόσμιου πόλεμου, όμως, έθεσε τον IMCO εκτός λειτουργίας. Με τη λήξη του πολέμου, ενεργοποιείται ο IMCO και δημιουργεί ένα σύνολο κανονισμών, σχετικών με τη ναυπήγηση των πλοίων και την ασφάλεια (Safety), το γνωστό SOLAS (Safety of Life at Sea), ο οποίος με την πάροδο των ετών υπόκειται σε τροποποιήσεις με βάση τις σύγχρονες απαιτήσεις της τεχνολογίας, αλλά και τα ατυχήματα που ήδη έχουν συμβεί στη θάλασσα. Σταδιακά, ο IMCO, από συμβουλευτικός οργανισμός μεταξύ κυβερνήσεων, μετατρέπεται σε κύριο ρυθμιστή της διεθνούς ναυτιλίας και των συναφών με αυτή θεμάτων, μετονομάζεται σε IMO (International Maritime Organization) και ασκεί πλέον πρωτεύοντα ρόλο στα θέματα της ναυτιλίας, εκπονώντας και θέτοντας σε ισχύ μια σειρά κανονισμούς, όπως ο κανονισμός για την αποφυγή συγκρούσεων στη θάλασσα, ο υποχρεωτικός έλεγχος από νηογνώμονες κάθε τύπου πλοίου, ο έλεγχος από τις τοπικές λιμενικές αρχές κάθε καταπλέοντος στο λιμάνι πλοίου με ξένη σημαία κ.λπ.
Κάθε χρόνο, μέσω των θαλασσίων οδών και των υποστηρικτικών τους εγκαταστάσεων (Λιμένες), διακινούνται τεράστιες ποσότητες υλικών αγαθών σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη. Από το σύνολο της αξίας των διακινούμενων κατ’ έτος προϊόντων, το 90% αυτών διακινείται μέσω υδάτινων δρόμων. Σύμφωνα με τον GAO, μέχρι το 2020 η ποσότητα των διακινούμενων αγαθών πρόκειται να διπλασιασθεί, κάνοντας αισθητή την ανάγκη αντιμετώπισης των νέων προκλήσεων.
Πριν την 11η Σεπτεμβρίου του 2001, ο IMO είχε αρχίσει να επεξεργάζεται ήδη την έκδοση του Διεθνούς Κώδικα Ασφάλειας Λιμένων & Πλοίων (International Ship and Port Security-ΙSPS Code), ο οποίος θα παρείχε οδηγίες προς πλοιοκτήτες και λιμενικές εγκαταστάσεις για την εφαρμογή μέτρων ασφάλειας, προκειμένου να αποφευχθεί η μεταφορά όπλων μαζικής καταστροφής, το λαθρεμπόριο και άλλες μορφές αξιόποινων πράξεων σε/ και με πλοία. Η καταστροφή της 11ης Σεπτεμβρίου 2001επιτάχυνε την έκδοσή του. Κάτω από την πίεση της αντιπροσωπείας των ΗΠΑ στον IMO, ως μέτρο αντίδρασης στο γεγονός και υπό τις οδηγίες του Ναυάρχου της Αμερικανικής Ακτοφυλακής James Loy, ο ISPS υιοθετείται το Δεκέμβριο του 2002, με ημερομηνία εφαρμογής την 1η Ιουλίου του 2004, καθιστάμενος έτσι ο πέμπτος άξονας νόμου, με βάση τον οποίο δρα η Αμερικανική Ακτοφυλακή. Οι άλλοι τέσσερις είναι:

• Espionage Act of 1917
• Magnuson Act, 1950
• Ports and Waterways Safety Act, 1972
• Maritime Transportation Security Act of 2002 ή MTSA

O ISPS αποτελείται από δύο μέρη, το Α & το Β, όπου στο πρώτο μέρος περιγράφονται οι υποχρεώσεις, ενώ στο δεύτερο μέρος οι οδηγίες εφαρμογής τους.
Tαυτόχρονα δημιουργείται ο Κλάδος Ασφάλειας Ναυτιλίας (Maritime Security Branch) του IMO, με καθήκοντα την επίβλεψη, συντονισμό και εφαρμογή του κώδικα.

Βασικά Αξιώματα
Η λέξη "security" σε γενικές γραμμές είναι συνώνυμη της λέξης "safety," αλλά ως τεχνικός όρος, "security" σημαίνει ότι κάτι ή κάποιος, όχι μόνον είναι ασφαλής αλλά και το ότι ήδη έχει εξασφαλισθεί η συνθήκη ασφάλειας.
Σχέδιο Ασφάλειας θεωρείται η οργανωτική βάση για την αποτελεσματικότητα και την απόδοση οποιουδήποτε μέτρου πρόληψης απωλειών, το βασικό "εργαλείο" δηλαδή, που θα επικοινωνήσει τη στρατηγική ασφαλείας στο υποκείμενο ασφαλείας, σε συνεργάτες, προσωπικό, διοίκηση και αρχές. Ως γνωστόν, ισχύουν τα παρακάτω:
Κίνδυνος = Απειλή + Τρωτότητα + Επιπτώσεις
Απειλή =  Πρόθεση + Δυνατότητα

"Το κύριο μέλημα των επιχειρήσεων δεν είναι πλέον η μεγιστοποίηση των κερδών, αλλά ο έλεγχος των απωλειών". Peter Drucker

Γενική περιγραφή
Εφαρμογή Πλαισίου/Αρχών Ασφαλείας: Στόχος η πρόληψη απωλειών και ο έλεγχος του κινδύνου σε οργανισμούς και επιχειρήσεις. Στόχο, τον οποίο υλοποιεί ο Σύμβουλος Ασφαλείας της επιχείρησης ή του οργανισμού. Στην πράξη αποδεικνύεται η επάρκεια, γνώση, εμπειρία και αποτελεσματικότητα του Συμβούλου Ασφαλείας.                       
Διαχείριση Ασφαλείας: H καθημερινή στην πράξη άσκηση / εφαρμογή της πρόληψης απωλειών και του ελέγχου του κινδύνου, με:
Διαδικασίες αντιμετώπισης επείγοντος περιστατικού, Σχέδιο και μέσα Πυροπροστασίας, Ασφάλεια & Υγιεινή στην εργασία, Σχέδιο & διαδικασίες εκκένωσης, Προστασία Περιβάλλοντος, Πολιτικές & Διαδικασίες Ασφαλείας, Σχέδιο αντιμετώπισης και διαχείρισης κινδύνων, Ανάλυση Απειλής, Ανάλυση Τρωτότητας, Ανάλυση Επιπτώσεων, Σχέδιο Συνέχισης Επιχειρηματικής Λειτουργίας, Σχέδιο Ανάκαμψης, Διαχείριση Ζωτικών Πληροφοριών, Εγχειρίδιο υπαλλήλων, Σχέδιο Ασφάλειας, Πολλαπλές Ζώνες Ασφάλειας, Έλεγχοι και αντίμετρα κατά της επιχειρηματικής κατασκοπίας (Αρχή Εμπιστευτικότητας).

ISPS-Εφαρμογή Πλαισίου/Αρχών Ασφαλείας: Στόχος η πρόληψη απωλειών και ο έλεγχος του κινδύνου σε Λιμένες και επί Πλοίων. Στόχο, τον οποίο υλοποιεί ο Υπεύθυνος Ασφαλείας Λιμένα, ο Υπεύθυνος Ασφαλείας Ναυτιλιακής Εταιρείας, ο Υπεύθυνος Ασφαλείας Πλοίου καιη ο Αναγνωρισμένος Οργανισμός Ασφαλείας. Στην πράξη αποδεικνύεται η επάρκεια, γνώση, εμπειρία και αποτελεσματικότητα όλων των παραπάνω, σε θέματα ασφάλειας πλοίων και λιμένων.                    
ΙSPS-Διαχείριση Ασφάλειας: H καθημερινή στην πράξη άσκηση / εφαρμογή της πρόληψης απωλειών και του ελέγχου του κινδύνου σε Λιμένες και επί Πλοίων, με:
Διαδικασίες αντιμετώπισης επείγοντος περιστατικού, Σχέδιο και μέσα Πυροπροστασίας, Ασφάλεια & Υγιεινή στην εργασία, Σχέδιο & διαδικασίες εκκένωσης, Προστασία Περιβάλλοντος, Πολιτικές & Διαδικασίες Ασφαλείας, Σχέδιο αντιμετώπισης και διαχείρισης κινδύνων, Ανάλυση Απειλής, Ανάλυση Τρωτότητας, Ανάλυση Επιπτώσεων, Σχέδιο Συνέχισης Επιχειρηματικής Λειτουργίας, Σχέδιο Ανάκαμψης, Διαχείριση Ζωτικών Πληροφοριών, Εγχειρίδιο υπαλλήλων, Σχέδιο Ασφάλειας, Πολλαπλές Ζώνες Ασφάλειας, Έλεγχοι και αντίμετρα κατά της επιχειρηματικής κατασκοπίας (Αρχή Εμπιστευτικότητας).          

O έλεγχος του κινδύνου.
Eίναι η διαδικασία εκείνη, η οποία οδηγεί στην πρόληψη και ελαχιστοποίηση απωλειών ανθρώπινου δυναμικού, υλικών και οικονομικών απωλειών (Υλικά & ¶υλα περιουσιακά στοιχεία) με τη χρήση μιας από τις παρακάτω τέσσερις στρατηγικές ελέγχου κινδύνου:

• Αποφυγή κινδύνου
• Μεταφορά κινδύνου
• Περιορισμός κινδύνου
• Αποδοχή κινδύνου

Από τη στιγμή που έχει επιλεγεί και εφαρμοσθεί μία από τις παραπάνω τέσσερις στρατηγικές, η αποτελεσματικότητα ελέγχου του κινδύνου (μέσω της εφαρμογής) πρέπει να παρακολουθείται και να μετρείται σε συνεχή βάση, προκειμένου σε πραγματικό χρόνο να πιστοποιείται η αποτελεσματικότητα της εφαρμογής.
Ειδικό βάρος στην ανάπτυξη κάθε πλάνου προστασίας έχει ο παράγοντας κόστος, δηλαδή διαθέσιμοι πόροι έναντι κόστους ανάπτυξης πλάνου προστασίας.
Είναι φανερό ότι επαρκής χρηματοδότηση πρέπει να είναι διαθέσιμη, ώστε το τελικό "προϊόν" ασφαλείας να παρέχει αποδεκτό επίπεδο προστασίας, με έδραση στο προφίλ διαχείρισης κινδύνου. Το κόστος του προγράμματος πρέπει να εξετάζεται σε αντιδιαστολή με το πιθανό κόστος που θα προκύψει από απώλειες, εξαιτίας ασύμβατων μέτρων προστασίας.
Οργανισμοί και επιχειρήσεις, δηλαδή αυτοδύναμα οικονομικά επιχειρηματικά σχήματα (σε αυτές τις κατηγορίες εντάσσονται οι λιμένες και τα πλοία ως παραγωγοί επιχειρηματικής δράσης, κατά συνέπεια, αυτοδύναμα οικονομικά επιχειρηματικά σχήματα και αυτά), σε σχέση με την πρόληψη των απωλειών όσον αφορά τα ήδη επενδυμένα δικά τους επιχειρηματικά κεφάλαια (υλικά & άυλα), είναι αναγκαίο να έχουν ως σημείο αναφοράς και δράσης τις απαντήσεις στις παρακάτω απλές ερωτήσεις "τιμολόγησης" του κινδύνου:

• Πόσο κόστισε η δημιουργία ή η απόκτηση του περιουσιακού στοιχείου;
• Πόσο θα κοστίσει η επαναδημιουργία ή ανάκαμψη;
• Πόσο κοστίζει η διατήρηση του περιουσιακού στοιχείου;
• Πόσο αξίζει (ως οικονομικός δείκτης) για τον οργανισμό ή την επιχείρηση;
• Πόσο αξίζει σε σχέση με τον ανταγωνισμό;

Η μεθοδολογία διαχείρισης του κινδύνου.
Η επιχειρησιακή διαχείριση του κινδύνου, είναι μεθοδολογία βασισμένη σε λογική ακολουθία πέντε και άλλοτε έξι βημάτων. Στόχος της, η διαχείριση του κινδύνου από τη δυναμική του πλευρά, δηλαδή η αλληλεπίδρασή του με / και σε σχέση με το σύνολο των πόρων. Εν ολίγοις, η διαχείρισή του ως μέρους της συνολικής επιχειρηματικής λειτουργίας, βελτιώνοντας έτσι τη σχέση κόστους/ωφέλειας.
Αυτά τα πέντε βήματα είναι:

• Αναγνώριση κινδύνου
• Εκτίμηση επικινδυνότητας
• Λήψη αποφάσεων κινδύνου
• Εφαρμογή ελέγχων
• Εποπτεία και παρακολούθηση για αλλαγές.

Σε άλλες περιπτώσεις εφαρμόζεται η τακτική των έξι βημάτων:

• Aναγνώριση επικινδυνότητας
• Εκτίμηση κινδύνων
• Ανάλυση μέτρων ελέγχου κινδύνου
• Λήψη αποφάσεων ελέγχου
• Έλεγχος κινδύνου
• Εποπτεία και αναδιάρθρωση.

Η διαχείριση της κρίσης
Είναι η συστηματική προσπάθεια να αποφευχθεί κρίση/εις στο επιχειρηματικό σύνολο (ενεργή, αυτοδύναμη οικονομικά μονάδα) ή η προσπάθεια να ελεγχθούν οι κρίσεις που όντως συμβαίνουν. Η κρίση είναι γεγονός μείζονος σημασίας, μη προβλέψιμο, που απειλεί το σύνολο. Αν και μη προβλέψιμη, δεν είναι μη αναμενόμενη (Coombs, 1999). Tρία (3) διεθνώς αποδεκτά είναι τα στοιχεία που τη χαρακτηρίζουν: α) είναι απειλή, β) εμπεριέχει το στοιχείο της έκπληξης & γ) παρέχει μικρό περιθώριο λήψης αποφάσεων (Seeger, Sellnow & Ulmer, 1998).

Κύκλος Ασφάλειας
Ο κύκλος ασφάλειας περιέχει πέντε κύριες φάσεις:

• Eισαγωγική ή γενεσιουργός φάση
  Κατά την εισαγωγική ή γενεσιουργό φάση, η ανάγκη για ασφάλεια εκδηλώνεται και ο λόγος (το αίτιο) τεκμηριώνεται.
• Φάση εκτίμησης
  Στη φάση αυτή, γίνεται εκτίμηση και ανάλυση της ανάγκης και του αιτίου.
• Φάση εφαρμογής
  Κατά την εφαρμογή, τα δομικά στοιχεία του προγράμματος ασφάλειας εγκαθίστανται και ελέγχονται.
• Φάση Λειτουργίας / Διατήρησης
  Κατά τη φάση αυτή, το πρόγραμμα (σχέδιο ασφαλείας) αρχίζει να αποδίδει. Το συνολικό σχέδιο (οι γενικές στρατηγικές στοχεύσεις) παραμένουν σταθερές, ενώ τροποποιούνται επιμέρους πεδία.
• Φάση αξιολόγησης
  Στη φάση αυτή, αξιολογείται με δεδομένα (πραγματικά ή ιστορικά) η απόδοση του προγράμματος.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Στο παρόν άρθρο έγινε γενική παράθεση και παραλληλισμός στοιχείων της Επιστήμης της Ασφάλειας, σε δύο φαινομενικά διαφορετικούς επιχειρηματικούς τομείς. Στόχος να καταδειχθεί ότι η εν λόγω επιστήμη και οι αρχές της, είναι ίδιες για κάθε υποκείμενο που έχει ανάγκη των αρχών και μεθόδων της. Για το σκοπό αυτό, έγινε αναδρομή στην ιστορία εφαρμογής της στο Ναυτιλιακό τομέα και τις υποδομές του (Λιμάνια, Πλοία), όπως σε παλαιότερο τεύχος του περιοδικού είχε γίνει αντίστοιχη αναδρομή στην ιστορία, τις γενεσιουργές αιτίες και την εφαρμογή κανόνων ασφαλείας και δικαίου, στις σύγχρονες κοινωνίες και επιχειρήσεις. Το "απρόσμενο" συμβάν (ανθρωπογενές, φυσικά αίτια, τεχνολογικά αίτια), μόλις συνέβη. Το κόστος και οι επιπτώσεις στο δικό σας επιχειρηματικό αυτοδύναμο σχήμα εξαρτώνται αποκλειστικά και μόνο από το πόσο καλά προετοιμασμένο ήταν το σύνολό σας.