Ομηρία: Στέρηση Ελευθερίας και Απειλή της Ανθρώπινης Ζωής

Η διαχείρισης μιας κατάστασης ομηρίας απαιτεί καλή οργάνωση, εμπειρία και γνώση, όμως η πρόληψη τέτοιων φαινομένων αποτελεί πάντα τη βέλτιστη επιλογή. 
Ως ομηρία ορίζεται η κατάσταση παράνομης κράτησης ενός ανθρώπου ή ανθρώπων, ως εγγύηση για την απόσπαση χρηματικών ποσών ή και αντικειμένων αξίας. Η ομηρία δεν είναι μια σύγχρονη τάση ή απόρροια των κοινωνικών εξελίξεων, αλλά αποτελεί ένα φαινόμενο γνωστό ήδη από την αρχαιότητα, η οποία χρησιμοποιούνταν σε συνθήκες πολέμου ή ανακωχής, για τον εκβιασμό και την απαίτηση άνομων πράξεων, σε αντάλλαγμα προσωπικών ή και κρατικών συμφερόντων.

Ως έννοια και ως λέξη η ομηρία συνδέεται άμεσα με τη ρίζα της, η οποία προέρχεται από τον Όμηρο – όπου αν χωρίσουμε τη λέξη, ερμηνεύοντάς τη, σημαίνει ¨ο μη ορών¨, δηλαδή αυτός που δεν βλέπει. Εικάζουμε ότι ο Όμηρος ήταν τυφλός και ονομάστηκε έτσι λόγω ακριβώς της κατάστασής του. Το γεγονός αυτό λοιπόν έχει τη σημερινή του αντιστοιχία, λόγω του ότι ένας όμηρος δεν γνωρίζει περαιτέρω πληροφορίες, παραμένοντας ουσιαστικά "τυφλός" απέναντι στους απαγωγείς του.
Επίσης, λόγω της πιθανής ετυμολογίας από το λατινικό «hostis» (εχθρός, ξένος) φαίνεται ότι η λέξη όμηρος έχει μια ιστορία πολιτικής και στρατιωτικής χρήσης που χρονολογείται εδώ και χιλιάδες χρόνια. Όταν δηλαδή οι τότε πολιτικές αρχές ή οι στρατηγοί συμφωνούσαν με έναν ή περισσότερους όμηρους, να κρατούνται από την άλλη πλευρά, ως εγγύηση καλής πίστης για την τήρηση των υποχρεώσεών τους.
Οι υποχρεώσεις αυτές ήταν με τη μορφή της υπογραφής μιας συνθήκης ειρήνης στα χέρια του νικητή – ή ακόμη και των ομήρων, όπως η αμοιβαία ασφαλής ανταλλαγή τους σε περιπτώσεις ανακωχής. Η κατάσταση του να είναι κάποιος όμηρος, ήταν παρόμοια με αυτήν του αιχμαλώτου πολέμου. Σε περίπτωση προδοσίας ή άρνησης της εκπλήρωσης των υποσχέσεων, οι όμηροι αντιμετώπιζαν το ενδεχόμενο να τιμωρηθούν (όπως στην αρχαιότητα) ακόμα και με την ποινή του θανάτου. Μεγάλες δυνάμεις όπως η αρχαία Ρώμη και οι Βρετανοί, με τις αποικιοκρατίες – υποτελείς τους, κάνανε χρήση σε μεγάλο βαθμό της συγκεκριμένης μεθόδου. Ερχόμενοι τώρα στη σύγχρονη εποχή, ως όμηρος ορίζεται κάποιος που έχει απαχθεί από έναν απαγωγέα προκειμένου να εξαναγκάσει ένα άλλο μέρος, όπως π.χ. μία κυβέρνηση, να ενεργήσει ή να απέχει από κάθε ενέργεια, συχνά υπό την απειλή σοβαρής σωματικής βλάβης του ομήρου μετά τη λήξη του τελεσιγράφου που θα έχει δοθεί.

Είδη ομηρίας και ανάλυσή τους
Αναλύοντας και ταξινομώντας όλη τη γνώση που έχουμε προσλάβει στο πέρασμα των χρόνων, καθώς και τις εμπειρίες που έχουμε αποκτήσει από τις τόσες περιπτώσεις ομηρίας που έχουν συμβεί, παραθέτουμε τα συμπεράσματα καταστάσεων και μελετών που έχουν επαληθευθεί σε διεθνές επίπεδο.
Μία πρώτη διερεύνηση που πρέπει να κάνουμε, είναι η ανάλυση των καταστάσεων που ενέχει η κατάσταση ομηρίας. Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο που επιθυμούμε να αντιληφθούμε είναι η έκταση του θέματος, πληροφορούμενοι τον αριθμό των ομήρων – ίσως και τα ονόματά τους – και τι ακριβώς είναι αυτό που ζητούν και επιδιώκουν οι απαγωγείς. Επίσης, επιδιώκουμε την άμεση ανάλυση του ψυχισμού τους και κατά πόσο είναι σε θέση οι απαγωγείς να βλάψουν τους ομήρους – και τελικά, σε τι κατάσταση είναι η υγεία των ομήρων καθώς και αν υπάρχουν θύματα ή τραυματίες ανάμεσά τους. Ορισμένες από τις πληροφορίες μπορεί να είναι διαθέσιμες από τις αρχές. ¶λλες να έχουν αποκτηθεί μέσα από τις καταστάσεις ομηρίας, ενώ πολλές φορές η συνομιλία με τους απαγωγείς καθίσταται πολύ δύσκολη και επικίνδυνη, με αρνητικά για τους ομήρους αποτελέσματα.
Ο οποιοσδήποτε απλός πολίτης μπορεί να βρεθεί σε κατάσταση ομηρίας, χωρίς να έχει αποτελέσει ο ίδιος συγκεκριμένο στόχο – απλά επειδή βρέθηκε λάθος ώρα σε λάθος μέρος, στο οποίο θα εξελιχθεί το συμβάν. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα μιας ληστείας σε μία τράπεζα ή σε εμπορικό κατάστημα, όπου ο οποιοσδήποτε μπορεί να βρεθεί σε παρόμοια θέση ή σε μια κατάληψη δημόσιας χρήσης μεταφορικού μέσου, όπως αεροπλάνο, πλοίο, τρένο κ.λπ. Τα κίνητρα των απαγωγέων είναι συνήθως χρηματικά, απαιτώντας λύτρα για την απελευθέρωση, εκβιάζοντας με την ίδια τη ζωή του/των κρατουμένων και θέτοντας ψυχολογικούς εκβιασμούς.
Ενεργώντας με κίνητρα εξουσίας, οι απαγωγείς μερικές φορές ελέγχουν καταστάσεις που άπτονται της νομοθετικής ή δικαστικής εξουσίας στην οποία ενδέχεται να έχει πρόσβαση ο όμηρος, προσδοκώντας να επιτύχουν αποτελέσματα όπως η απελευθέρωση ενός πολιτικού κρατούμενου ή απλά, ενός φυλακισμένου.

Διαπραγματεύσεις
Οι απαγωγείς, επιδιώκουν να πετύχουν τους στόχους τους μέσω των φορέων λήψης των αιτημάτων τους, διοχετεύοντας μάλιστα έντεχνα διάφορες πληροφορίες που προξενούν φόβο. Μία κρίσιμη διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί σε διαπραγματεύσεις ομηρίας, είναι το να φτάσει κανείς κοντά στους απαγωγείς, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη τους. Ο διαπραγματευτής λοιπόν, επιδιώκει πρώτα απ’ όλα να δημιουργηθεί κατάσταση ηρεμίας. Μιλάει δηλαδή με ήρεμη φωνή και διαθέτοντας μεγάλη εμπειρία στο χώρο της ψυχολογικής διαπραγμάτευσης, αποσκοπεί στη διεκπεραίωση της υπόθεσης χωρίς σωματικές ή υλικές απώλειες. Ειδικότερα, επιδιώκει να δημιουργήσει μία αίσθηση ομαλότητας των συναισθημάτων, ένα χώρο στον οποίο θα μπορέσουν οι απαγωγείς να μιλήσουν με το διαπραγματευτή σαν λογικοί άνθρωποι, όπως θα μιλούσε κάθε φυσιολογικός άνθρωπος στο τηλέφωνο. Ο διαπραγματευτής είναι πάντα εκεί και πάντα έτοιμος να μιλήσει. Θα ακούσει τα αιτήματα και θα δημιουργήσει ακόμη ένα επίπεδο, το οποίο θα μπορούσε να κατευθύνει τη συζήτηση σε ένα λογικό αποτέλεσμα και σε μία κατάσταση ισορροπίας και στις δύο πλευρές. Μέσα σε αυτήν την ήρεμη ατμόσφαιρα, ο διαπραγματευτής ακούει τον απαγωγέα, χωρίς να τον κριτικάρει, δημιουργώντας του την αίσθηση της ασφάλειας και της εκτίμησης, ότι εισακούεται η άποψή του. Μιλώντας ανθρώπινα, μπορεί στη συνέχεια να επεκταθεί και να συζητήσει τον τρόπο με τον οποίο ο απαγωγέας αντιλαμβάνεται τα πράγματα, μέχρι και το αν αισθάνεται καλά. Το έργο του διαπραγματευτή είναι να επιδιώξει να γίνουν απολύτως κατανοητά τα αιτήματά του/των απαγωγέων και ότι πρόκειται να υλοποιηθούν απόλυτα, χωρίς επιπτώσεις. Μόλις αποδειχθεί ότι έχει δημιουργηθεί μία σωστή σχέση, τότε ο διαπραγματευτής μπορεί να ζητήσει από τον/τους απαγωγείς να κάνουν ορισμένα βήματα για την αποκατάσταση και επανόρθωση σφαλμάτων στην κατάσταση ομηρίας. Η πρόοδος πρέπει να γίνεται με μικρά βήματα, όσο εξακολουθούν να χτίζονται η εμπιστοσύνη και οι σχέσεις. Η παροχή τροφίμων και φαρμάκων καθώς και η συνομιλία μαζί τους, αποτελεί πρώτη μέριμνα για τους απαχθέντες. Ανάλογα με τον επείγοντα ή όχι χαρακτήρα της κατάστασης, ο διαπραγματευτής μπορεί να επιδιώξει να επιταχύνει ή να επιβραδύνει τη συνομιλία. Αν η κατάσταση επιβάλλει μεταφορά χρημάτων ή και αντικειμένων, τότε επιβάλλεται η επιβράδυνση μέσω της συζήτησης με τους απαγωγείς και η περαιτέρω ανάλυση του χαρακτήρα τους.

Ψυχολογικές ενέργειες για τη διαχείριση καταστάσεων ομηρίας
Το άγχος και η ένταση πιθανό να συνεχιστούν καθ’ όλη τη διάρκεια της διαπραγμάτευσης και έτσι, με κάποιον τρόπο πρέπει να εξομαλυνθεί η κατάσταση, χωρίς επιπλέον άγχος και στρες που θα προέλθει από οποιοδήποτε φιλικό ή συγγενικό πρόσωπο των απαγωγέων. Ο διαπραγματευτής μπορεί να το διαχειρίζεται αυτό με ανάλογη μείωση του στρες για τη δημιουργία ασφάλειας των ομήρων, αλλά ενδεχομένως και με αύξηση άγχους για την ελεγχόμενη ψυχολογική πίεση που προφανώς θα μπορεί να προκαλέσει για να επιτύχει το στόχο του. Οι συνομιλίες γύρω από το πρόσωπο του διαπραγματευτή και του διαπραγματευόμενου, αποτελούν μία ακολουθία σκέψεων και σχέσεων μεταξύ τους, που διαρκούν αρκετές ώρες και απασχολούν ιδιαίτερα τους ειδικούς. Φυσικά, η ασφαλής απελευθέρωση των ομήρων αποτελεί πάντα το σημαντικότερο ζητούμενο. Μία ανακοίνωση αναφορικά με τα παιδιά, τους ηλικιωμένους και τα άτομα με ιατρικές παθήσεις που κρατούνται ως όμηροι, μπορεί κάλλιστα να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Με αυτόν τον τρόπο ελέγχεται η ασφάλεια και η εν γένει κατάστασή τους, ελπίζοντας στο προσδοκώμενο αποτέλεσμα της απελευθέρωσης. Οι όμηροι μπορούν επίσης να ανταλλάσσονται με διάφορες παραχωρήσεις, ξεκινώντας κυρίως με την ενημέρωση και προβολή των αιτημάτων των απαγωγέων από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Παίρνοντας την έκταση που επιθυμούν οι απαγωγείς και βλέποντας να υλοποιούνται αυτά τα οποία έχουν ζητήσει, προχωρά η ανταλλαγή των ομήρων. Μία πολύ λεπτή ισορροπία για τον διαπραγματευτή είναι όταν δεν υπάρχουν σαφείς ανταλλαγές, οπότε μπορεί να βρεθούν σε δυσχερέστερη θέση οι όμηροι, φτάνοντας ακόμα και σε σημείο να χάσουν τη ζωή τους. Παρόλο που η ανταλλαγή αποτελεί την τελική επιδίωξη, ο διαπραγματευτής πρέπει επίσης να βρει το σημείο στο οποίο θα απομακρυνθεί, αφήνοντας το πεδίο ανοιχτό στις δυνάμεις αποκατάστασης τάξης να αναλάβουν δράση.
Οι απαγωγείς είναι συνήθως άτομα με ψυχικές διαταραχές, που αφορούν στην περιθωριοποίησή τους. Είναι απρόβλεπτα άτομα – τα οποία λειτουργούν χωρίς κίνητρο και έχουν ως παρανομαστή κάποια ενέργεια ενάντια στο κατεστημένο και την αλήθεια που βιώνουν – είτε ανήκουν σε ειδικές οργανώσεις οι οποίες αποσκοπούν στην εκτέλεση άνομων πράξεων με στόχο οικονομικές απολαβές.
Συμφωνά με τα περιστατικά που λαμβάνουν χώρα στην Ελλάδα, έχει παρατηρηθεί ότι έχουν όλες τις πιθανότητες να συμβούν στην εργασία μας ή στο δρόμο, με αποτέλεσμα, βάσει μιας τυχαίας συγκυρίας πραγμάτων να βρεθούμε στο επίκεντρο μιας τέτοιου είδους επιχείρησης και άθελά μας να εμπλακούμε.
Στην περίπτωση της εισβολής στο δικό μας χώρο – ειδικότερα αν αυτός είναι το σπίτι μας – μπορούμε να μιλήσουμε για οργανωμένη επιχειρησιακή δράση εναντίον μας, με απώτερο στόχο την απόσπαση χρηματικού ποσού ή διάφορων πολύτιμων αντικειμένων.

Συμπεράσματα
Σαν τελικό συμπέρασμα θα μπορούσαμε να πούμε ό,τι δεν έχουμε πλέον να αντιμετωπίσουμε έναν κοινό εχθρό ούτε μία απειλή η οποία τώρα άρχισε να αποτελεί μάστιγα για την εποχή μας. Είναι όμως φανερό ότι παράλληλα με την έξαρση της τεχνολογίας και όσο δυσκολεύει κοινωνικά και οικονομικά η κατάσταση, καλούμαστε να είμαστε σε διαρκή επαγρύπνηση. Προσωπικά θεωρώ ότι δεν αξίζει καν να μπαίνουμε στον κόπο να αναλύουμε ψυχολογικά προφίλ και να επικαλούμαστε οποιαδήποτε χρήση τεχνολογικών εφαρμογών για την επανόρθωση καταστάσεων ομηρίας. Όχι, δεν είμαι αρνητικός με όλα αυτά τα εύλογα μέσα αποτροπής τους και επαναφοράς του οποιουδήποτε παθόντος στην αρχική του κατάσταση, αλλά είναι γεγονός – και αποδεδειγμένο μάλιστα – ότι ταλανιζόμαστε από αυτές τις καταστάσεις. Το συμπέρασμα λοιπόν που θα πρέπει να απασχολεί όλους μας, είναι πως «είναι καλύτερο να προλαμβάνεις μία κατάσταση, παρά να τη θεραπεύεις». Οι τρόποι με τους οποίους μπορεί να γίνει αυτό, είναι οι εξής:
Τα προληπτικά μέσα, τα οποία θα πρέπει πάντα να είναι δύο βήματα πιο μπροστά από τον οποιοδήποτε δράστη. Αυτό μπορεί καταρχήν να επιτευχθεί, γιατί υπάρχει η εμπειρία. Η μη οργάνωση από την αρχή είναι αυτή που χωλαίνει, καθώς και το γεγονός ότι καλή τη πίστη οι περισσότεροι από εμάς λέμε "σιγά μωρέ μην τύχει σε εμένα". Κάτι τόσο απλό, όπως η κάμερα παρακολούθησης, αποτελεί μια πρώτη ενέργεια, που όμως δεν έχει γίνει ακόμα στους περισσότερους δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς που συγκεντρώνουν πλήθος κόσμου.
Πρέπει λοιπόν να συμβιβαστούμε με τις απαιτήσεις της εποχής και να αρχίσει η εκ βάθρων ανανέωση του συστήματος ασφαλείας. Ας σταματήσουμε πια να φερόμαστε εγωιστικά και να λάβουμε επιτέλους στα σοβαρά το θέμα της ασφάλειας στη χώρα μας. Υπάρχουν άνθρωποι ειδικοί, οι οποίοι γνωρίζουν – και με τη λέξη γνωρίζουν, δεν αναφέρομαι στο γεγονός των πρόχειρων συστημάτων εγκατάστασης ασφάλειας για την οποιαδήποτε επικείμενη εισβολή, αλλά είναι άνθρωποι με πραγματικές γνώσεις στο θέμα αυτό και θέλουμε τη γνώμη τους. Τέλος πια στην ημιμάθεια και στο ότι όλοι μας γνωρίζουμε τα πάντα! Τέλος πια στις προχειροδουλειές που επιτρέπουν στον κάθε αδαή και ημιμαθή να προσπαθεί να βγάλει ένα μεροκάματο στην πλάτη του καθένα. Ας λάβουμε υπόψη μας σοβαρά το επόμενο βήμα ασφάλειας που έχουμε σκοπό να κάνουμε και ας αναλογιστούμε το πόσο είμαστε διατεθειμένοι να θέσουμε σε ένα σοβαρό κίνδυνο τη ζωή μας ή τη ζωή κάποιου αγαπημένου μας προσώπου.
Υπάρχουν άνθρωποι ειδικοί. Ας τους ακούσουμε επιτέλους!

Του Μελέτη Κούρσου
Security consultant and trainer
e-mail: info@advancedprotection.gr
http://www.advancedprotection.gr