Η Μετάλλαξη του Τρομοκρατικού φαινομένου

Τα τέσσερα κύματα της τρομοκρατίας βοηθούν στην κατανόηση της εξέλιξης του φαινομένου στις μέρες μας, όπου τα σύνορα πλέον δεν υπάρχουν σε αυτή τη μορφή εγκλήματος.   

 του Αθανάσιου Κοσμόπουλου, LLM

Ταγματάρχης (ΝΣ) ε.α.

Υποψήφιος Διδάκτωρ Διεθνούς Ασφαλείας

Τα τέσσερα κύματα

Το φαινόμενο της Τρομοκρατίας εκδηλώθηκε ιστορικά σε τέσσερα κύματα με το πρώτο να τοποθετείται ιστορικά περί το 1880. Το κύμα αυτό ονομάζεται «Αναρχικό» και εμφανίσθηκε αρχικά στην Ρωσία και επεκτάθηκε αργότερα στην υπόλοιπη Ευρώπη, Αμερική και Ασία. Ο Μπακούνιν και ο Κροπότκιν  ήταν οι βασικοί ιδεολογικοί εμπνευστές. Κύρια τρομοκρατική οργάνωση της εποχής ήταν η «Narodnaya Volya» (Η θέληση του λαού) η οποία μεταξύ άλλων ανέλαβε την ευθύνη και για την δολοφονία ενός Τσάρου. Αυτή η οργάνωση αυτοαποκαλείτο «τρομοκρατική» και επιχείρησε την περίοδο από το 1890 μέχρι τις αρχές του 1900, την χρυσή εποχή των δολοφονιών, λόγω και μιμητών που βρήκε, καθώς την ίδια περίοδο δολοφονήθηκαν από αντίστοιχους δράστες, η Ελισάβετ αυτοκράτειρα της Αυστρίας, ο Ουμπέρτο ο 1ος Βασιλεύς της Ιταλίας, ακόμα και ο πρόεδρος των ΗΠΑ Mckinley στο Buffalo της πολιτείας της Νέας Υόρκης.

Το δεύτερο κύμα της Τρομοκρατίας από συστηματικής απόψεως ονομάζεται «Αντι-αποικιακό». Ξεκίνησε γύρω στο 1920 και χαρακτηρίζεται από μια προσπάθεια αυτοκαθορισμού, αυτοδιάθεσης και απελευθέρωσης λαών σε περιοχές του κόσμου που τελούσαν σε αποικιακά δεσμά ισχυρών δυνάμεων. Κυρίως στρεφόταν κατά Βρετανικών και Γαλλικών συμφερόντων. Σε αυτήν την χρονική στιγμή οι τακτικές αυτού του κύματος διαφοροποιούνται από το προηγούμενο, καθώς εισάγεται, πλέον των δολοφονιών, η μέθοδος του ανταρτοπολέμου (Hit and run) για πρώτη φορά. Οι ομάδες αυτές είχαν σημαντικές επιχειρησιακές επιτυχίες. Σταμάτησαν να αυτοαποκαλούνται τρομοκράτες, υιοθετώντας τον όρο «μαχητές για την ελευθερία». Τα μέλη τους ισχυρίζονταν ότι πολεμούσαν κατά της «τρομοκρατίας των κατακτητών». Σημαντικοί επιχειρησιακοί πόλοι αυτού του κύματος ήταν ο Ιρλανδικός Δημοκρατικός Στρατός (IRA), που μαχόταν για μια ανεξάρτητη Ιρλανδία κατά της Βρετανίας, το Μέτωπο για την Εθνική Απελευθέρωση (FLN), που μαχόταν για την απελευθέρωση  της  Αλγερίας κατά της Γαλλίας και βέβαια η παραστρατιωτική οργάνωση Irgun (Εθνική Στρατιωτική Οργάνωση στη Χώρα του Ισραήλ) η οποία μαχόταν (από το 1931 έως περίπου το 1948) κατά της Βρετανικής Αρχής, στην περιοχή στην οποία σήμερα είναι πλέον το επίσημο Κράτος του Ισραήλ.

Το τρίτο συστηματικό κύμα ονομάζεται «Νέο – Αριστερό» ή ακροαριστερό ή Ερυθρό. Ξεκίνησε περί το 1960. Την εποχή εκείνη και ενώ οι επιχειρήσεις των ΗΠΑ στο Βιετνάμ ευρίσκοντο σε πλήρη εξέλιξη, μέρος της σπουδάζουσας νεολαίας στην Βόρεια Αμερική και την Κεντρική Ευρώπη, αυτοαναγορεύθηκε ως εμπροσθοφυλακή για την υπεράσπιση των καταπιεσμένων λαών του Τρίτου κόσμου. Στην Λατινική Αμερική εμφανίζονται οργανώσεις με τακτικές Αντάρτικου πόλεων, με διακριτική (!) υποστήριξη από την ΕΣΣΔ της εποχής, καθώς η εποχή του «Ψυχρού Πολέμου» βρίσκεται στην ακμή της. Το τρομοκρατικό φαινόμενο σε δεύτερο χρόνο διεθνοποιείται, καθώς η PLO (Παλαιστινιακός Απελευθερωτικός Στρατός) του Γιασέρ Αραφάτ εμφανίζεται με θεαματικές ενέργειες. Πρωτοεισάγονται οι τεχνικές της Αεροπειρατείας (Πτήση 181 της Lufthansa το 1977 στο Αεροδρόμιο Entebbe) και ομηρείας προσώπων (Ισραηλινοί  αθλητές όμηροι κατά τους ολυμπιακούς αγώνες του 1972 στο Μόναχο με ευθύνη της οργάνωσης «Μαύρος Σεπτέμβριος»). Εισάγονται και μεμονωμένες βομβιστικές επιθέσεις διαφόρων ειδών. Επισημαίνεται ότι κατά την εποχή εκείνη ο πρώτος στόχος των τρομοκρατών δεν ήταν η πρόκληση θυμάτων και νεκρών. Κύριος Αντικειμενικός Σκοπός (ΑΝΣΚ) ήταν η πρόκληση της διεθνούς προσοχής και δευτερεύων ΑΝΣΚ ο εξαναγκασμός των Κυβερνήσεων να ικανοποιήσουν κάποιο συγκεκριμένο αίτημα όπως η απελευθέρωση κρατουμένων συντρόφων τους, σε ανταλλαγή με ομήρους κλπ. Σημαντικότατες τρομοκρατικές οργανώσεις επιχειρούν την εποχή εκείνη. Εκτός από την Φράξια Κόκκινος Στρατός (γνωστή και ως Ομάδα Μπάαντερ – Μάινχοφ), τον Ιαπωνικό Κόκκινο Στρατό, τις Ερυθρές Ταξιαρχίες υπήρξαν και άλλες μικρότερες, συναφούς ιδεολογικού φορτίου, που εμφανίζονται σε διάφορες χώρες.

Το κύμα αυτό έχει τεράστια σημασία για την Ελλάδα καθώς η μονίμως καθυστερημένη Χώρα μας έχει μείνει (ευτυχώς από μια άποψη), όπως θα εξηγήσω παρακάτω σε αυτήν την εξελικτική φάση, αποφεύγοντας επί του παρόντος προσωρινά, τον βασικό κορμό του επομένου κύματος που ταλανίζει την υφήλιο.

Το επόμενο και τελευταίο τέταρτο κύμα ονομάζεται «Θρησκευτικό» και η αφετηρία του τοποθετείται στο 1979 περίπου, την περίοδο της Ισλαμικής επανάστασης στο Ιράν. Την εποχή που η ΕΣΣΔ εισέβαλε στο Αφγανιστάν έλαβε χώρα και ένα σημαντικό γεγονός: η κατάληψη του μεγάλου τζαμιού (Grand Mosque) στη Μέκκα τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο του ιδίου έτους, από 500 περίπου εξτρεμιστές με αποτέλεσμα εκατοντάδες θύματα. Την εποχή αυτή εμφανίζονται Ισλαμικές οργανώσεις, ομάδες Σίχ, ακόμα και Ιουδαϊκές συλλογικότητες (δολοφονία Γιτζάκ Ράμπιν το 1995 στο Τελ Αβίβ) ή/και χριστιανικές ακόμα (Στρατιωτικές Ομάδες κατά της Άμβλωσης «Anti-abortion militant groups”) με σημαντικό αριθμό θυμάτων και άλλες ενέργειες. Στα πλαίσια του ίδιου κύματος αργότερα, εμφανίζονται και θρησκευτικές τρομοκρατικές Σέχτες, όπως στο Τόκυο η Aum Shinrikyo που απελευθέρωσε αέριο Σαρίν στο μετρό της πόλης με 12 θύματα και άνω των 1000 τραυματιών την 20/3/1995. Ήταν η πρώτη  επίσημη (διότι ανεπίσημα υπήρξαν και άλλες μη ανακοινωθείσες παλαιότερα) χρήση μη συμβατικών μέσων (χημικός παράγων αερίου) σε τρομοκρατική ενέργεια που εγκαινίασε και επίσημα την εποχή των ασυμμέτρων απειλών. Το modus operandi των οργανώσεων αυτού του κύματος πέραν των ήδη γνωστών δολοφονιών προσωπικοτήτων ομηρείας αμάχων, εμπλουτίζεται σημαντικά με την μέθοδο του «βομβιστή αυτοκτονίας». Εμφανίζεται τότε η Χεζμπολά στον Λίβανο (σε συνέχεια δράσεων της Φατάχ στην ευρύτερη περιοχή) που πηγαίνει ένα βήμα παρά πέρα και με χρήση παγιδευμένων οχημάτων. Βέβαια την χρήση βομβιστών αυτοκτονίας υιοθετούν την εποχή εκείνη και μη θρησκευτικές οργανώσεις όπως το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα στην Τουρκία και οι τίγρεις Ταμιλ στην Σρι-Λάνκα. Βεβαίως κύριος πόλος του κύματος αυτού είναι η Αλ-Κάιντα με τα σημαντικά χτυπήματα στις Πρεσβείες των ΗΠΑ στο Νταρ ες Σαλάμ και το Ναϊρόμπι την 7/8/1998. Βεβαίως είχαν προηγηθεί και άλλα πιο σποραδικά λίγο παλαιότερα.

Η εξέλιξη σήμερα

Το τέταρτο αυτό κύμα βρίσκεται σήμερα σε πλήρη εξέλιξη. Η συστηματική διαφορά είναι πλέον ότι οι δράστες στοχεύουν το ίδιο στη δημοσιότητα όσο και στο αίμα ενώ παλαιότερα η στόχευση δεν ήταν στον ίδιο βαθμό η πρόκληση θανάτου.

Οι περισσότερες Δυτικές Υπηρεσίες Πληροφοριών, εντοπίζουν πλέον ένα νέο κύμα σε φάση γέννησης. Το πλέον πρόσφατο πέμπτο κύμα της Τρομοκρατίας είναι το λεγόμενο «των μοναχικών λύκων» ή και «Αστικής Τρομοκρατίας» (Urban Terrorism). Στην περίπτωση αυτή παρατηρούμε μεμονωμένα άτομα ή ολιγομελείς πυρήνες 2-4 ατόμων χωρίς ιδιαίτερες διασυνδέσεις και εξωτερικές επαφές, ύστερα από προσεκτικό πολυετή σχεδιασμό και προπαρασκευή, να εκδηλώνουν επιχειρήσεις, σε μη αναμενόμενο χρόνο και τόπο με αυτοσχέδια μέσα και μεθόδους. Είτε με οπλοποίηση οχημάτων, είτε με ελαφρύ-ελαφρότατο ατομικό οπλισμό (μαχαίρια και πιστόλια), σπανιότερα και με βαρύτερο (αυτόματα-υποπολυβόλα, εκρηκτικά).

Σε αυτό το πέμπτο κύμα παρατηρούμε ότι διευρύνεται η χρήση ασύμμετρων και υβριδικών μεθόδων. Τώρα πλέον, σε αντίθεση με το παρελθόν, ο στόχος είναι η πρόκληση μεγαλυτέρου κατά το δυνατόν αριθμού θυμάτων, με το μικρότερο δυνατό κόστος/χρήση πόρων. Μοιραία έχουν στοχοποιηθεί κρίσιμες υποδομές, ειδικά στον τομέα της ενέργειας (εγκαταστάσεις παραγωγής, μεταφοράς, αποθήκευσης και διανομής ενέργειας, υδραγωγεία, τηλεπικοινωνιακοί φορείς, κόμβοι μεταφορών, λιμάνια , αεροδρόμια κλπ).
Επιπλέον έχουν στοχοποιηθεί και μαλακοί στόχοι, δηλαδή χώροι συγκέντρωσης ανώνυμου πλήθους για σκοπούς αναψυχής και διασκέδασης (εστιατόρια, εμπορικά κέντρα, συναυλιακοί χώροι, γήπεδα κλπ).

Η Κυβερνοασφάλεια στο επίκεντρο

Οι κυβερνοαπειλές έχουν πλέον τεθεί σε πρώτη μοίρα σπουδαιότητας και η κυβερνοασφάλεια αποτελεί προτεραιότητα και για τις ΗΠΑ και προσφάτως για την Ευρώπη. Για τις ΗΠΑ η νούμερο 1 απειλή σήμερα είναι Κυβερνοεπίθεση κατά του ηλεκτρικού της δικτύου. Σε σχετική προσομοίωση η οποία έλαβε χώρα προ μηνών εκτιμήθηκε ότι ο απαιτούμενος χρόνος για την ανάκαμψη του δικτύου και την επαναφορά  του δικτύου στην αρχική του δυναμικότητα μπορεί να χρειαστεί ένα έτος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και συγκεκριμένα το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων, ενέκρινε πρόσφατα (20 Νοεμβρίου), τα συμπεράσματα για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής Ασφάλειας στον Κυβερνοχώρο και την ενίσχυση της αντοχής στον κυβερνοχώρο σε ολόκληρη την ΕΕ, σε συνέχεια των αποφάσεων των 28 ηγετών τον Οκτώβριο.

Τα συμπεράσματα τονίζουν την ανάγκη όλων των χωρών της ΕΕ να διαθέσουν τους απαραίτητους πόρους και τις επενδύσεις για την αντιμετώπιση της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο. Εκφράζουν την ικανοποίησή τους για την πρόθεση να αυξηθούν οι προσπάθειες της ΕΕ στον τομέα της έρευνας και της ανάπτυξης στον τομέα της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο, δημιουργώντας ένα δίκτυο κέντρων ικανότητας για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο σε όλη την Ένωση.

Το Συμβούλιο υποστηρίζει, επίσης, το σχέδιο για τη δημιουργία ενός παγκόσμιου ευρωπαϊκού πλαισίου πιστοποίησης στον κυβερνοχώρο για την αύξηση της εμπιστοσύνης στις ψηφιακές λύσεις. Τα συμπεράσματα υπογραμμίζουν τη σημαντική σχέση μεταξύ εμπιστοσύνης στην ψηφιακή Ευρώπη και επίτευξης της ανθεκτικότητας στον κυβερνοχώρο σε ολόκληρη την ΕΕ. Σημαντική προσοχή δίνεται στη δύναμη της κρυπτογραφίας, που χρησιμοποιείται στα προϊόντα και τις υπηρεσίες της ψηφιακής ενιαίας αγοράς.

Δυστυχώς εκτός από τις μεμονωμένες ομάδες ή άτομα που προβαίνουν σε τέτοιες ενέργειες υπάρχουν και ολόκληρα Κράτη τα οποία είτε ενορχηστρώνουν είτε υποστηρίζουν οικονομικά ή /και επιχειρησιακά παρόμοιες δράσεις. Η έννοια του State sponsored terrorism είναι πλέον καταγεγραμμένη επιστημονικά και ειδικώς στον ενεργειακό τομέα (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, ηλεκτρισμός κλπ) εντοπίζονται κρατικές οντότητες, οι οποίες υποκινούν ή εξοπλίζουν επιχειρησιακές ομάδες (ή και κυβερνο-ομάδες) για την πρόκληση δολιοφθορών σε σχετικές κρίσιμες υποδομές με στόχο την κάμψη της ισχύος αντιπάλων κρατών, την πρόκληση χάους, ακόμα και τον επηρεασμό της διεθνούς τιμής καυσίμων.

Τρομοκρατία χωρίς σύνορα

Η έννοια της σύγχρονης τρομοκρατίας και ειδικά η αντιτρομοκρατία έχουν συντελέσει ώστε να καμφθεί ο διαχωρισμός της εσωτερικής και εξωτερικής ασφαλείας, καθώς τα σύνορα δεν υπάρχουν σε αυτήν την μορφή του εγκλήματος. Αντίστοιχα το φαινόμενο δεν αποτελεί αντικείμενο ενδιαφέροντος μόνον της παραδοσιακής αστυνομίας αλλά και των ενόπλων δυνάμεων των χωρών, οι οποίες εμπλέκονται ενεργά πλέον στην αντιμετώπισή του, διότι συνιστά διευρυμένη απειλή Εθνικής Ασφαλείας.

Στο πλαίσιο αυτό στις σύγχρονες κοινωνίες τίθενται διλήμματα:

α) πολιτικής φύσεως, με τον προσδιορισμό των ορίων που τίθενται στο πλαίσιο του δημοκρατικού πολιτεύματος από την ανάγκη για την προστασία του αγαθού της Ασφάλειας,

β) νομικής φύσεως, με την προσέγγιση της Αντιτρομοκρατίας υπό το πρίσμα της νομοθεσίας, τόσο της εθνικής (νόμοι, σύνταγμα) όσο και της διεθνούς (διεθνείς συμβάσεις, διεθνές δίκαιο), καθώς και

γ) ηθικής φύσεως, με την εξέταση προσεγγίσεων της πολιτικής φιλοσοφίας οι οποίες εξετάζουν και προσδιορίζουν τα όρια μεταξύ ασφάλειας και ελευθερίας.

Σε κάθε περίπτωση δομικός πυλώνας της Δημοκρατίας είναι η Ελευθερία η οποία προϋπόθεση ύπαρξης έχει την Ασφάλεια.

Για να επιτύχουμε πλήρη και λειτουργική Δημοκρατία για όλους είναι πλέον απαραίτητο να θυσιάσουμε λίγη Ελευθερία στον βωμό της Ασφάλειας.