«Καθαρός» ο Έβρος από νάρκες κατά προσωπικού

Τα εύσημα της αρμόδιας υπηρεσίας του ΟΗΕ εισέπραξε η Ελλάδα καθώς κατόρθωσε να ολοκληρώσει 5 χρόνια νωρίτερα από τη συμβατική της υποχρέωση την έγκυρη άρση των ναρκοπεδίων με νάρκες «Κατά προσωπικού» από τον Έβρο. Η ολοκλήρωση των εργασιών για άρση των ναρκοπεδίων με νάρκες «Κατά προσωπικού» από τον Έβρο χαιρετήθηκε από τον ΟΗΕ αλλά και άλλους διεθνείς ανθρωπιστικού χαρακτήρα φορείς, βγάζοντας την Ελλάδα από το «μαύρο πίνακα» όπου συνυπήρχε μαζί με πάρα πολλές άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων φυσικά και πολλών από τις μεγάλες δυνάμεις.

Ο στόχος που είχε θέσει εξαρχής η Ελλάδα ήταν, βγαίνοντας το 2011 να έχει τελειώσει με την εξαιρετικά δυσάρεστη αυτή υπόθεση, αν και το συμβατικό όριο ήταν το 2014.

Προχωρώντας το πρόγραμμα υλοποίησης – που πρακτικά ξεκίνησε την 1η Απριλίου 2004, διαπιστώθηκε ότι μπορεί να ολοκληρωθεί νωρίτερα και έθεσε ως τελικό στόχο να μη βρίσκεται στο έδαφος καμία νάρκη κατά προσωπικού την 1η Ιανουαρίου 2010. Και το πέτυχε στα τέλη του 2009! Η αναφορά που στάλθηκε στον ΟΗΕ, στο πλαίσιο της υλοποίησης της σχετικής Σύμβασης της Οττάβας, περιελάμβανε εντυπωσιακά στοιχεία: Κατά την έναρξη ισχύος της Σύμβασης το 2004, στην Ελλάδα υπήρχαν στρωμένα 57 ναρκοπέδια που περιείχαν 24.751 νάρκες κατά προσωπικού, διαφόρων τύπων.
Παράλληλη υποχρέωση της χώρας ήταν επίσης να καταστρέψει μέχρι το Μάρτιο του 2008 τις αποθηκευμένες νάρκες κατά προσωπικού που είχε και έφταναν τα 1,6 εκατομμύρια κομμάτια! Για την ακρίβεια, οι αποθηκευμένες νάρκες στην Ελλάδα ήταν 1.568.139, εκ των οποίων μπορούσε να διατηρήσει μόνο 7.226 για καθαρά εκπαιδευτικούς σκοπούς των Ενόπλων Δυνάμεων. Ως προς το στόχο αυτό, η Ελλάδα έμεινε πίσω, αφού η έναρξη της διαδικασίας καταστροφής άργησε πολύ -ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2008, 4 μήνες μετά το όριο ολοκλήρωσης! Μάλιστα, ακόμα και σήμερα, στα μέσα του 2010, η διαδικασία που ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2008 έχει προβλήματα και ίσως μας κρατάει ακόμα στα «μαύρα κατάστιχα» παρόλο που οι νάρκες μεταφέρθηκαν για καταστροφή στη Βουλγαρία.

Τα ναρκοπέδια
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή, όσον αφορά στα στρωμένα ναρκοπέδια και τις διάσπαρτες νάρκες κατά προσωπικού, που χαρακτηρίζεται ως ένα τεράστιο διεθνές πρόβλημα με δεκάδες χιλιάδες θύματα. Υπολογίζεται ότι 110 εκατομμύρια νάρκες ξηράς είναι σκορπισμένες από άκρη σε άκρη στην υφήλιο, σε περίπου 70 χώρες όπου βρίσκονται ή πέρασαν από πολεμικές συγκρούσεις. Από αυτές τις νάρκες, τα 100 εκατομμύρια είναι νάρκες κατά προσωπικού. Οι νάρκες σκοτώνουν και τραυματίζουν άνω των 20.000 ανθρώπων κάθε χρόνο. Στην Ελλάδα τα θύματα των τελευταίων χρόνων ήταν πολλά και κυρίως λαθρομετανάστες που προσπαθούσαν να περάσουν τα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο. Πολλές φορές, όπως εκτιμάται από αρμοδίους, οι λαθρομετανάστες ήταν «σταλμένοι» από Τούρκους ώστε να εντοπίζουν και να καταγράφουν, από τις εκρήξεις, τα στρωμένα ναρκοπέδια. Ακριβή και συνολικά στοιχεία για τα θύματα-λαθρομετανάστες στον Έβρο δεν υπάρχουν. Σύμφωνα με το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Εκστρατείας κατά Ναρκών (ICBL) κατά την περίοδο 2000-2005 υπήρξαν 44 νεκροί και 66 τραυματίες στα ναρκοπέδια του Έβρου, που τότε κάλυπταν περιοχή 11 χιλιομέτρων (τα περισσότερα δημιουργήθηκαν το 1974). Από το 2001 στα ελληνικά ναρκοπέδια προστέθηκαν και άλλες σημάνσεις επικινδυνότητας και απαγόρευσης εισόδου, με πινακίδες σε πολλές γλώσσες (ελληνικά, αγγλικά, τουρκικά, αραβικά κ.ά.) – με αποτέλεσμα από το 2004/5 τα ατυχήματα να έχουν σχεδόν μηδενιστεί.
¶λλη καταγραφή (ΤΑ ΝΕΑ, 5 Ιουλίου 2008) ανέβαζαν σε περίπου 90 τους στρατιωτικούς-ναρκαλιευτές και τους λαθρομετανάστες που είχαν σκοτωθεί στον Έβρο τα τελευταία 15 χρόνια, ενώ άλλοι 150 έχουν τραυματιστεί σοβαρά. Τα Βαλκάνια είναι από τις πλέον ναρκοθετημένες περιοχές του κόσμου, με πρώτη ωστόσο την Αφρική. Τα περισσότερα από τα 20.000 θύματα κάθε χρόνο είναι σε Αφγανιστάν, Αγκόλα, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Καμπότζη, Κροατία, Ερυθραία, Ιράν, Μοζαμβίκη, Ναμίμπια, Σομαλία, Νικαράγουα και Σουδάν.
Στο Αφγανιστάν, την Αγκόλα και την Καμπότζη έχει σημειωθεί το 85% των θυμάτων από τα παγκόσμια ναρκοπέδια. Ακόμη περισσότερο, τα παιδιά της Αφρικής ζουν στην πιο επιβαρυμένη από νάρκες ήπειρο, με περίπου 37 εκατομμύρια νάρκες θαμμένες στο έδαφος τουλάχιστον 19 χωρών. Στην Αγκόλα μόνο, εκτιμάται ότι υπάρχουν 10 εκατομμύρια νάρκες και εξαιτίας τους 70.000 ακρωτηριασμένοι πολίτες, από τους οποίους 8.000 είναι παιδιά. Από το Μάιο του 1995, τα παιδιά υπολογίζεται ότι είναι τα μισά από τα 50.000-100.000 θύματα από τις νάρκες κατά προσωπικού που βρίσκονται στη Ρουάντα.
Όπως ευστόχως έχει γραφτεί, από τη στιγμή που θάβεται μία νάρκη παραμένει ενεργή για 50 χρόνια. Αν δεν ληφθεί άμεση δράση, οι νάρκες που τοποθετούνται σήμερα θα συνεχίσουν να σκοτώνουν και να ακρωτηριάζουν ανθρώπους μέχρι τα μέσα του αιώνα. Σε μία μόνο περιοχή στο Βιετνάμ, 300 παιδιά έχουν πεθάνει, 42 έχουν χάσει κάποιο άκρο τους και 16 έχουν τυφλωθεί από νάρκες που υπάρχουν ακόμη θαμμένες από τον πόλεμο του Βιετνάμ. Όπως το έθεσε ένας στρατηγός των Κόκκινων Χμερ, το ναρκοπέδιο είναι ο καλύτερος στρατιώτης, γιατί «έχει πάντα κουράγιο, ποτέ δεν κοιμάται και ποτέ δεν λείπει».
Έκθεση της εμπειρογνώμονος του ΟΗΕ, κας Graca Machel, αναφέρει πως τα ναρκοπέδια αντιπροσώπευσαν έναν ύπουλο και επίμονο κίνδυνο για τα παιδιά του πολέμου. Καθώς τα παιδιά είναι εκ φύσεως περίεργα, πολλές φορές περιεργάζονται σκορπισμένες νάρκες από την εποχή του πολέμου ή λόγω των σχημάτων που έχουν τις χρησιμοποιούν για να παίζουν, μετατρέποντάς τες έτσι σε «παιγνίδια-δολοφόνους».
Στην Καμπότζη, κατά μέσο όρο το 20% των παιδιών που τραυματίζονται από νάρκες και άλλα πυρομαχικά, πεθαίνουν από τα τραύματά τους. Τα παιδιά που καταφέρνουν να επιζήσουν των εκρήξεων, τραυματίζονται σοβαρότερα από τους ενήλικες και συχνά παραμένουν ανάπηρα για το υπόλοιπο της ζωής τους. Επειδή τα κόκαλα ενός παιδιού μεγαλώνουν γρηγορότερα από τους περιβάλλοντες ιστούς, ένα τραύμα μπορεί να απαιτεί επαναλαμβανόμενους ακρωτηριασμούς και την τοποθέτηση ενός τεχνητού μέλους κάθε έξι μήνες, σε περίπτωση που υπάρχει δυνατότητα προσθετικής. Ακόμη περισσότερο, τα συνεχή παράπονα για ανεπαρκείς ιατρικές υπηρεσίες σημαίνει ότι τα τραυματισμένα παιδιά σπάνια λαμβάνουν τη φροντίδα που τους αξίζει. Στο Ελ Σαλβαντόρ, μόνο το 10-20% των ανάπηρων από νάρκες παιδιών τυγχάνει θεραπείας αποκατάστασης. Οι νάρκες που βρίσκονται κατά μήκος δρόμων αποτρέπουν τον ασφαλή επαναπατρισμό προσφύγων και παρεμποδίζουν την παράδοση βοήθειας. Η αγροτική περιοχή της Καμπότζης έχει δεχτεί σοβαρές καταστροφές από νάρκες. Για παράδειγμα, μόνο 2.435 οικογένειες μπόρεσαν να γυρίσουν και να πάρουν καλλιεργήσιμες εκτάσεις, από τις 85.000 που σχεδιαζόταν αρχικά.

Και στα βόρεια σύνορα
Εκτός από τον Έβρο όπου η ναρκοθέτηση έγινε για αμυντικούς λόγους, ναρκοπέδια υπάρχουν διάσπαρτα σε εκατοντάδες περιοχές στην Ελλάδα – κατάλοιπα κυρίως του εμφυλίου πολέμου. Πολλά από αυτά είναι στο Γράμμο, στο Βίτσι και στην Ήπειρο. Σε έργο ελέγχου και αποναρκοθέτησης που έκανε ιδιωτική εταιρεία, εντοπίστηκαν 222 περιοχές με νάρκες. Σύμφωνα με καταγραφές σε αποναρκοθέτηση που έγινε στην περιοχή της Καστοριάς βρέθηκαν 165 νάρκες και πυρομαχικά, ενώ στα Γρεβενά όπου ελέγχθηκαν 148 στρέμματα, εντοπίστηκαν 1.650 ευρήματα (νάρκες και παλιά πυρομαχικά). Ο εντοπισμός γίνεται με χρήση παλαιών σχεδίων και χρήση δορυφόρων, αλλά και βάσει μαρτυριών κυνηγών και βοσκών. Υπάρχουν ωστόσο ενστάσεις ως προς την έγκυρη πιστοποίηση των διαδικασιών.
Η διεθνής προσπάθεια για τη μη χρησιμοποίηση και καταστροφή των ναρκών κατά προσωπικού, απορρέει από τη Συνθήκη της Οττάβα 1997. Η Ελλάδα ενεργοποίησε τη συμμετοχή της την 1η Μαρτίου 2004, ενώ βάσει της Συνθήκης η καταστροφή θα έπρεπε να γίνει σε 4 χρόνια (μέχρι την 1η Μαρτίου 2008). Η Συνθήκη έχει υπογραφεί από 143 χώρες, οι οποίες συνολικά πρέπει να απαλλαγούν από τις φονικές νάρκες μέχρι το 2014. Όπως προαναφέραμε, τελικά το έργο της άρσης των ναρκοπεδίων τελείωσε στην Ελλάδα στο τέλος του 2009.
Η άρση των ναρκοπεδίων ανατέθηκε στο Τάγμα Εκκαθαρίσεων Ναρκοπεδίων Ξηράς (ΤΕΝΞ). Ήδη η Ελλάδα, πριν ακόμη η Σύμβαση τεθεί σε ισχύ και εναρμονιζόμενη στο πνεύμα της, δεν κατασκεύασε, δεν διακίνησε και δεν αγόρασε καμία νάρκη τέτοιου είδους, ούτε έστρωσε κανένα ναρκοπέδιο με νάρκες κατά προσωπικού. Αντίθετα, κατόπιν επαφών με τη βουλγαρική πλευρά, το ΤΕΝΞ αποναρκοθέτησε πλήρως την ελληνοβουλγαρική μεθόριο κατά το χρονικό διάστημα 1997-2001, καταργώντας όλα τα ναρκοπέδια της περιοχής και καταστρέφοντας τις περίπου 25.000 νάρκες που άρθηκαν από αυτά.
Οι νάρκες που αίρονταν από τα ναρκοπέδια, καταστρέφονταν συστηματικά σε οργανωμένους χώρους καταστροφής. Σε ό,τι αφορά στα ναρκοπέδια παρούσης στρώσεως, τα διατηρεί σε άριστη κατάσταση (περίφραξη, πινακίδες σημάνσεως κ.λπ.) με τρόπο που να υπερκαλύπτονται τα προβλεπόμενα από τις Συμφωνίες Τυποποίησης (STANAGE) του ΝΑΤΟ.
Επιπλέον, σύμφωνα με ενημέρωση του Γραφείου Τύπου του ΓΕΣ, ο Ελληνικός Στρατός, αναγνωρίζοντας το μείζον πρόβλημα της απώλειας ανθρώπινων ζωών λόγω της παράνομης εισόδου λαθρομεταναστών στη χώρα μέσω ναρκοπεδίων, καθόρισε τα εξής:

• Να υπάρχει σε όλα τα υφιστάμενα ναρκοπέδια στον Έβρο διπλή περίφραξη, που συμπληρώνεται με ακιδωτό συρματόπλεγμα τύπου κονσεντίνας. Στο πάνω μέρος της περίφραξης υπάρχουν αναρτημένες εναλλάξ τριγωνικές ευδιάκριτες φωσφορίζουσες πινακίδες σε μικρή απόσταση μεταξύ τους, στις οποίες αναγράφεται η ένδειξη «ΝΑΡΚΕΣ» σε διάφορες γλώσσες, καθώς και πινακίδες με νεκροκεφαλή.
• Να γίνεται κάθε έτος σε όλα τα ναρκοπέδια σχολαστική κοπή των χόρτων και θάμνων, περιμετρικά και σε ικανοποιητική απόσταση από την περίφραξη έτσι ώστε, όπως αναφέρεται, να είναι εμφανέστατη η ύπαρξή τους ήμερα και νύχτα.
• Να γίνονται από τις στρατιωτικές μονάδες που έχουν στον τομέα ευθύνης τους ναρκοπέδια, τακτικός έλεγχος για τυχόν φθορές των περιφράξεων και των πινακίδων και να γίνεται άμεσα αποκατάσταση αν χρειάζεται.

«Εκρηκτική» καθυστέρηση
Όσον αφορά στην καταστροφή των αποθηκευμένων (1,6 εκ.) ναρκών υπήρξε όπως προαναφέρθηκε σημαντική καθυστέρηση. Η εκκίνηση της διαδικασίας ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2008 με πολλή καθυστέρηση, αφού μέχρι το Μάρτιο του 2008 θα έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί!
Όπως έχει παρουσιάσει το S.M. σε ειδικό ρεπορτάζ (το 2008), το έργο αυτό ανέλαβε η κρατική εταιρεία «Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα» (ΕΑΣ). Η ανάθεση του έργου στα ΕΑΣ έγινε στο τέλος Ιουνίου 2008, οπότε και δρομολογήθηκε η σχετική διαδικασία. Σύμφωνα με το συμβόλαιο που υπέγραψαν ο Στρατός και η κρατική εταιρεία Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα (ΕΑΣ), η καταστροφή γίνεται σε εξειδικευμένο εργοστάσιο εξουδετέρωσης πυρομαχικών στη Βουλγαρία, έναντι 3,5 εκατ. ευρώ. Το μεγαλύτερο ποσό ήταν για τη φόρτωση και μεταφορά ναρκών με ειδικά φορτηγά αυτοκίνητα (ΑΟR), υπό την εποπτεία των ΕΑΣ. Οι Ένοπλες Δυνάμεις υποχρεούνταν να παραδίδουν τις νάρκες εντός κιβωτίων, που βρίσκονται σε αποθήκες σε 26 περιοχές.
Σύμφωνα με πηγές των ΕΑΣ η επιλογή του εργοστασίου στη βόρεια Βουλγαρία έγινε μετά από υποβληθείσες προσφορές από πολλές πλευρές. Συγκεκριμένα, στην αρχή υπήρξε σκέψη η καταστροφή να γίνει στην Ελλάδα. Το έργο όμως, δεν προχώρησε. Στη συνέχεια και αφού είχε γίνει μια αρχική προέγκριση περί το 2000, το Υπουργείο ¶μυνας ανέθεσε το έργο στα ΕΑΣ. Η κρατική εταιρεία προκήρυξε διαγωνισμό για την καταστροφή των ναρκών εκτός Ελλάδας και βάσει των προδιαγραφών ΝΑΤΟ και Ε.Ε. συνολικά κλήθηκαν 21 εταιρείες, ανταποκρίθηκαν 9 (από Ελλάδα, Ισραήλ, Γερμανία, Βουλγαρία, Ιταλία) και τελικά για το έργο επιλέχθηκε η βουλγαρική. Και τότε αλλά και τώρα διατυπώνονται ενστάσεις κατά πόσο ήταν ορθολογική αυτή η επιλογή και κατά πόσο διασφαλιζόταν από ελληνικής πλευράς η ορθή τήρηση της συμφωνίας από τη βουλγαρική εταιρεία. Το όλο θέμα όπως έλεγαν αρμόδιες πηγές, εξετάζεται από την πολιτική ηγεσία. Μάλιστα έχουν υπάρξει δημοσιεύματα -που δεν έχουν σχολιαστεί επισήμως- ότι αριθμός ναρκών δεν κατεστράφη με ευθύνη των Βουλγάρων και ακόμη ότι εντοπίστηκαν καθ’ οδόν για αλλού…

Tου ΓΙΑΝΝΗ ΔΗΜΑΚΑ