Ηχοσυστήματα Ανακοινώσεων (PA) & Φωνητικού Συναγερμού (VA): Οδηγούν την ασφάλεια στους δημόσιους χώρους

Πόσα θύματα από περιπτώσεις εγκλωβισμού σε ένα πανικοβλημένο πλήθος θα είχαν αποφευχθεί, αν αντί για τον τρομακτικό ήχο της σειρήνας ακούγονταν ήρεμα και καθοδηγητικά ηχητικά μηνύματα; Δυστυχώς η απάντηση δεν μπορεί να βρεθεί εύκολα, όμως η συνειδητοποίηση αυτού του γεγονότος μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση της σημασίας ενός καλού και ποιοτικού συστήματος δημόσιων ανακοινώσεων.

Αν και όλοι το απεύχονται, είναι πιθανό να βρεθούν κάποτε σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης μέσα σε ένα πολυσύχναστο χώρο – είτε δημόσιο είτε ιδιωτικό. Τότε καθοριστικό ρόλο για την ομαλότερη και ασφαλέστερη αντιμετώπιση της κατάστασης θα παίξει ο τρόπος με τον οποίο θα ενημερωθούν οι άνθρωποι που θα βρίσκονται σε εκείνον το χώρο για το τι πρέπει να κάνουν. Οι ενημερώσεις πρέπει να είναι σαφείς και ταυτόχρονα να μην προκαλούν επιπρόσθετο πανικό.

Μέχρι σήμερα ο συνηθέστερος τρόπος για την ειδοποίηση μεγάλου αριθμού ατόμων σε εκτεταμένους χώρους ήταν με τη χρήση σειρήνων. Εντούτοις η εμπειρία και η λογική δείχνουν ότι ναι μεν οι σειρήνες μπορούν να ενημερώσουν άμεσα για ένα κίνδυνο που ελλοχεύει, όμως δεν διαθέτουν τα δύο χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν. Δηλαδή συνήθως προκαλούν πανικό – ο οποίος πολλές φορές είναι πιο επικίνδυνος από το ίδιο το γεγονός- ενώ και δεν μπορούν να δώσουν σαφείς κατευθυντήριες οδηγίες. Ενώ πολλές φορές ακριβώς λόγω της αδυναμίας να δώσουν ξεκάθαρες οδηγίες, πολλοί θεωρούν ότι οι σειρήνες ηχούν στο πλαίσιο δοκιμών και ως εκ τούτου δεν αντιδρούν. Οι έρευνες που έχουν γίνει άλλωστε αποδεικνύουν αυτό το εύλογο συμπέρασμα, καθώς οι αριθμοί δείχνουν ότι μόνο το 13% των ανθρώπων αντιδρούν σε ήχο σειρήνων, ενώ το 45% αντιδρά σε γραπτά μηνύματα και το 75% ενεργεί μόνο ύστερα από φωνητικές οδηγίες.
Όμως, αν και αναμφισβήτητα οι φωνητικές οδηγίες υπερτερούν για την καθοδήγηση ενός πλήθους σε έκτακτες ανάγκες, δεν επαρκεί μόνο αυτό. Θα πρέπει και το σύστημα ανακοινώσεων να μπορεί να εγγυηθεί ότι οι οδηγίες θα μεταδίδονται με καθαρό ήχο, χωρίς παρεμβολές και στη σωστή ένταση. Διότι ποια η χρησιμότητα ενός συστήματος όταν δεν λειτουργεί σύμφωνα με τις απαραίτητες προδιαγραφές; Καθοριστικό ρόλο λοιπόν επιτελεί και η επιλογή του μέσου με το οποίο θα μεταδοθούν οι φωνητικές εντολές.

Συστήματα αναγγελιών
Το ρόλο αυτό παίζουν τα συστήματα αναγγελιών, γνωστά και ως public address systems (PA) ή voice systems (VA). Εντρυφώντας λίγο παραπάνω στις τεχνικές προδιαγραφές μπορούμε να διαφοροποιήσουμε τα συστήματα VA από PA, λαμβάνοντας υπόψη ότι τα VA ανήκουν μεν στην ευρύτερη κατηγορία των public address αλλά τηρούν αυστηρότερες προδιαγραφές ασφάλειας, ειδικότερα δε όσον αφορά στη συνεργασία τους με συστήματα πυρασφάλειας. Ουσιαστικά ένα σύστημα PA/ VA είναι μια συσκευή ηλεκτρονικής ενίσχυσης του ήχου, που αποτελείται από τον ενισχυτή, το μίκτη, τα ηχεία που βρίσκονται τοποθετημένα στους διάφορους χώρους καθώς και τη συσκευή εισόδου του ήχου, που μπορεί να είναι ένα μικρόφωνο, μία ραδιοφωνική συσκευή ή ένα dvd player. Σκοπός του συστήματος είναι η ενίσχυση ενός ήχου που μπορεί να είναι η ομιλία ενός ανθρώπου, μία επιλεγμένη μουσική ή κάποιο άλλο μήνυμα και η διανομή αυτού του ήχου μέσω της καλωδίωσης και των ηχείων σε όλους τους χώρους μιας εγκατάστασης. Αυτός όμως είναι ο γενικός ορισμός που καλύπτει μεν το σκοπό χρήσης τους, αλλά δεν καλύπτει τις ποικίλες εκδοχές λειτουργίας τους. Υπάρχουν συστήματα PA για μικρές εφαρμογές, για μεγάλες εφαρμογές, ψηφιακά, αναλογικά, μέσω IP δικτύων. H κάθε κατηγορία φυσικά απευθύνεται και σε ανάλογες εφαρμογές.

Κατηγορίες
Τα μικρά συστήματα απευθύνονται σε μικρές εγκαταστάσεις – ακόμα και οικίες – και αποτελούνται από το κεντρικό σύστημα διαχείρισης στο οποίο υπάρχει ο ενισχυτής και ο μίκτης, η καλωδίωση και φυσικά τα ηχεία. Η ισχύς τους κυμαίνεται από 50 ως 200 Watts.
Τα μεγάλα συστήματα έχουν ουσιαστικά την ίδια δομή αλλά απλώς έχουν μεγαλύτερη ισχύ και αποτελούνται από περισσότερα ηχεία, καθώς απευθύνονται κυρίως σε μεγάλες εγκαταστάσεις. Υπάρχουν συστήματα που καλύπτουν ολόκληρες βιομηχανικές εγκαταστάσεις, γήπεδα, πανεπιστημιακούς χώρους, αεροδρόμια. Σε αυτές τις εφαρμογές το σύστημα έχει ως επί το πλείστον και άλλες χρήσεις εκτός της ενημέρωσης για επερχόμενο κίνδυνο, καθώς χρησιμοποιείται για ανακοινώσεις μηνυμάτων.
Ένας άλλος διαχωρισμός είναι σε αναλογικά και ψηφιακά συστήματα. Το πλεονέκτημα των ψηφιακών είναι ότι σε περιπτώσεις όπου πρέπει να γίνουν πολλές ανακοινώσεις ταυτόχρονα, όπως παραδείγματος χάρη στα αεροδρόμια, τα ψηφιακά συστήματα προσφέρουν ένα μεγάλο αριθμό καναλιών, ενώ τα αναλογικά προσφέρουν ένα ή δύο κανάλια. Αυτό βέβαια σε πολλές περιπτώσεις είναι αρκετό, καθώς η συνήθης απαίτηση είναι ένα κανάλι για τις διάφορες κλήσεις-αναγγελίες και άλλο ένα κανάλι για τη μουσική που παίζει στο παρασκήνιο.
Υπάρχουν και συστήματα – ψηφιακά φυσικά – που κάνουν χρήση των IP τεχνολογιών. Εδώ αντί του συμβατικού συστήματος χρησιμοποιείται ένα δίκτυο Ethernet για τη μετάδοση των φωνητικών μηνυμάτων και ηχητικών σημάτων. Ειδικές δικτυακές συσκευές που μπορεί φυσικά να είναι και απλοί υπολογιστές εξοπλισμένοι με ανάλογες κάρτες ήχου και το αντίστοιχο λογισμικό, αποτελούν το βασικό εξοπλισμό του συστήματος. Στα τερματικά σημεία – εκεί που στα συμβατικά συστήματα υπάρχουν εγκατεστημένα απλώς τα ηχεία – υπάρχουν συσκευές ενδοεπικοινωνίας οι οποίες αναλαμβάνουν τη μετατροπή του ψηφιακού σήματος σε αναλογικό ήχο. Αυτά τα συστήματα είναι ιδανικά για πολύ μεγάλες εγκαταστάσεις, όπου υπάρχει ήδη εγκατεστημένη δικτυακή υποδομή και αντί να τοποθετηθούν νέα καλώδια μπορεί να χρησιμοποιηθούν τα ήδη τοποθετημένα καλώδια του δικτύου Ethernet.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα προσέγγιση που χρησιμοποιείται για συστήματα ανακοινώσεων – ειδικά σε εταιρείες – είναι εκείνα μέσω του τηλεφωνικού δικτύου της επιχείρησης. Ουσιαστικά η κεντρική συσκευή αναπαραγωγής του ήχου είτε είναι μικρόφωνο είτε ένα dvd player συνδέεται μέσω ενός κατανεμητή στο τηλεφωνικό δίκτυο του Οργανισμού και μέσω των τηλεφώνων μεταδίδονται οι ανακοινώσεις. Για την υλοποίηση όμως αυτού του συστήματος απαιτείται η ύπαρξη κατάλληλων τηλεφωνικών συσκευών στα γραφεία καθώς η μετάδοση των μηνυμάτων γίνεται μέσω αυτών.

Δύο βασικές κατηγορίες συστημάτων είναι αυτή των συστημάτων που προορίζονται για εξωτερικούς χώρους και φυσικά η άλλη στην οποία ανήκουν τα συστήματα εσωτερικού χώρου. Αν και η βασική αρχή λειτουργίας είναι ίδια, οι προδιαγραφές είναι διαφορετικές. Η διάρκεια και η αντοχή στο χρόνο είναι βασικές παράμετροι που πρέπει να υπολογιστούν στην επιλογή ενός εξωτερικού συστήματος. Τα υλικά, τόσο εξωτερικά των ηχείων αλλά και εσωτερικά, οφείλουν να μην είναι ευαίσθητα στη σκόνη, στην υγρασία, στο νερό, ακόμα και στις ακτινοβολίες. Για αυτόν το λόγο άλλωστε χρησιμοποιούνται και ειδικά ενισχυμένα υλικά, σε αντίθεση με τα ηχεία των εσωτερικών χώρων στα οποία μπορεί να χρησιμοποιούνται και υλικά όπως το ξύλο, με τα οποία επιτυγχάνεται σίγουρα καλύτερη αισθητική. Ακόμα και η θέση των ηχείων παίζει σημασία. Οι εγκαταστάτες οφείλουν να τα τοποθετήσουν σε σημεία όσο το δυνατόν πιο προστατευμένα από τις διάφορες καιρικές συνθήκες, όχι μόνο για να αυξήσουν τη διάρκεια ζωής τους, αλλά και για να λειτουργούν πιο αποδοτικά. Ο ήχος μπορεί εύκολα να επηρεαστεί από τις αλλαγές στην ένταση και την κατεύθυνση των διάφορων καιρικών φαινομένων, όπως της βροχής ή του ανέμου, οπότε τα μηνύματα δεν θα ακούγονται καλά και το σύστημα θα αδυνατεί να επιτελέσει το ρόλο του.
Αντιθέτως, οι εσωτερικές εγκαταστάσεις απαιτούν ηχεία που μπορούν να καλύψουν μικρότερες αποστάσεις, αλλά με καθαρό ήχο. Ένα άλλο θέμα που δίνεται έμφαση στις εσωτερικές εγκαταστάσεις είναι η αισθητική των ηχείων, καθώς θα πρέπει να εναρμονίζονται με την αρχιτεκτονική του χώρου στον οποίο θα τοποθετηθούν.

Καθαρότητα ήχου
Ένα ηχητικό μήνυμα που είναι ξεκάθαρο και απαλλαγμένο από παρεμβολές είναι πολύ σημαντικό εργαλείο ώστε η πληροφορία που μεταδίδεται να φτάσει στον τελικό αποδέκτη της. Για να επιτευχθεί αυτή ακριβώς η καθαρότητα του ήχου, απαιτείται ένας καλός ενισχυτής, κατάλληλα ηχεία, σωστή επιλογή της θέσης τους και όσο το δυνατό μικρότερες διαδρομές των καλωδίων σύνδεσης. Φυσικά προηγείται πάνω από όλα μια σωστή και καθαρή πηγή του ήχου (μικρόφωνο, dvd player ή ραδιόφωνο). Αν υπάρχει πρόβλημα στην πηγή του ήχου, όσο ποιοτικά αναβαθμισμένο κι αν είναι το υπόλοιπο σύστημα, το πρόβλημα θα παραμείνει. Δηλαδή στις ζωντανές ανακοινώσεις είναι απαραίτητο το μικρόφωνο να είναι υψηλής ποιότητας, αλλιώς θα εμφανίζεται το γνωστό φαινόμενο του αντίλαλου. Επίσης είναι χρήσιμο να είναι εφοδιασμένο με ένα φίλτρο χαμηλών συχνοτήτων, ώστε να αποκόβει τις μπάσες χροιές που συχνά εμφανίζονται όταν κάποιος μιλάει πολύ κοντά σε καρδιοειδή μικρόφωνα.

Ηχεία
Όλοι έχουμε ταυτίσει τα συστήματα ανακοινώσεων με τα διάφορα ηχεία που βλέπουμε τοποθετημένα στους επιμέρους χώρους. Η ευαισθησία και η ισχύς των ηχείων καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό το επίπεδο της στάθμης πίεσης του ήχου (Sound Pressure Level-SPL). Όμως για να φτάσει το μήνυμα στους ανθρώπους που κινούνται στο χώρο, δεν επαρκεί απλώς μια υψηλή τιμή έντασης. Πολλές φορές μάλιστα, αυξάνοντας την ένταση έχουμε και αντίθετα αποτελέσματα, καθώς ο ήχος παραμορφώνεται και τα μηνύματα δεν ακούγονται καθαρά. Για το λόγο αυτό, τόσο στα ηχεία όσο και φυσικά στον ενισχυτή – όταν αυτοί είναι υψηλής ποιότητας – υπάρχουν ενσωματωμένα ειδικά ηλεκτρονικά κυκλώματα που βοηθούν στην καλύτερη μετάδοση των ήχων.
Η θέση και ο τύπος των ηχείων είναι λοιπόν καθοριστικός παράγοντας για τη μετάδοση του σήματος Σε μικρότερους χώρους και σε διαδρόμους, τα ηχεία που τοποθετούνται στην οροφή μπορεί να έχουν πολύ καλά αποτελέσματα σε ένα λογικό κόστος. Σε μεγαλύτερους χώρους απαιτούνται και διαφορετικοί τύποι ηχείων. Στα αεροδρόμια παραδείγματος χάρη, τοποθετούνται κάθετες συστοιχίες ηχείων που μπορούν να κατευθύνουν τον εκπεμπόμενο ήχο. Αυτές οι συστοιχίες επιτρέπουν τη δημιουργία μιας σταθερής στάθμης πίεσης του ήχου σε κάθε δυνατό επίπεδο που μπορεί να βρίσκονται τα ακουστικά όργανα των ακροατών. Η θέση των αυτιών δύο ανθρώπων διαφορετικού ύψους είναι διαφορετική, με αποτέλεσμα να λαμβάνουν διαφορετικά έναν ίδιο ήχο και αυτού του τύπου τα ηχεία αντιμετωπίζουν αυτό το θέμα αποτελεσματικά.
Γενικά όμως, οι μεγάλοι χώροι απαιτούν εξειδικευμένη αντιμετώπιση. Σε μεγάλους εκθεσιακούς χώρους και αποθήκες με μεγάλο ύψος, μια οικονομική και αξιόπιστη πρόταση είναι τα ημισφαιρικά ηχεία. Όπως το όνομα υποδηλώνει, ένα ημισφαιρικό ηχείο εκπέμπει σε 180ο σε μία διεύθυνση, συνήθως προς τα κάτω.
Γενικότερα, η τοποθέτηση ενός συστήματος ανακοινώσεων οφείλει να ακολουθεί τις προδιαγραφές και τους κανονισμούς για κάθε χώρο. Στην Ευρώπη ισχύουν τα πρότυπα EN 60849, EN 54-16 και EN 54-24 που μπορούν να αποτελέσουν ένα χρήσιμο πλοηγό για την εγκατάσταση ενός συστήματος. Επειδή αυτές οι εφαρμογές φαντάζουν απλοϊκές, πολλοί προχωρούν στην προμήθεια και εγκατάσταση ενός συστήματος χωρίς να συμβουλευτούν κάποιους κανονισμούς ή προδιαγραφές, με αποτέλεσμα συχνά τα αποτελέσματα να είναι απογοητευτικά.
Η σημασία των συστημάτων ανακοινώσεων σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης είναι καταλυτική. Η σωστή χρήση τους μπορεί να είναι σωτήρια για ανθρώπινες ζωές, καθώς τα ηχητικά μηνύματα μπορεί να αποτρέψουν τον πανικό και να οδηγήσουν τον κόσμο να αντιδράσει όπως η κατάσταση απαιτεί. Μια εμβάθυνση λοιπόν σε προδιαγραφές, τεχνικές οδηγίες και η σωστή επιλογή εξοπλισμού είναι ιδιαίτερα χρήσιμα. Αυτό που πάντα πρέπει να έχουν στο νου τους εκείνοι που προμηθεύονται ένα τέτοιο σύστημα, είναι ότι ανεξαρτήτως του βαθμού χρησιμοποίησής του (δηλαδή ασχέτως αν λειτουργεί συνεχώς όπως σε ένα αεροδρόμιο ή θα λειτουργήσει μόνο σε μία κατάσταση έκτακτης ανάγκης) η απόδοσή του πρέπει να είναι παρόμοια, χωρίς ενδοιασμούς για το κόστος ή τη διάρκεια απόσβεσης της επένδυσης.

Του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ