Η πειρατεία στη Νιγηρία σήμερα

Αν και το θέμα της σύγχρονης πειρατείας έγινε ευρέως γνωστό από τα συμβάντα των τελευταίων ετών στην ανατολική Αφρική (ακτές Σομαλίας, Ινδικός ωκεανός, Κόλπος του ¶ντεν, κλπ), διαφαίνεται ότι το κέντρο βάρους των εξελίξεων μετατοπίζεται πλέον πιο δυτικά, στην θαλάσσια περιοχή της Νιγηρίας, στη δυτική Αφρική.

Παρόλο που η Νιγηρία ως περιοχή ίσως δεν είναι για την παγκόσμια ναυτιλία τόσο στρατηγικής σημασίας, όσο είναι ο κόλπος του ¶ντεν και ο Ινδικός ωκεανός, δεν παύει να αποτελεί ένα σημαντικό ενεργειακό κόμβο. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι οι ΗΠΑ προμηθεύονται το 15% του πετρελαίου που εισάγουν από τη συγκεκριμένη περιοχή. Επίσης, η Αγκόλα (λίγο πιο νότια) αποτελεί μαζί με τη Σαουδική Αραβία, το μεγαλύτερο προμηθευτή πετρελαίου της Κίνας.
Σύμφωνα, με αναφορές του International Maritime Bureau – IBM ("The human Cost of Maritime Piracy 2012), του Oceans Beyond Piracy (OBP) και του Maritime Piracy Humanitarian Response Program (MPHRP), ήδη από το 2012, η πειρατεία στην περιοχή της δυτικής Αφρικής επηρεάζει τους ναυτικούς περισσότερο από ότι η πειρατεία στην περιοχή της Σομαλίας. Μόνο μέσα στο Μάιο του 2013, αναφέρθηκαν 19 περιστατικά στη Νιγηρία. Αυτό το νούμερο αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία αν λάβουμε υπόψη ότι το 80 με 90% των περιστατικών δεν αναφέρεται από τα πλοία (κυρίως γιατί κάτι τέτοιο θα εκτόξευε στα ύψη τα ναυτικά ασφάλιστρα).
Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι η πειρατεία και γενικά το θαλάσσιο έγκλημα στη Νιγηρία, δεν είναι καινούργιο φαινόμενο και μάλιστα προϋπάρχει του αντίστοιχου φαινομένου στη Σομαλία. Απλά, τον τελευταίο καιρό έχει διογκωθεί αρκετά ώστε να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα μεγάλης κλίμακας. Οι βαθύτεροι λόγοι που οδήγησαν στην ανάπτυξη της εγκληματικότητας και κατά συνέπεια και της πειρατείας στην περιοχή, δεν διαφέρουν πολύ από την περίπτωση της Σομαλίας.
Η Νιγηρία αποτελεί τον μεγαλύτερο παραγωγό πετρελαίου της περιοχής αλλά οι ξένες πετρελαϊκές εταιρίες καπηλεύτηκαν εξ’ αρχής τον πλούτο αυτό, με αποτέλεσμα η Νιγηρία να παραμείνει υπανάπτυκτη και ανίκανη να εκμεταλλευτεί προς όφελος των κατοίκων της τα κέρδη από το πετρέλαιο που παράγει. Υψηλή διαφθορά πολιτικών και δραστηριοποίηση ξένων συμφερόντων στη χώρα, οδήγησαν στην εκμετάλλευση του πετρελαίου με τον χειρότερο τρόπο για τη χώρα : τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή στο δέλτα του Νίγηρα (έχει υπολογιστεί ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχουν χυθεί στην περιοχή περίπου 1.5 εκατομμύριο τόνοι αργού πετρελαίου) και φτώχεια για τους ντόπιους, ενώ ποτέ δεν κατασκευάστηκαν διυλιστήρια με αποτέλεσμα η Νιγηρία να εισάγει καύσιμα τη στιγμή που εξάγει αργό πετρέλαιο!
Το αποτέλεσμα όλων των ανωτέρω είναι μεγάλο μέρος του πληθυσμού να διαβιώνει κάτω από το όριο της φτώχειας και να βλέπει τη χώρα του να καταστρέφεται, με αποτέλεσμα να ρέπει πιο εύκολα προς το έγκλημα. Επίσης, το γεγονός ότι η Νιγηρία εξάγει αργό πετρέλαιο, ενώ την ίδια στιγμή εισάγει καύσιμα, συνεπάγεται ότι στα χωρικά της ύδατα συνωστίζεται καθημερινά μεγάλος αριθμός τάνκερ με αποτέλεσμα να γίνεται ακόμα πιο εύκολη η στοχοποίηση τους. Τέλος, το γεγονός ότι οι σχέσεις όλων των γειτονικών παράκτιων κρατών της περιοχής είναι παραδοσιακά κακές, επιτρέπει στους πειρατές να διαφεύγουν εύκολα από μια πιθανή καταδίωξη των λιμενικών αρχών (όταν και εάν αυτή συμβεί) απλά διασχίζοντας τα σύνορα (θαλάσσια ή οδικά).
Όσον αφορά το «κοινωνικό» μοντέλο που χαρακτηρίζει την οργάνωση των πειρατών στη δυτική Αφρική, διαφέρει αρκετά από αυτό της Σομαλίας. Εδώ οι πειρατές είναι οργανωμένοι σε πολύ μικρές «κλειστές» συμμορίες και δεν αποτελούν ολόκληρες φυλές ή κοινωνίες όπως στη Σομαλία. Επίσης, οι Νιγηριανοί πειρατές δεν επικαλούνται καμία ιδεολογική βάση και συμπεριφέρονται καθαρά σαν κλασσικοί εγκληματίες (και μάλιστα εξαιρετικά βίαιοι) με αποκλειστικό σκοπό το κέρδος (με εξαίρεση τις επιθέσεις σε θαλάσσιες πετρελαιοπηγές που παρουσιάζονται σαν ακτιβισμός κατά του γεγονότος ότι αυτές δεν ανήκουν στο λαό της Νιγηρίας), αντίθετα με τους Σομαλούς που επικαλούνται εθνικές και ιδεολογικές αιτιάσεις για τη δράση τους (και δεν έχουν επιδείξει στυγερή βιαιότητα έως τώρα) .

Θαλάσσιο έγκλημα στη δυτική Αφρική
Σύμφωνα με την αναφορά Human Cost of Maritime Piracy 2012, υπάρχουν 4 τύποι εγκλημάτων που λαμβάνουν χώρα στη θαλάσσια περιοχή της δυτικής Αφρικής :
1.Κατάληψη tanker : Στοχευμένη και επιλεκτική επίθεση σε χημικά τάνκερ με σκοπό την κλοπή του φορτίου και την επαναπώλησή του. Μπορεί να εκδηλωθεί τόσο εντός χωρικών υδάτων, όσο και στα διεθνή ύδατα, ωστόσο συνήθως οι πειρατές δείχνουν να προτιμούν πλοία που βρίσκονται σε αναμονή κοντά ή μέσα στο λιμάνι, ή κατά τη διάρκεια μεταφόρτωσης του φορτίου τους σε άλλα πλοιάρια. Τα καταληφθέντα πλοία κρατούνται συνήθως για περίπου 4 ημέρες, κατά τη διάρκεια των οποίων εκτελείται μεταφόρτωση του φορτίου σε πλοιάρια των πειρατών ή κατευθείαν σε βαρέλια στην ακτή. Έως τώρα φαίνεται ότι αυτός ο τύπος πειρατείας εκτελείται από Νιγηριανούς.
2.Απαγωγή και απόσπαση λύτρων : Επίθεση σε πλοία ή πλωτές πετρελαιοπηγές με σκοπό την απαγωγή των πληρωμάτων. Οι απαχθέντες κρατούνται στη ξηρά όσο διεξάγονται οι διαπραγματεύσεις για το ύψος των λύτρων. Τέτοια περιστατικά συμβαίνουν κυρίως στο Δέλτα του Νίγηρα, εντός χωρικών υδάτων και είναι πολύ πιθανόν να σχετίζονται με παραστρατιωτικούς σχηματισμούς της Νιγηρίας. Οι ομηρίες σπάνια κρατούν πάνω από 4 έως 10 ημέρες καθώς οι δράστες δεν φαίνεται να διαθέτουν υποδομές για μακροχρόνια συγκέντρωση ομήρων. 3.Ένοπλη επίθεση/ ληστεία : Επίθεση σε πλοία με σκοπό την αρπαγή μετρητών, υλικών και προσωπικών αντικειμένων του πληρώματος (γενικά ότι μπορεί να μεταφερθεί). Τα περιστατικά αυτά εκδηλώνονται εντός χωρικών υδάτων και περιλαμβάνουν τη χρήση βαρέως οπλισμού και χρήση ακραίας βίας. Εκτιμάται ότι οι δράστες συνήθως είναι πρώην στρατιωτικοί.
4.Απλή ληστεία : Επίθεση σε πλοία με σκοπό την κλοπή ελαφρών ειδών οποιουδήποτε είδους που μπορεί να έχει κάποια αξία. Αυτό το είδος επιθέσεων χαρακτηρίζεται από τη χρήση μαχαιριών σαν όπλα (απουσία πυροβόλων όπλων), τη βιασύνη των δραστών και την προσπάθεια τους να μη γίνουν αντιληπτοί εάν είναι εφικτό. Είναι συνηθισμένες στα χωρικά ύδατα στον κόλπο της Γουινέας και δεν αποτελούν νέο φαινόμενο.
Όσον αφορά το μέγεθος της απώλειας σε οικονομικά μεγέθη, η σημαντικότερη κατηγορία είναι η κλοπή πετρελαίου από τα τάνκερ. Η συγκεκριμένη μορφή πειρατείας είναι πολύ αποδοτική για τους πειρατές, καθώς μπορούν να διαθέσουν και να εξαργυρώσουν το κλεμμένο καύσιμο σε χρήματα, μέσα σε 10 μόλις ημέρες (σε αντίθεση με τις περιπτώσεις της Σομαλίας, όπου οι πειρατές πρέπει να διαπραγματεύονται επί μήνες για να εισπράξουν τα λύτρα). Λέγεται από διάφορους διεθνείς αναλυτές, ότι στη Νιγηρία κλέβονται περισσότερα από 100.000 βαρέλια αργού πετρελαίου την ημέρα!

Πιθανοί τρόποι αντιμετώπισης
Το γεγονός ότι τα περισσότερα περιστατικά εκδηλώνονται εντός χωρικών υδάτων στη δυτική Αφρική αποτελεί ένα μεγάλο πρόβλημα ως προς τον εντοπισμό πιθανών τρόπων αντιμετώπισης τους από τη διεθνή κοινότητα. Ο λόγος είναι η διαφορά μεταξύ πειρατείας και ένοπλης ληστείας (armed robbery) σύμφωνα με τον ορισμό του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας (UN Convention On the Law Of Sea – UNCLOS). Το ίδιο περιστατικό, εάν συμβεί σε διεθνή ύδατα αποτελεί περιστατικό πειρατείας και μπορεί να αντιμετωπιστεί από δυνάμεις οποιουδήποτε κράτους, ενώ αν συμβεί εντός χωρικών υδάτων μιας χώρας, αποτελεί ένοπλη ληστεία και μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο από τα σώματα ασφαλείας αυτής της χώρας. Το πόσο αποτελεσματική μπορεί να είναι η καταπολέμηση της πειρατείας από τη Νιγηριανή κυβέρνηση φαίνεται από το γεγονός ότι σύμφωνα με το ισχύον νομικό καθεστώς της χώρας αυτής, η πλησιέστερη πρόβλεψη για το αδίκημα της πειρατείας είναι η «απρεπής συμπεριφορά επί πλοίου» και τιμωρείται με πρόστιμο δέκα naira, δηλαδή περίπου μισό δολάριο! Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι από όλα τα κράτη της περιοχής, μόνο η Νιγηρία και η Γκάνα διαθέτουν ναυτικές μονάδες ικανές να περιπολούν για μεγάλο διάστημα.
Συγκεκριμένα το Νιγηριανό ναυτικό, το οποίο θεωρείται το ισχυρότερο της περιοχής, αποτελείται από τις εξής επιχειρησιακές δυνάμεις : θεωρητικά διαθέτει περίπου 100 πλοία διαφόρων τύπων, από τα οποία όμως, μόλις το 25% μπορεί να θεωρηθεί αξιοποιήσιμο. Ακόμα και τα πλοία που θεωρούνται ενεργά παρουσιάζουν εκτεταμένες βλάβες και δεν μπορούν να παραμείνουν στη θάλασσα για περισσότερο από 3 έως 4 ημερες. Σύμφωνα με αναφορά στρατιωτικών αναλυτών του 2008, οι επιχειρησιακά ενεργές μονάδες του Νιγηριανού ναυτικού ήταν μια φρεγάτα ΜΕΚΟ 360 (NNS ARADU), μια κανονιοφόρος VOSPER (ENYMIRI), δύο ναρκοθηρευτικά, τρεις πυραυλάκατοι COMBATTANTE, αριθμός μικρών περιπολικών, τρία φαρόπλοια και αριθμός ρυμουλκών. Ακόμα κι αυτά όμως θεωρούνται σήμερα αμφιβόλου επιχειρησιακής αξιοποίησης, ενώ και τα ίδια τα πληρώματα θεωρούνται πολύ χαμηλής εκπαίδευσης και επιχειρησιακής ικανότητας.
H χρήση ιδιωτικών ένοπλων φρουρών (PCASP = Private Contracted Armed Security Personnel), η οποία έχει αποδειχθεί η πιο αποτελεσματική μέθοδος προστασίας από τους πειρατές στον Ινδικό Ωκεανό, δεν μπορεί προς το παρόν να υιοθετηθεί στην περίπτωση της Νιγηρίας. Οι Νιγηριανοί νόμοι απαγορεύουν την κατοχή και χρήση όπλων πάνω στα πλοία εντός χωρικών υδάτων, όπως συμβαίνει στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Ο μόνος τρόπος να επιτραπεί κάτι τέτοιο σε αυτή την περιοχή, είναι να αλλάξει ο νόμος, κάτι όμως που δεν φαίνεται πιθανό.
Βέβαια, υπάρχουν εταιρίες maritime security οι οποίες έχουν λάβει επίσημη άδεια από το Νιγηριανό Πολεμικό Ναυτικό να διαθέτουν ένοπλους φρουρούς εντός χωρικών υδάτων. Αυτές όμως είναι εταιρίες αποκλειστικά Νιγηριανής ιδιοκτησίας και συμφερόντων. Οι υπόλοιπες εταιρίες που μέχρι πρόσφατα δραστηριοποιούνταν χωρίς πολλούς περιορισμούς στην περιοχή (κυρίως Ευρωπαϊκές και Αμερικάνικες), δεν έχουν πλέον άδεια να το κάνουν.
Η εκτίμηση του γράφοντος είναι ότι η εγκληματικότητα (άρα και η πειρατεία) στη δυτική Αφρική δεν πρόκειται να εξαλείφει σύντομα καθώς απαιτεί (όπως και στη Σομαλία) πολιτική παρέμβαση στο εσωτερικό της Νιγηρίας και συνδρομή μεγάλης έκτασης από τη διεθνή κοινότητα. Μέχρι όμως να συμβεί αυτό (εάν συμβεί), ο κόσμος της ναυτιλίας πρέπει να προασπίσει την ασφάλεια των πληρωμάτων και του φορτίου των πλοίων που ταξιδεύουν σε αυτό το μέρος του κόσμου. Ίσως τελικά η απάντηση, έτσω και προσωρινά, να βρίσκεται σε λύσεις που περιλαμβάνουν φρουρούς και «οχύρωση» των πλοίων, χωρίς όμως να περιλαμβάνουν χρήση κλασσικών όπλων, καθώς αυτά απαγορεύονται εντός των χωρικών υδάτων των εμπλεκόμενων κρατών. Στα επόμενα χρόνια λοιπόν, θα δοκιμαστεί η επινοητικότητα των εταιριών maritime security και των ναυτιλιακών εταιριών που δραστηριοποιούνται ή επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν στη δυτική Αφρική.

Πλωτάρχης Ε.Νικολόπουλος ΠΝ