Η λήψη αποφάσεων ως ψυχολογική διεργασία σε πεδίο ένοπλης αντιπαράθεσης

Ως Ηγήτορες μιας ένοπλης Ομάδας Ασφάλειας, είναι απαραίτητο να συζητούμε με τον εαυτό μας, με επαγγελματικά αλλά και συναισθηματικά επιχειρήματα και να του λέμε την αλήθεια για τις εμπειρίες που είχαμε και όσα νιώσαμε ως εμπλεκόμενοι σε ένα περιστατικό με χρήση πυρός, κάνοντας την απαραίτητη προσωπική απενημέρωση μετά από κάθε συμβάν.

Του Δημοσθένη Παναγιώτου

Ψυχολόγος – Safety and Security Expert

Η αλήθεια γύρω από τους φόβους που βιώσαμε εκείνες τις στιγμές, τις ηθικές διαστάσεις όσων κληθήκαμε να κάνουμε και κάναμε ή δεν κάναμε είναι η μόνη οδός για να αποδεχθούμε κάτι θεμελιώδες: ότι μια από τις υποχρεώσεις μας πριν από κάθε σχεδιασμό επιχείρησης είναι να έχουμε μελετήσει εκτός των άλλων, τις ηθικές και ψυχολογικές διαστάσεις της.

Δεν είναι λίγες οι φορές που έχουν χαρακτηρίσει αυτή μου τη θέση ως «δευτερεύουσα και περιφερειακή ανάγκη», παραλείποντάς την από τον εκπαιδευτικό χάρτη προετοιμασίας σε σχέση με άλλες εκπαιδευτικές δραστηριότητες, που θεωρούν ζωτικής και άμεσης χρησιμότητας. Ωστόσο η ηθική και ψυχολογική προετοιμασία του Ηγήτορα και της Ομάδας του πρέπει να είναι σταθερά στο επίκεντρο, αφού είναι η μόνη διαδικασία που προάγει την αυτο-μελέτη και την ενδοσκόπηση. Η ψυχολογική προετοιμασία ενισχύει επίσης την ανάπτυξη ενός μοναδικού συνδυασμού: μόνο δια μέσου ψυχολογικών διεργασιών μπορούν να ομογενοποιηθούν οι αξίες, οι αρχές, οι γνώσεις, οι δεξιότητες και οι ικανότητες που είναι κρίσιμες για τη λήψη αποφάσεων και την αποτελεσματική ηγεσία στην τακτική φάση μιας επιχείρησης Ασφαλείας. Η γνώση και κατανόηση της ιδιοσύστασης του πεδίου και της εφαρμογής των ηθικών και ψυχολογικών διαστάσεών του αποτελούν κρίσιμους παράγοντες που επηρεάζουν όλα όσα κάνει ένας Ηγήτορας σε επιχειρησιακή δράση με την Ομάδα του. Λαμβάνοντας υπόψη τους νόμους μιας δυνάμει εμπλοκής στο πεδίο, τις διαδικασίες και τους κανόνες κλιμάκωσης της βίας και εμπλοκής σε αστικό και πυκνοκατοικημένο περιβάλλον, ο καθένας τείνει να κάνει κι από μια πρώιμη και πρότερη προσωπική υπόθεση για τον τρόπο αντίδρασής του. Αν και σε μη συνειδητό επίπεδο, ο στόχος αυτών των προσωπικών απόψεων – που μπορεί να έχουν βαθιές ή ρηχότερες ρίζες, είναι η ατομική προετοιμασία (mindset), ώστε να μπορέσει ο εμπλεκόμενος να λειτουργήσει αποτρεπτικά. Σε δεύτερο αλλά εξίσου σημαντικό επίπεδο το κάνει για να αντιμετωπίσει ατομικά αποτελεσματικά και τις πιθανές ηθικές προκλήσεις της εφαρμογής αναγκαίας χρήσης πυρός και θανατηφόρας βίας, χωρίς όμως να διασπάσει τη συνοχή ή να διακινδυνεύσει την ακαιρεότητα του συνόλου που ανήκει, της επιχειρησιακής του ομάδας.

Προκλήσεις σε ιδιαίτερες συνθήκες
Με αρκετά μέλη στην ομάδα υπάρχουν και διαφορετικές και ετερόκλητες ψυχολογικές και συναισθηματικές συνιστώσες μέσα της, με αποτέλεσμα οι προκλήσεις για την έκβαση μιας τακτικής αναμέτρησης να μεγαλώνουν. Με την ύπαρξη πλέον μέσων που μεταδίδουν πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο, η Επιστήμη της Ψυχολογίας μας παρέχει τη δυνατότητα να μπορούμε να γνωρίζουμε ολοένα και βαθύτερα ιδιαίτερα κρυφές πτυχές της προσωπικότητας των εμπλεκομένων (ηγήτορες ή στελέχη) σε τακτικό πεδίο: έτσι ξέρουμε πια πως αντιδρούν όταν αντιμετωπίζουν «γκρίζες» καταστάσεις που δεν έχουν σαφείς «μαυρόασπρες» λύσεις, στις στιγμές που η απόφαση ή εφαρμογή της απαιτεί στιγμιαία ηθική και δεοντολογική αξιολόγηση πριν την εφαρμογή της.

Οι παραπάνω αποφάσεις λαμβάνονται κάτω από πολύπλοκες συνθήκες καταπόνησης και χρονικούς περιορισμούς και πρέπει να περιλαμβάνουν πλήρη συναισθηματικό έλεγχο στη στιγμή της χρήσης πυρός, κάνοντας την ίδια την απόφαση πιο δύσκολη, αφού καλούνται να λάβουν στα υπόψιν τους και ιδιαίτερους νομικούς περιορισμούς γύρω από το ρόλο τους: ο ρόλος του ένοπλου συνοδού ασφαλείας δεν είναι η επιβολή του Νόμου, να φέρει στη Δικαιοσύνη έναν επιτιθέμενο, μια αδικοπραξία ή ένα κακούργημα αλλά να διατηρήσει ασφαλή και σε ζωή τον άνθρωπο που προστατεύει. Αν λοιπόν τον υπερβεί κινδυνεύει να παρανομήσει, όσο καλή κι αν είναι η πρόθεση ή τα κίνητρά του.

Ηθικά και δεοντολογικά η εφαρμογή μιας απόφασης ή η απόφαση μη εφαρμογής της από τον επιχειρησιακό επικεφαλής μπορεί να οδηγήσει στην επιτυχία της αποστολής και τη δημιουργία αισθήματος ευφορίας στα μέλη της Ομάδας του ή να προκαλέσει καταστροφικές συνέπειες. Αυτές μπορεί να είναι η απώλεια της δυναμικής της επιχείρησης ή η απώλεια ηθικού και αξιοπιστίας προς τον τακτικό διοικητή της επιχείρησης, διακυβεύοντας τη φυσική συνέχεια και την ασφαλή επιστροφή όλου του δυναμικού της Ομάδας στη βάση της.

Οι αυξημένες ανάγκες για Ασφάλεια σήμερα ωθούν πολίτες – προσωπικό Ασφάλειας να αποστέλεται σε αποστολές έχοντας ελάχιστη ή καθόλου τακτική εμπειρία, κάτι που πιθανώς δημιουργεί και μια νέα φιλοσοφία «διοίκησης πεδίου». Είναι αυτή που σηματοδοτεί τη δημιουργία χαμηλότερων επιπέδων λήψης αποφάσεων από άτομα με λιγότερη εμπειρία κι ιεραρχική θέση. Κάτι που με τη σειρά του αναδεικνύει ως πολύ σημαντική την ανάγκη για ακόμη βαθύτερη εξέταση του επιπέδου της ηθικής αντίληψης αλλά και της δεοντολογικής αντίληψης και των δεξιοτήτων ενός πολίτη – παρόχου Ασφάλειας.

Μια αναγκαιότητα ως καταλυτικός παράγοντας επιτυχίας

Οι ψυχολογικές πτυχές στο επιχειρησιακό πεδίο είναι πολύμορφες, πολύπλοκες και απαιτούν από τον Ηγήτορα ευαισθητοποίηση και ενσυναίσθηση. Λίγα επαγγέλματα απαιτούν το επίπεδο της ψυχολογικής αντοχής που απαιτείται από τους εμπλεκόμενους στο τακτικό πεδίο, με χαρακτηριστικότερη απόδειξη τα επίπεδα του μετατραυματικού στρες (PTSD) σε όσους συμμετείχαν σε ένοπλα περιστατικά, βραχείας ή μεγαλύτερης διάρκειας. Δυστυχώς όμως όσο κι αν είναι σημαντική η ψυχολογική εκγύμναση και προετοιμασία των μελών μιας ένοπλης Ομάδας Ασφάλειας, η εφαρμοσμένη πρακτική και εμπειρία λέει ότι η αναγκαιότητα αυτή εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως ευαισθησία και υπερβολή.
Ωστόσο με όποια ματιά κι αν θέλουν κάποιοι να βλέπουν το θέμα αυτό τα στατιστικά στοιχεία πολυάριθμων Ιατρικών μελετών καταδεικνύουν με σαφήνεια ότι η ψυχολογική διάσταση του τακτικού πεδίου είναι ένα υπαρκτό και σοβαρό θέμα. Σε επίπεδο δε τακτικής διοίκησης του πεδίου απαιτεί από όλους τους Ηγήτορες να έχουν εμβαθύνει στην ανθρώπινη ψυχολογία, ώστε να λαμβάνουν τις κατάλληλες αποφάσεις αλλά και μέτρα για την ευώδωση των στόχων του σχεδιασμού αλλά και την ελαχιστοποίηση των κινδύνων για την ανθρώπινη ζωή. Και ασφαλώς, απαιτείται πρωταρχικά η δέσμευση της ανώτερης διοίκησης του μητρικού Οργανισμού της ένοπλης Ομάδας στην αναγκαιότητα γνώσης και εκγύμνασης της ψυχολογίας του κάθε ένα από τα μέλη ξεχωριστά και μαζί.

Πέρα από την ψυχική υγεία και την καλή κατάσταση της υγείας του σώματος γενικότερα, υπάρχει και μια βαθύτερη αλλά και ευρύτερη διάσταση των ψυχολογικών πτυχών του τακτικού πεδίου, η οποία ξεπερνά κάθε πτυχή της απόδοσης ενός Ηγήτορα: ο χαρακτήρας, η παρουσία, το μοντέλο επικοινωνίας που εφαρμόζει και οι ικανότητές του να καθοδηγεί, να αναπτύσσει και να επιτυγχάνει είναι βαθιά ριζωμένες μέσα του. Τα στοιχεία αυτά φωλιάζουν στα κίνητρα, στην εμπιστοσύνη, στην ηρεμία και στην ανθεκτικότητα που φιλοδοξούμε όλοι να έχουμε ως επαγγελματίες, ακόμα περισσότερο κατά τη διάρκεια μιας πιθανής ή πραγματικής έντονης ένοπλης αντιπαράθεσης. Αυτά τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά γίνονται ο άγνωστος “Χ” που υπό πίεση κι ένταση μπορούν να γίνουν ο καταλυτικός παράγοντας για την επιτυχία ή την αποτυχία ατομικά ή συλλογικά ως ομάδα. Η ψυχολογική ετοιμότητα και η ψυχική υγεία μπορεί επίσης να χαρακτηριστεί ως ένα βασικό συστατικό του επαγγελματισμού και του ήθους μπροστά σε μια ένοπλη αντιπαράθεση με χρήση πυρός, ενώ αντίστροφα, τα ίδια ψυχολογικά χαρακτηριστικά μπορεί να συνδέονται με την ελλειπή ή απούσα ηγεσία. Άμεσα και θεμελιωδώς με την ψυχολογική υγεία της συμπλέκεται και το μείζον θέμα της αξιολόγησης των «τοξικών ηγεσίων» μέσα σε μια ένοπλη ομάδα ασφάλειας και της ταχείας και αποτελεσματικής εξάλειψής της, ως επακόλουθο της αξιολόγησης αυτής.

Προϊόν σκέψης πολλαπλών παραγόντων

Η λήψη αποφάσεων είναι τέχνη που οποία απαιτεί το συνδυασμό Επιστήμης, εμπειρίας κι εκπαίδευσης για να δείξει τη μαεστρία της και περιλαμβάνει δύο γενικές θεωρητικές προσεγγίσεις, την αναλυτική και την ενστικτώδη.

Η χρήση παιχνίδιων τακτικών απόφασεων, αντίστοιχων παιγνιδιών σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές, καθώς και μελέτες περιστατικών είναι μόνο μερικές από τις μεθόδους που υποβοηθούν την τόνωση και την ανάπτυξη των δεξιοτήτων της κριτικής σκέψης, απαραίτητων για τη βελτίωση των ατομικών ή ομαδικών επιδόσεων στο τακτικό θέατρο μιας συμπλοκής.

Πρέπει πάντα να έχουμε υπόψιν ότι μια απόφαση είναι προϊόν σκέψης και η σκέψη κάποιου που εκπροσωπεί μια νόμιμη εξουσία (όπως η Αστυνομία ή οι Ένοπλες Δυνάμεις) σε ένα ένοπλο περιστατικό είναι διαφορετική από τη σκέψη ενός πολίτη που οπλοφορεί νόμιμα σε περίοδο ειρήνης. Η σκέψη ενός ένοπλου συνοδού ασφαλείας είναι μια υβριδική διαδικασία που αναμειγνύει τις δεξιότητες της κριτικής σκέψης και του επιχειρησιακού δόγματος που ακολουθεί ως επαγγελματίας, δημιουργώντας μια ενιαία κι εστιασμένη λύση.

Η λήψη αποφάσεων σε τακτικό πλαίσιο είναι η δυνατότητα να επιλέγονται οι κατάλληλοι σχεδιασμοί ή και οι λύσεις που θα πρέπει να εφαρμοστούν για την εκπλήρωση της αποστολής με επιτυχία και είναι το συνεκτικό σημείο που η ψυχολογική προετοιμασία συναντάται με τις προσωπικές πεποιθήσεις και στάσεις, και αυτή που σχεδιάζει τελευταία στο χαρτί το συν ή το πλην στην αξιολόγηση μιας επιχείρησης.