Η λεπτή «κόκκινη γραμμή» σε κατάσταση ομηρίας

Μία από τις καταστάσεις με σύνθετα χαρακτηριστικά, πολλές παραμέτρους και ιδιομορφίες αποτελεί η ομηρία, κατά την οποία υπάρχει μία κρίσιμη μεταβατική στιγμή από τον επαγγελματικό χειρισμό στην καταστροφική κατάληξη. Η ουσιαστική επαγγελματική κατάρτιση αποδεικνύεται στην πράξη με το χειρισμό ευαίσθητων γεγονότων σε ξαφνικές ανατροπές καταστάσεων, που υπαγορεύουν την ανάγκη καλής γνώσης του αντικειμένου του επαγγελματία. Η γνώση αυτή δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο σε αυτό καυθατό το επαγγελματικό του πεδίο, αλλά και σε όμορες γνώσεις, που θα του φανούν χρήσιμες ή ακόμη θα σώσουν τη ζωή του ιδίου και των άλλων παρευρισκομένων στο συμβάν.

Η εξέλιξη καταστάσεων που ανάγονται στην κατηγορία με τον τεχνικό όρο «κρίση»,διέπονται από χαρακτηριστικά όπως:

• Δημιουργία της κρίσης σε ανύποπτο χρόνο.
• Απρόβλεπτη εξέλιξη.
• Δυσκολία αποτελεσματικής αντιμετώπισης λόγω ειδικών συνθηκών.
• Αρνητική απήχηση στην κοινή γνώμη, κατά κανόνα, όταν διέπεται από χειρισμό εκ μέρους των αρχών, που η κατάληξη δεν είναι η προσδοκώμενη (απώλεια ανθρωπίνων ζωών).

Η κατάσταση που προβληματίζει πάντα τις αρχές ασφαλείας, είναι αυτή της ομηρίας, περιπλέκοντας παραμέτρους, οι οποίες εκ της φύσεώς τους είναι ιδιόμορφες, διότι το προφίλ του δεσμώτη και η αντιδράσεις του, σε ένα ποσοστό εξαρτώνται από τις αντιδράσεις των ομήρων.

Η θεωρητική πλευρά της ομηρίας χωρίζεται σε δύο σκέλη.
1. Στην επίτευξη του αντικειμενικού σκοπού του δούναι και λαβείν (απελευθερώνω τους ομήρους, ικανοποιούνται τα αιτήματά μου).
2. Στην εκτέλεση έτσι και αλλιώς των ομήρων, ώστε να προκληθεί σοκ στην κοινή γνώμη και να καταστεί σαφές ότι θα επαναληφθεί η ίδια ενέργεια εάν οι αρχές, το κράτος, η πολιτική ηγεσία ή οποιοσδήποτε άλλος εμπλεκόμενος, δεν συνετιστεί- συμμορφωθεί με τα αιτήματα των δραστών.

Η ομηρία ως ενέργεια από την πλευρά του θύματος – ομήρου, εμπεριέχει την αβεβαιότητα – ανασφάλεια ως προς την εξέλιξη και την κατάληξη του περιστατικού, διότι οι εμπλεκόμενοι στο συμβάν (αρχές ασφαλείας – μέσα μαζικής ενημέρωσης – δράστες – όμηροι) λειτουργούν κάτω από διαφορετικές συνιστώσες, όσον αφορά την ψυχολογική κατάσταση, τη διάθεση προς εύρεση λύσης, την τακτική δράσης, το ζητούμενο της σωματικής ακεραιότητας και της επιβίωσης.
Έτσι, η κάθε πλευρά μπορεί να λειτουργήσει απρόβλεπτα, συμπαρασύροντας σε καταστάσεις που μπορεί να αποβούν μοιραίες και τους υπόλοιπους εμπλεκόμενους.

Χαρακτηριστικά περιστατικά
Η ομηρία είναι συνηθέστερο φαινόμενο στο εξωτερικό και λιγότερο στη χώρα μας και κατά βάση χρησιμοποιείται από κοινούς παραβάτες του ποινικού δικαίου, όταν μετά από ενέργεια (ληστρική επιδρομή – προσπάθεια κλοπής κ.λπ.) γίνονται αντιληπτοί από τις αρχές και ο όμηρος που, ατυχώς, συμπτωματικά θα βρεθεί στο πεδίο του συμβάντος, θα χρησιμοποιηθεί ως μέσο πίεσης ή διαπραγμάτευσης.
Η δεύτερη αιτία είναι οι ιδεολογικοπολιτικές ομάδες (αντιεξουσιαστικές – απελευθερωτικές κ.λπ.) οι οποίες χρησιμοποιούν ομήρους, έτσι ώστε να κινήσουν το ενδιαφέρον των ΜΜΕ και να δημοσιοποιήσουν τις θέσεις και τα αιτήματά τους
(π.χ. ΙΡΑ – Ερυθρές Ταξιαρχίες – PLO – ΕΤΑ κ.λπ.).
Όσον αφορά τις Ερυθρές Ταξιαρχίες, υπάρχει το παράδειγμα της απαγωγής, ομηρίας και εκτέλεσης του ¶λντο Μόρο, πρωθυπουργού της Ιταλίας το 1978, πρωτοφανές γεγονός για τα παγκόσμια δεδομένα, χωρίς προηγούμενο μέχρι εκείνη τη στιγμή.
Ένα άλλο παράδειγμα ομαδικής ομηρίας, είναι εκείνο της αεροπειρατείας από μέλη εξτρεμιστικής αραβικής οργάνωσης, της πτήσης της TWA το 1985, με τραγικό απολογισμό ένα νεκρό αμερικανό αξιωματικό των πεζοναυτών, που υπηρετούσε στη βάση της Νέας Μάκρης.
Τα μέλη της οργάνωσης ήθελαν να κινήσουν το ενδιαφέρον των μέσων μαζικής ενημέρωσης σε σχέση με τα αιτήματα τους, λειτουργώντας αδίστακτα ως προς τη δολοφονία του αμερικανού στρατιωτικού και προκαλώντας τον αποτροπιασμό της κοινής γνώμης.
Από τις περίεργες ενδεχομένως καταστάσεις που υφίστανται οι όμηροι, είναι το σύνδρομο της Στοκχόλμης, που αποτυπώνεται στο παρακάτω παράδειγμα:
Τόπος, Στοκχόλμη. Στις 23 Αυγούστου του 1973, δύο οπλισμένοι εγκληματίες εισέβαλαν σε μία τράπεζα στη Στοκχόλμη της Σουηδίας. Καθώς πυροβολούσαν, ο ένας από τους δύο, δραπέτης φυλακών με το όνομα Jan-Erik Olsson, ανακοίνωσε στους τρομοκρατημένους υπαλλήλους της τράπεζας ότι «Το πάρτυ μόλις άρχισε!». Οι δύο ληστές κράτησαν για τις επόμενες 131 ώρες, τέσσερις ομήρους, τρεις γυναίκες κι έναν άνδρα. Οι όμηροι, γύρω από τους οποίους είχε τοποθετηθεί δυναμίτης, κρατήθηκαν στο θησαυροφυλάκιο της τράπεζας, ώσπου εν τέλει διασώθηκαν στις 28 Αυγούστου. Το οξύμωρο της υπόθεσης ήταν ότι παρόλο που οι δράστες τους κακομεταχειρίστηκαν και για αρκετό διάστημα αργότερα είχαν φοβίες και ανασφάλεια για τη ζωή τους, ενώ σε μερικούς χρειάστηκε επιπλέον η ψυχιατρική και ψυχολογική συνδρομή για να επανέλθουν, εντούτοις, μία εκ των πρώην ομήρων αρραβωνιάστηκε έναν από τους δεσμώτες της.
Η ψυχολογική εξήγηση του ΣΣ είναι παλαιότερη ιστορία, με γεγονότα που έχουν προϋπάρξει και συναντούνται συνήθως σε κακοποιημένα παιδιά – γυναίκες θύματα κακοποίησης – αιχμαλώτων πολέμου – καταστάσεων εγκληματικής ομηρίας κ.ά. Οι αρχές στο εξωτερικό κατανοούν το φαινόμενο και σε κάποιες των περιπτώσεων οι ειδικοί διαπραγματευτές ενθαρρύνουν τους ομήρους στο να αναπτύξουν φιλικές σχέσεις με τους δράστες, προκειμένου να σώσουν την ζωή τους ή απλά να κερδίσουν χρόνο.
Επίσης, μπορούν να δημιουργηθούν τα ακριβώς αντίθετα συναισθήματα, όπως στο περιστατικό στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ενώ κρατούντο όμηροι οι υπάλληλοι πολυκαταστήματος από ένοπλο άντρα, ελεύθερος σκοπευτής της αστυνομίας κατάφερε να τον τραυματίσει. Δύο εκ των γυναικών ομήρων τον σήκωσαν στο παράθυρο, έτσι ώστε να του δοθεί η χαριστική βολή.
Φρουρός ελληνικής τράπεζας στην οποία εκδηλώθηκε ληστρική επιδρομή, είχε πει σε δημοσιογράφο ότι εάν δεν ηρεμούσε τους δράστες – οι οποίοι έδειχναν να βρίσκονται κάτω από το καθεστώς υπερέντασης, παράμετρος λίαν επικίνδυνη για ένοπλο που δεν θέλει να συλληφθεί – ενδεχομένως τα αποτελέσματα και η κατάληξη να ήταν δυσμενής, εάν υπήρχε αντίδραση σε μία εκ των δύο πλευρών. Αυτό που χρειάστηκε να κάνει ήταν να πει ότι οι υπάλληλοι θα τους δώσουν τα χρήματα και ταυτόχρονα να συμβουλεύει τους πολίτες και τους υπαλλήλους να μην ανησυχούν και πως όλα θα τελειώσουν σύντομα.
Χειρισμοί
Η αντίδραση – ή καλύτερα η αδράνεια των ομήρων – ως στάση συνήθως αποδεικνύεται σωτήρια, διότι ο δράστης τελώντας σε κατάσταση υπερέντασης και οξυθυμίας από τον κλοιό των αρχών, από την αμφιβολία στο εάν θα ικανοποιηθούν τα αιτήματά του και από το φόβο ενδεχόμενης αστυνομικής επέμβασης, κινείται οριακά μεταξύ της λογικής και του παραλογισμού και κάθε αντίδρασή του είναι πιθανή.
Από τη άλλη πλευρά, ο όμηρος δεν μπορεί να έχει καθαρή εικόνα σε σχέση με τις προθέσεις του δράστη. Η άγνοια αυτή και σε συνάρτηση με το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων με τις αρχές ή σκεπτόμενος ότι ανά πάσα ώρα και στιγμή η ζωή του βρίσκεται σε κίνδυνο, λειτουργούν ως ωρολογιακή βόμβα.
Η τακτική που ακολουθείται είναι στη μη πρόκληση του δράστη, ο οποίος ούτως ή άλλως έχει το πλεονέκτημα, μιας και εκείνος ρυθμίζει τις εξελίξεις σε σχέση με τη ζωή των ομήρων. Ο όμηρος ηρεμεί όσον το δυνατόν, αποφεύγει να κοιτάζει στα μάτια τον δράστη, έτσι ώστε να μην το εκλάβει ως πρόκληση και εξοικονομεί δυνάμεις. Μία από τις μεθόδους είναι η ΖΕΝ, κατά την οποία το θύμα αδρανοποιεί τους μυς, μειώνει το ρυθμό αναπνοής και δημιουργεί μια εικόνα η οποία τον ηρεμεί, π.χ. ένα ρυάκι με τρεχούμενο νερό, μια πράσινη έκταση όπου τρέχουν διάφορα ζώα κ.λπ.
Ένας άλλος τρόπος είναι εκείνος της αναπνοής – παύσης – χαλάρωσης, κατά την οποία το θύμα εισπνέει, κρατά την αναπνοή του για μερικά δευτερόλεπτα και κατόπιν εκπνέει. Επαναλαμβάνοντάς το μερικές φορές, καταφέρνει να φέρει σε κατάσταση ηρεμίας το νευρομυικό του σύστημα. Επίσης, η αποφυγή ερωτήσεων προς το δράστη σχετικά με την παιδική του ηλικία ή την οικογενειακή του κατάσταση, γεγονότα που μπορεί να τον έχουν στιγματίσει και να τον φέρουν ξαφνικά σε δυσμενή θέση, με απρόβλεπτες συνέπειες.
Η αποφυγή γενικότερα της πρόκλησης από την πλευρά του ομήρου, είναι η σωφρονέστερη στάση – και στις περισσότερες των περιπτώσεων, οι καταστάσεις αυτές είχαν αίσιο τέλος, εκτός λίγων ακραίων περιστατικών όπου ο δράστης ήταν αποφασισμένος από την αρχή για το ποιο θα είναι το τέλος.
Συμπερασματικά, συμπεραίνουμε ότι η ομηρία θεωρείται μία εκ των δυσκολότερων καταστάσεων που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι αρχές, αλλά κυριότερα τα θύματα, τα οποία πρέπει να αντεπεξέλθουν κατά τη διάρκεια τού περιστατικού, αλλά και μετά τη λήξη αυτού, διατηρώντας την ψυχική ισορροπία τους. Όσον αφορά δε το χειρισμό από πλευράς προσωπικού, γίνεται σαφές ότι ο επαγγελματίας που θα είναι παρών σε ανάλογο περιστατικό, θα πρέπει να λειτουργήσει με γνώμονα τη λογική και όχι απόπειρες ηρωισμού, που θα έβαζαν σε κίνδυνο τη ζωή του ιδίου, αλλά και τη ζωή των υπολοίπων.
Ξεκινώντας από το θεμελιώδες πλαίσιο ότι η ζωή είναι το ύψιστο αγαθό και δεν είναι υποδεέστερο έναντι οποιουδήποτε τεχνητού αγαθού, η προστασία αυτής καθαυτής της ζωής έναντι χρημάτων – μέσων – αγαθών κ.λπ., είναι και ο γνώμονας με βάση τον οποίο θα κινηθεί ο επαγγελματίας, ως επαγγελματίας.

Του Γιώργου Διάκου