Η επίδραση της υγειονομικής κρίσης λόγω COVID-19, στην εγκληματικότητα

Η σκιαγράφηση των επιπτώσεων της υγειονομικής κρίσης λόγω της πανδημίας COVID-19 στην εγκληματικότητα και την ασφάλεια, βασίζεται σε συγκεκριμένους παράγοντες και εξελίξεις που καταγράφονται όλους αυτούς τους μήνες. 

Της Βασιλικής Σγάντζου
Δικηγόρου Αθηνών, Υπ. Διδάκτωρ Ποινικού Δικαίου Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ,
Μ.Δ.Ε Ποινικό Δίκαιο & Ποινική Δικονομία ΕΚΠΑ,
Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια ΠΜΣ «ΨΥΧΙΑΤΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΗ» Ιατρικής Σχολής Αθηνών

Στις Ποινικές Επιστήμες το κέντρο βάρους έχει μετατοπιστεί στο έγκλημα και το πώς η παραβατική συμπεριφορά αντιμετωπίζεται ως νομικό πρόβλημα. Συγκεκριμένα, η επιστήμη της Εγκληματολογίας αξιολογεί με τις μελέτες της και την επίδραση των καθημερινών συνθηκών στην αιτιολόγηση του εγκλήματος. Αδιαμφισβήτητα οι αιτιολογικοί παράγοντες για την αύξηση της εγκληματικότητας είναι περισσότεροι του ενός και προφανώς δεν αναλίσκονται στην «εύκολη» προσφυγή στη μαστίζουσα υγειονομική κρίση λόγω της εξάπλωσης του COVID-19 , που προσφέρεται στο τρέχον χρονικό διάστημα για απλουστευμένες αιτιολογήσεις.
H καθημερινότητα, όμως, συνηγορεί στο γεγονός ότι οι επιπτώσεις του κορωνοϊού δεν άφησαν ανεπηρέαστη την εγκληματικότητα, η ποσοτική και ποιοτική μετεξέλιξη της οποίας είναι ενδεικτική της γενικότερης επιδείνωσής της, ενώ επιπροσθέτως σημειώνονται αρνητικές επιπτώσεις και στον τομέα της ασφάλειας.

Και μολονότι εκ προοιμίου, εύλογα θα μπορούσε κανείς να αντιτάξει πως δεν είναι επαληθεύσιμη μία άμεση σύνδεση μεταξύ κοινωνικών φαινομένων και μεμονωμένων ανθρώπινων συμπεριφορών, το διαμορφωμένο λόγω COVID-19 περιβάλλον ενισχύει την ήδη διαμορφωθείσα εγκληματικότητα, με απότοκο και την αύξηση ανασφαλειών του πολίτη. Ήδη, η διεθνής βιβλιογραφία προκειμένου να εξηγήσει ad hoc και in concreto την αύξηση της εγκληματικότητας, εστιάζει και στον ρόλο που διαδραματίζουν κάθε φορά κοινωνικοί, οικονομικοί και υγειονομικοί παράγοντες. Για τις επιπτώσεις των εκάστοτε υγειονομικών και κοινωνικο-οικονομικών κρίσεων στην υγεία, η βιβλιογραφία έχει να δώσει αρκετό υλικό προς μελέτη. Όταν κανείς όμως ερευνά, τις επιπτώσεις των ίδιων παραγόντων στην εγκληματικότητα, τα αποτελέσματα είναι επιεικώς πενιχρά. Στο παρόν γίνεται προσπάθεια σκιαγράφησης των επιπτώσεων της υγειονομικής κρίσης λόγω της πανδημίας COVID-19 στην εγκληματικότητα.

Η εγκληματικότητα κατά την περίοδο του lockdown επηρεάστηκε από την υποχρεωτικότητα παραμονής στο σπίτι και την κατ’ εξαίρεση μετακίνηση των πολιτών, από στρεσογόνες καταστάσεις που επιβλήθηκαν λόγω των αυξημένων επιπέδων φόβου και stress, την άκρατη προσκόλληση στο Internet, την ανάγκη για διαδικτυακές πληρωμές και συναλλαγές, την αδυναμία κάλυψης πρώτων αναγκών, τις απώλειες θέσεων εργασίας, την ανεργία και την επικείμενη παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση . Σε αυτή ακριβώς την κρίση και την κατάσταση αβεβαιότητας η εγκληματικότητα κέρδισε έδαφος. Ανάλογα με το κάθε τομέα εγκληματικότητας παρατηρούνται οι ακόλουθες εξελίξεις.

Ι. Ηλεκτρονικό Έγκλημα

Το φαινόμενο της κυβερνοεγκληµατικότητας κάθε άλλο παρά στο τέλος του βρίσκεται. Το κίνητρο των εισβολών του δικτύου είναι η παράνομη απόκτηση δεδομένων, για διάφορους σκοπούς, συμπεριλαμβανομένης της απάτης ηλεκτρονικού “ψαρέματος” ή πληρωμής. Οι επιθέσεις DDoS συνεχίζουν να αυξάνονται. Η διαδικτυακή σεξουαλική εκμετάλλευση παιδιών εξακολουθεί να αποτελεί ανησυχητική πτυχή του εγκλήματος. Η διάσταση που έχει προσλάβει η διαδικτυακή προσβολή της ανηλικότητας μεσούσης της πανδημίας του κορωνοϊού πιστοποιείται και από τα επίσημα πορίσματα της Europol. Ο παγκόσμιος αντίκτυπος του COVID-19 σημαίνει ότι οι άνθρωποι δαπανούν περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο. Το γεγονός ότι οι ενήλικες εργάζονται εξ αποστάσεως «επιτρέπει» στα παιδιά μεγαλύτερη πρόσβαση χωρίς επιτήρηση στο Διαδίκτυο. Συνεπώς, τα παιδιά είναι περισσότερο εκτεθειμένα στους διαδικτυακούς σεξουαλικούς παραβάτες.

ΙΙ. Εγκλήματα κατά της Ιδιοκτησίας και της Περιουσίας

Σε εφαρμογή των μέτρων για τον περιορισμό της διάδοσης του COVID-19 πολλά καταστήματα και γραφεία παραμένουν κλειστά είτε λόγω αναγκαστικού κλεισίματος, είτε λόγω τηλεργασίας. Η δημιουργηθείσα αυτή κατάσταση, μετατοπίζει το εγκληματικό ενδιαφέρον των εγκληματιών που δραστηριοποιούνταν σε κλοπές και διαρρήξεις στις νέες καταστάσεις. Επιπροσθέτως, σύμφωνα με την Interpol η ανάγκη των ανθρώπων για αγορά ορισμένων ειδών υγειονομικής περίθαλψης δημιούργησε γόνιμο έδαφος για την ανάδειξη εγκληματιών . Οι υπαίτιοι εκμεταλλευόμενοι την ανάγκη των ανθρώπων με απατηλές συμπεριφορές διαβεβαιώνουν ψευδώς την άμεση πώληση προϊόντων εισπράττοντας προκαταβολικά χρήματα και μη παραδίδοντας τα ποτέ στον τελικό αγοραστή τους. Φαινόμενα δε φοροδιαφυγής βρίσκονται σε έξαρση στο προσεχές διάστημα. Ύστερα, λόγω περιορισμού των ατόμων στο σπίτι έχει σημειωθεί έξαρση εξαπάτησης βιντεοπαιχνιδιών ή πλατφορμών ψυχαγωγίας. Τέλος, η πανδημία έχει δώσει την ευκαιρία στους εγκληματίες να παραπλανούν προς όφελός τους καθώς εκμεταλλεύονται την υψηλή ζήτηση για εξοπλισμό ατομικής προστασίας. Η INTERPOLστην προσπάθειά της για εξάλειψη εγκληματικών φαινομένων εστιάζει την προσοχή της προς το καταναλωτικό κοινό. «Καθώς τα νόμιμα εμβόλια πλησιάζουν περισσότερο στην παράδοση, η στόχευση των εγκαταστάσεων αποθήκευσης και των δικτύων διανομής από εγκληματικά δίκτυα μπορεί επίσης να αναμένεται και οι ενημερωμένες οδηγίες υπογραμμίζουν την ανάγκη ασφαλούς αποθήκευσης και παράδοσης προμηθειών» αναφέρει χαρακτηριστικά.

ΙΙΙ. Ενδοοικογενειακή και Έμφυλη Βία

Οι κλήσεις στη γραμμή SOS 15900 σημείωσαν αύξηση, σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα η Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων. Καταφάσκεται ότι περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας εις βάρος ευάλωτων ομάδων δεν είναι ένα νέο κοινωνικό φαινόμενο, φρονούμε, όμως, ότι η αυξητική τάση που παρουσιάστηκε μέσω πανδημίας, στοιχειοθετούντων των ειδικών υποστάσεων των αδικημάτων των άρθρων 330παρ2ΠΚ, 333παρ2 ΠΚ, 312ΠΚ και του Ν.3500/2006, αποτελεί μια άμεση συνέπεια των συνθηκών του εγκλεισμού και της επιβεβλημένης λόγω των υγειονομικών μέτρων παραμονής στον ίδιο χώρο θύτη-θύματος, μια πραγματικότητα από την οποία απορρέει μια συστηματική ευκαιρία διάπραξης έμφυλης-ενδοοικογενειακής βίας.

ΙV. Εγκληματικότητα στους τομείς της Υγείας

Αναφορικά με την ποινική διάσταση της πρόληψης μετάδοσης COVID-19 βρίσκει εφαρμογής η νέα διάταξη του ΠΚ, μετά την τροποποίηση με τον Ν. 4619/2019, του άρθρου 285ΠΚ, η οποία επισύρει ποινικές κυρώσεις εναντίον όσων παραβιάζουν τα μέτρα που νομίμως έχουν διαταχθεί προκειμένου να αποτραπεί η διάδοση της νόσου προσβάλλοντας, με τη συμπεριφορά τους, θεμελιώδη προστατευόμενα έννομα αγαθά (ζωής, σωματικής υγείας κ.λπ.) ή θέτοντας αυτά σε κίνδυνο. Σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση ως προς το άρθρο 285ΠΚ στην παραβίαση µέτρων για την πρόληψη ασθενειών έχουν ενοποιηθεί τα εγκλήματα των προγενέστερων άρθρων 283 και 284 ΠΚ, και έτσι η παραβίαση µέτρων για την αποτροπή της εισβολής ή της διάδοσης µιας μεταδοτικής ασθένειας αντιμετωπίζεται από την ίδια διάταξη αλλά µε διαφορετικές, βέβαια, ποινές. Ήδη, στις εισαγγελίες της χώρας έχουν σχηματισθεί πλείονες δικογραφίες κυρίως πλημμεληματικού, αλλά και κακουργηματικού χαρακτήρα για παραβίαση του άρθρου 285 Π.Κ, ενώ συνάμα Οι αρμόδιες ελεγκτικές υπηρεσίες διενεργώντας τακτικούς ελέγχους έχουν καταγράψει πλείστες περιπτώσεις παράβασης των μέτρων επιδημιολογικού συναγερμού.

1. Παραβίαση της Νομοθεσίας για τα Ναρκωτικά

Η πανδημία COVID-19 δεν άφησε ανεπηρέαστες της εξελίξεις στον χώρο των εξαρτήσεων. Σύμφωνα με πορίσματα του ΚΕΘΕΑ οι ψυχοπιεστικές καταστάσεις του lockdown, αύξησαν τα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης και με τον τρόπο αυτό ενίσχυσαν την καταφυγή σε παράνομες ουσίες ως μια μορφή «αυτοθεραπείας». Παρατηρείται, έτσι σε παγκόσμια κλίμακα αύξηση της πώλησης ναρκωτικών ουσιών μέσω διαδικτύου ή μέσα από το DarkWeb, λόγω των περιορισμών κυκλοφορίας που έχουν τύχει εφαρμογής σε διάφορες χώρες, κυρίως λόγω των καταστάσεων φόβου και αβεβαιότητας που συνυφαίνονται με την πανδημία. Σημειώνεται έτσι αύξηση των τιμών ορισμένων ναρκωτικών μέσω της παράνομης διανομής τους. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε αύξηση της “μικροεγκληματικότητας”, με υπαίτιους εκείνους που θα επιδιώκουν να εξασφαλίσουν περισσότερους χρηματικούς πόρους από όσα χρειαζόντουσαν προηγουμένως.

Καταληκτικές Παρατηρήσεις

Κατά τη διάρκεια αυτής της υγειονομικής κρίσης, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις βρίσκονται σε σφοδρό αγώνα για την πάταξη της παγκόσμιας εξάπλωσης της πανδημίας, με τη θέσπιση διαφόρων μέτρων για την υποστήριξη των συστημάτων της δημόσιας υγείας, την προστασία της οικονομίας και τη διασφάλιση της δημόσιας τάξης και ασφάλειας. Όμως, τα εν λόγω μέτρα ασφαλείας επέφεραν επιπτώσεις στην εγκληματικότητα και κατ’ επέκταση τη διαχείριση των θεμάτων της ασφάλειας σε όλες τις εκφάνσεις της.

Οι συνθήκες που διανύουμε το προσεχές χρονικό διάστημα είναι αβέβαιες. Αβεβαιότητα υπάρχει κι όσον αφορά το χρονικό διάστημα της εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων και του lockdown που επικρατεί. Οι αλλαγές στην κοινωνική καθημερινότητα που επέφερε η πανδημία και η αντίστοιχη λήψη σταδιακά όλο και περισσότερων περιοριστικών μέτρων για την εξάλειψή της, επέφεραν απειλές. Κάποιες απαντώνται πρώτη φορά, κάποιες συνίστανται σε μετεξέλιξη ήδη υπαρχουσών. Έτσι, αβεβαιότητα υπάρχει ως προς τη φύση των εγκληματικών κινδύνων, καθώς αυτές ολοένα διευρύνονται και νέες αποκαλύπτονται. Η ενδεχόμενη υποτίμηση της συμβολής και άλλων παραγόντων στην εγκληματικότητα είναι βέβαιο πως θα οδηγήσει στην εξαγωγή λανθασμένων συμπερασμάτων. Το πρόβλημα της εγκληματικότητας σίγουρα δεν είναι μονοδιάστατο. Δε μπορεί, όμως, να παρορά κανείς πως οι δυσμενείς υγειονομικές συνθήκες που διανύουμε έχουν επηρεάσει τους δείκτες εγκληματικότητας που καταγράφονται το προσεχές χρονικό διάστημα. Σημειώνεται πως για την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας στη δημιουργία της οποίας επιδρά η τρέχουσα πανδημία, θα πρέπει να συνεργαστούν σε προληπτικό και κατασταλτικό επίπεδο διάφοροι φορείς. Δεν είναι εύκολο εγχείρημα. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, πρέπει πρωτίστως να ενισχυθεί η συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα για την ενίσχυση της ασφάλειας των πολιτών σε όλες της εκφάνσεις της, ήτοι στο κοινωνικό, οικογενειακό και διαδικτυακό περιβάλλον δραστηριοποίησης.