H συμβολή της ιδιωτικής ασφάλειας στην εφαρμογή της αντεγκληματικής πολιτικής. Β μέρος: Επαναπροσδιορισμός του ρόλου

Ευάγγελος I. Χαϊνάς*

*Κοινωνιολόγος, Μ.Δ.Ε. Εγκληματολογίας και Εκπαίδευσης Ενηλίκων, Yπ. Διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Σύμβουλος Ασφάλειας, Πιστοποιημένος Εκπαιδευτής Προσωπικού Ιδιωτικής Ασφάλειας
Εmail επικοινωνίας: vchainas@yahoo.gr
 

Ι. Ο ρόλος της ιδιωτικής ασφάλειας στην εφαρμογή της αντεγκληματικής πολιτικής:

Προβλήματα, ανησυχίες και προβληματισμοί

Αναντίρρητα, το αστικό περιβάλλον και ο τρόπος ζωής της πόλης δημιούργησαν την ανάγκη για τη διαμόρφωση νέων προσεγγίσεων στον τομέα της ασφάλειας, οι οποίες έθεσαν και νέους προβληματισμούς σχετικά με την αποτελεσματική αντιμετώπιση – διαχείριση της εγκληματικότητας και των διαφόρων μορφών κοινωνικής αταξίας. Μια ασφαλής και δίκαιη κοινωνία αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη. Οι επιπτώσεις της εγκληματικότητας γίνονται περισσότερο αισθητές στους φτωχούς – ένας από τους λόγους για τους οποίους η πρόληψη του εγκλήματος θα πρέπει να αποτελεί μέρος του συστήματος του κράτους δικαίου κάθε χώρας.

Η εγκληματικότητα και η θυματοποίηση επηρεάζουν την ανάπτυξη: υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής των πολιτών και οδηγούν στην απομάκρυνση των επιχειρήσεων παρεμποδίζοντας την πρόσβαση στην απασχόληση. Χωρίς την κατοχύρωση της ασφάλειας, το κόστος της εγκληματικότητας και της ποινικής δικαιοσύνης μειώνει τα κονδύλια που διατίθενται για την κοινωνική ανάπτυξη.

Το σημαντικότερο στοιχείο της πρόληψης του εγκλήματος, είναι η μείωση της ανασφάλειας των πολιτών, με έμφαση στη συμμετοχική φύση της κοινωνίας πολιτών και ο περιορισμός της εγκληματικότητας. Ως εκ τούτου, η απαίτηση για ασφάλεια κρίνεται από το ευρύ κοινό περισσότερο από ποτέ αναγκαία, ειδικά σ’ αυτή τη σύγχρονη κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα που συντελείται μετασχηματισμός της εγκληματικότητας και εμφάνιση νέων μορφών εγκληματικής συμπεριφοράς και του τρόπου δράσης (modus operandi).

Στο πλαίσιο των παραπάνω παραδοχών, τα βασικά προβλήματα του κλάδου της ιδιωτικής ασφάλειας επικεντρώνονται στα παρακάτω:

• Επί τρεις δεκαετίες δεν υπήρξε επαρκές και σαφές οριοθετημένο νομοθετικό πλαίσιο για τον τρόπο λειτουργίας των Ι.Ε.Π.Υ.Α.
• Η εκπαίδευση-κατάρτιση του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας μέχρι και το 2012 ήταν ελλιπής έως σχεδόν ανύπαρκτη.
• Ελλιπής υποστήριξη του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας από τις Ι.Ε.Π.Υ.Α. σε επίπεδο παροχής υλικοτεχνικής υποδομής (π.χ. αλεξίσφαιρο γιλέκο, ασύρματος, στολή, εξοπλισμός).
• Ασαφές, κάποιες φορές, πεδίο δραστηριότητας των Ι.Ε.Π.Υ.Α. (υποχρεώσεις-δικαιώματα-αρμοδιότητες του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας).
• Μικρή κοινωνική αναγνώριση του κλάδου που σε αρκετές περιπτώσεις αγγίζει τα όρια της υποτίμησης και του χλευασμού του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας από την κοινή γνώμη.
• Οι συνθήκες εργασίας είναι ψυχοφθόρες και επικίνδυνες με χαμηλές αποδοχές και σε κάποιες περιπτώσεις το προσωπικό είναι σε καθεστώς ανασφάλιστης «μαύρης» εργασίας.
• Το μορφωτικό επίπεδο του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας είναι σχετικά χαμηλό, γεγονός που επηρεάζει καθοριστικά την «εικόνα» του κλάδου στην κοινή γνώμη. Ωστόσο, επισημαίνεται ότι υπάρχει μία τάση για αλλαγή, με την είσοδο στον κλάδο ατόμων με μεσαίο και υψηλό μορφωτικό επίπεδο (απόφοιτοι Ι.Ε.Κ., Α.Ε.Ι. και Α.Τ.Ε.Ι.).

Οι προβληματισμοί και οι ανησυχίες για τη λειτουργία και δράση των Ι.Ε.Π.Υ.Α. και του προσωπικού τους, κατά την άποψή μας, έγκεινται στα εξής:

• Αυξημένες αρμοδιότητες, ευρύ πλαίσιο καθηκόντων που συνεπάγεται αρκετές δεξιότητες και γνώσεις στο πεδίο ασφάλειας χωρίς να υπάρχει το αντίστοιχο θεωρητικό και πρακτικό υποβάθρο σε μεγάλο μέρος του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας.
• Οι τεχνολογίες και τα συστήματα ασφάλειας που χρησιμοποιούν οι Ι.Ε.Π.Υ.Α. μπορεί να πλήξουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες (λ.χ. δικαιώματα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, δικαίωμα προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, δικαίωμα προστασίας της ιδιωτικότητας ή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας) σε περίπτωση λανθασμένης ή/και αλόγιστης χρήσης τους από το προσωπικό τους.
• Πιθανή παραβίαση των ατομικών ελευθεριών και των δικαιωμάτων των πολιτών λόγω έλλειψης γνώσεων του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας σε νομικά θέματα, σε περιπτώσεις σωματικού ελέγχου, σύλληψης, οπλοφορίας, περιπολίας, εκτέλεσης καθηκόντων κ.λπ.
• Έχουν καταγραφεί περιπτώσεις που το προσωπικό των Ι.Ε.Π.Υ.Α. συνδέεται με το οργανωμένο έγκλημα και με παράνομες δραστηριότητες καθώς και με ακροδεξιές παρατάξεις και ιδεολογίες.
• Έχουν σημειωθεί περιπτώσεις απασχόλησης ακατάλληλων για τον κλάδο υπαλλήλων (χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών, άτομα με μειωμένες ικανότητες, άτομα χωρίς την προβλεπόμενη άδεια εργασίας).
• Η κοινή γνώμη σε ένα μεγάλο ποσοστό υποτιμά και απαξιώνει τον συγκεκριμένο κλάδο,  γεγονός που δε συμβάλει στη διαμόρφωση ενός ικανοποιητικού πλαισίου συνεργασίας και επικοινωνίας ανάμεσά τους και ως εκ τούτου δυσχεραίνει την εφαρμογή πρακτικών και ενεργειών που σχετίζονται με τα μοντέλα συμμετοχικής αντεγκληματικής πολιτικής.
• Η ασφάλεια έχει καταστεί ένα οικονομικό φαινόμενο, ένα φαινόμενο κατανάλωσης με κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές προεκτάσεις.
• Η ελληνική κοινωνία χαρακτηρίζεται από ένα έλλειμμα στην κουλτούρα ασφάλειας.
• Ταυτόχρονα, εντοπίζεται έλλειμμα επιστημονικής φύσεως καθώς το γνωστικό αντικείμενο της ιδιωτικής ασφάλειας δεν έχει μελετηθεί και αναλυθεί επαρκώς από τις επιστήμες που το θεραπεύουν.

ΙΙ. Συμπεράσματα και προτάσεις

Αδιαμφισβήτητα, τα τελευταία χρόνια καταγράφηκαν σημαντικές αλλαγές στον κλάδο της ιδιωτικής ασφάλειας. Οι αυξημένοι ρυθμοί ανάπτυξης του κλάδου σε διεθνές επίπεδο, ως αποτέλεσμα της ανάγκης για επέκταση της ασφάλειας, δημιούργησαν νέες εργασιακές ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις στο πεδίο της ασφάλειας. Παράλληλα, ανέδειξαν την ανάγκη για σύγχρονα επαγγελματικά περιγράμματα των εργαζομένων στον κλάδο αυτό, που θα πρέπει στηρίζονται στη σύγχρονη κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα, σε κοινά πρότυπα και εργασιακές πρακτικές.

Η διεθνής και ευρωπαϊκή εμπειρία σε ένα παγκοσμιοποιημένο οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό και πολιτικό περιβάλλον, έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι είναι αναγκαία η σύγκλιση του πλαισίου των επαγγελματικών καθηκόντων του «προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας» και η βελτίωση των προσφερόμενων υπηρεσιών από εργαζόμενους με κατοχυρωμένες επαγγελματικές γνώσεις και εμπειρία. Η κατάλληλη και ουσιαστική εκπαιδευτική διαδικασία που επιτελείται μέσω της κατάρτισης, αλλά και η εξέταση της γνώσης αυτής, καθώς και των δεξιοτήτων-ικανοτήτων που πιστοποιούνται, συνιστά έναν βασικό παράγοντα που συνεισφέρει σε κάθε επίπεδο[1].

Η πιστοποίηση του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας είναι μια διαδικασία εξαιρετικά σημαντική, καθώς αφορά δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενων που πρέπει να ανανεώσουν την άδεια εργασίας τους, αλλά και όλους όσους επιθυμούν να ενταχθούν στον κλάδο με την έκδοση νέας άδειας εργασίας. Η ειδικότητα «προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας» συγκαταλέγεται πλέον ανάμεσα στις ειδικότητες που συμπεριλαμβάνονται στο Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων και κατά συνέπεια στο αντίστοιχο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο. Ο τίτλος αυτός αναγνωρίζεται σε όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε.[2].

Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστούν τα οφέλη της λειτουργίας των Ι.Ε.Π.Υ.Α. για την εφαρμογή της αντεγκληματικής πολιτικής στην Ελλάδα τα οποία σε γενικές γραμμές συνοψίζονται στα ακόλουθα:

• Συμβολή στην πρόληψη και αποτροπή των παράνομων πράξεων.
• Συμβολή στην εμπέδωση του αισθήματος ασφάλειας των πολιτών.
• Μείωση των ευκαιριών διάπραξης έκνομων ενεργειών μέσω της εμφανούς παρουσίας.
• Συνεργασία με την Αστυνομία για την πρόληψη της εγκληματικότητας (επικουρικός ρόλος).
• Ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής.
• Νέες θέσεις εργασίας – καταπολέμηση της ανεργίας.

Οι προτάσεις που κατατίθενται στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης είναι οι κάτωθι:

• Αναγνώριση της χρησιμότητας και του ρόλου του κλάδου της ιδιωτικής ασφάλειας από την κοινή γνώμη μέσα από την ενημέρωση και ευαισθητοποίησή της (αποσαφήνιση γκρίζων σημείων-αποτελεσματική επικοινωνιακή στρατηγική και πολιτική) τόσο από τις Ι.Ε.Π.Υ.Α. όσο και από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς.
• Διαμόρφωση Κώδικα Δεοντολογίας του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας και των Ι.Ε.Π.Υ.Α.
• Κατάρτιση επικαιροποιημένου μητρώου με το πιστοποιημένο προσωπικό του κλάδου της ιδιωτικής ασφάλειας.
• Εφαρμογή της νομοθεσίας και αυστηροποίησή της σε περιπτώσεις που οι Ι.Ε.Π.Υ.Α. την παραβιάζουν, ιδίως, σε περιπτώσεις παράνομης οπλοκατοχής, οπλοφορίας και έλλειψης της κατάλληλης υλικοτεχνικής υποδομής.
• Διενέργεια τακτικών και εξειδικευμένων ανάλογα με τη φύλαξη, εκπαιδεύσεων του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας από τις Ι.Ε.Π.Υ.Α. αλλά και από κρατικούς φορείς και οργανισμούς, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο.
• Αναθεώρηση και βελτίωση του τρόπου εξέτασης των γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας.
• Διαβαθμίσεις πιστοποιήσεων του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας (φύλακας, αρχιφύλακας, επόπτης, manager κ.λπ.).
• Τακτικές εκπαιδεύσεις του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας από τις Ι.Ε.Π.Υ.Α. και επικαιροποίηση των γνώσεων και βελτίωση-ενίσχυση των δεξιοτήτων τους.
• Πιστοποίηση (κρατική) ειδικών σεμιναρίων σε εξειδικευμένα αντικείμενα (λ.χ. ένοπλος φρουρός στα πλοία, προστασία επισήμων, προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας σε λιμένες και αερολιμένες, πρεσβείες, πολυκαταστήματα, εμπορικά κέντρα καθώς και σε αθλητικές υποδομές-εγκαταστάσεις).
• Έμφαση στην καθημερινή πρακτική (πρακτική άσκηση) κατά τη διάρκεια των εκπαιδεύσεων του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας.
• Έλεγχος των προσλήψεων στις Ι.Ε.Π.Υ.Α. και διενέργεια αιφνίδιων ελέγχων σε φυλάξεις από την Ελληνική Αστυνομία.
• Διαμόρφωση πλαισίου συνεργασίας με τους φορείς δημόσιας δύναμης και ασφάλειας (Ελληνική Αστυνομία, Πυροσβεστικό Σώμα, Λιμενικό Σώμα, Εθνικό Κέντρο ¶μεσης Βοήθειας κ.λπ.).
• Η εκπαίδευση του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας θα πρέπει να στηρίζεται σε μία ανθρωποκεντρική προσέγγιση με γνώμονα το σεβασμό και τη διασφάλιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Τέλος, κατά την εκτίμησή μας, είναι εξόχως σημαντικό για την πρόοδο και ανάπτυξη του κλάδου της ιδιωτικής ασφάλειας να διεξαχθούν έρευνες και να εκπονηθούν μελέτες σε σχέση με:

• Τις στάσεις και αντιλήψεις της κοινής γνώμης για το ρόλο και τις αρμοδιότητες του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας.
• Τις στάσεις του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας για το ρόλο και τις αρμοδιότητές τους στο πλαίσιο εξάσκησης των καθηκόντων τους.
• Τις στάσεις του προσωπικού των αρχών επιβολής του Νόμου (αστυνομία κ.λπ.) σε σχέση με το ρόλο και τις αρμοδιότητες του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας και το πλαίσιο της μεταξύ τους αποτελεσματικής επικοινωνίας και συνεργασίας.
• Τις στάσεις των εκπαιδευτών και της ακαδημαϊκής κοινότητας για τη διαδικασία κατάρτισης και πιστοποίησης του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας.
• Τις διαδικασίες πιστοποίησης και κατάρτισης του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας σε ευρωπαϊκό επίπεδο με συγκριτική προσέγγιση και οπτική.
• Την κατάρτιση και αξιοποίηση των επαγγελματικών περιγραμμάτων του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας σε ευρωπαϊκό επίπεδο με συγκριτική προσέγγιση και οπτική.

Έχουμε την πεποίθηση ότι η συγκρότηση και υλοποίηση του επαγγελματικού περιγράμματος της ειδικότητας προσωπικό ιδιωτικής ασφάλειας που έλαβε χώρα το 2006 (ΕΚΕΠΙΣ, 2006), η θεσμοθέτηση της εκπαίδευσης-κατάρτισης του προσωπικού ιδιωτικής ασφάλειας που εφαρμόστηκε, επί της ουσίας, το 2012, καθώς και η επαρκής νομοθετική κατοχύρωση του επαγγέλματος, αναμφίβολα, θα συντελέσουν σε μεγάλο βαθμό στη λειτουργικότητα, κοινωνική χρησιμότητα και ανάπτυξη του κλάδου της ιδιωτικής ασφάλειας στην Ελλάδα.

III.   Αντί επιλόγου

Απώτερος σκοπός της λειτουργίας της ιδιωτικής ασφάλειας είναι ο έλεγχος, η επιτήρηση, η πρόληψη και η αποτροπή ενδεχόμενων απειλών και εγκληματικών ενεργειών που μπορεί να προέλθουν από ανθρωπογενείς και μη ανθρωπογενείς κινδύνους, η εμπέδωση του αισθήματος ασφάλειας των πολιτών σε προσωπικό επίπεδο αλλά και σ’ επίπεδο δημόσιας τάξης και ασφάλειας και τέλος η ενίσχυση και τόνωση της κοινωνικής συνοχής, καταδεικνύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο, μεταξύ άλλων και την κοινωνική – οικονομική χρησιμότητα του κλάδου.

Αξίζει να επισημανθεί ότι πίσω από την έξαρση των φαινομένων βίας, ανομίας και αταξίας στην ελληνική κοινωνία δεν υποκρύπτεται μόνο η οικονομική κρίση και οι κοινωνικές της προεκτάσεις, αλλά κυρίως η κατάρρευση ενός ολόκληρου συστήματος θεσμών, αξιών και αρχών. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι η διαμόρφωση ενός έντονου αισθήματος ανασφάλειας που οδηγεί στη συγκρότηση μιας «κουλτούρας φόβου». «Υπό τις συνθήκες αυτές, η εμπέδωση μιας «κουλτούρας ελέγχου», όπου οι τρομοκρατημένοι πολίτες παραιτούνται οικειοθελώς από βασικά κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα, απέχει μόλις ένα βήμα» (Καρύδης, 2009: 15).

Πλέον πια, σε κάποιο βαθμό, η ευθύνη διαχείρισης της αντικοινωνικής συμπεριφοράς, της αταξίας και κάποιων μορφών μικροεγκληματικότητας έχει μετατεθεί από τις αρχές επιβολής του νόμου στην ιδιωτική ασφάλεια. Συνεπώς, η ανάπτυξη της ιδιωτικής ασφάλειας στο πεδίο του κοινωνικού ελέγχου είχε ως συνέπεια αφενός τον περιορισμό του ρόλου του κράτους και αφετέρου μια αυξημένη ζήτηση για εξατομικευμένη ασφάλεια. Στο πλαίσιο αυτό, βάσιμα μπορεί να υποστηριχθεί ότι όσο αναπτύσσεται ο κλάδος της ιδιωτικής ασφάλειας, χωρίς να διασφαλίζεται η προάσπιση των θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων και η τήρηση της νομοθεσίας, τόσο συχνότερα θα δημιουργούνται συγκρούσεις αρμοδιοτήτων μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής αστυνομίας (Μαγγανάς, 2001) και ενδεχόμενα παραβίαση των ατομικών ελευθεριών των πολιτών.

Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να τονιστεί ότι οι «ασφαλείς πόλεις» προϋποθέτουν και ασφαλείς επιστήμονες, ασφαλείς εργαζομένους-λειτουργούς και ασφαλή Δημοκρατία. Χωρίς αυτά τα προαπαιτούμενα το σύστημα θα καταρρεύσει δίνοντας επιχειρήματα στους υπέρμαχους της εμπορευματοποίησης του φόβου και της ιδιωτικοποίησης της ασφάλειας (Cusson, 2002: 292-319).

Βιβλιογραφία

CussonM., Σύγχρονη Εγκληματολογία, (μτφρ. Η. Σαγκουνίδου-Δασκαλάκη), Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2002, σσ.292-319.

ΕΚΕΠΙΣ, Πιστοποιημένο Επαγγελματικό Περίγραμμα της ειδικότητας: «Ιδιωτικό Προσωπικό Παροχής Υπηρεσιών Ασφάλειας», Εθνικό Κέντρο Πιστοποίησης Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Κατάρτισης, Αθήνα, 2006.

Καρύδης Β.,  «Η κουλτούρα του φόβου», Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 15/03/2009, σ.15.

Μαγγανάς Α., «Η ιδιωτική ασφάλεια (private security). Προβληματισμοί και επισημάνσεις», Ποινική Δικαιοσύνη, 3/2001, σσ.274-284.

[1] http://www.kemea.gr/index.php/el/sxetika

[2] http://www.kemea.gr/index.php/el/sxetika