Φωτισμός Ασφαλείας. Κατηγορίες – Τεχνολογία – Εγκαταστάσεις

Με τον όρο σύστημα φωτισμού ασφαλείας περιγράφεται το σύνολο των εξαρτημάτων που στόχο έχουν να δώσουν την κατάλληλη σήμανση και μια ελάχιστη ποσότητα φωτισμού στο πάτωμα, ώστε να γίνει με ασφάλεια η εκκένωση ενός δημόσιας χρήσης κτιρίου, σε περίπτωση ανάγκης (π.χ. σεισμός). Με τον όρο ΄΄κτίρια δημόσιας χρήσης΄΄ περιγράφονται όλα εκείνα τα κτίρια στα οποία μπορεί να βρεθούν άνθρωποι, οι οποίοι να μην είναι εξοικειωμένοι με τη διαρρύθμισή τους, όπως για παράδειγμα νοσοκομεία, ξενοδοχεία, εκπαιδευτήρια, κτίρια γραφείων, δημόσιες υπηρεσίες κ.λπ.

Ηλίας Τσολογιάννης
Υπεύθυνος Ανάπτυξης Νέων Προϊόντων Olympia Electronics

Γενικές κατηγορίες φωτιστικών ασφαλείας
Φωτιστικά ασφαλείας μη συνεχούς λειτουργίας (non maintained): Τα φωτιστικά αυτά σώματα λειτουργούν μόνο σε περίπτωση διακοπής της κύριας παροχής. Αποτελούνται από ένα κύκλωμα φόρτισης, επαναφορτιζόμενες μπαταρίες (συνήθως ni-cd), ένα κύκλωμα ελέγχου και ένα inverter για τη λειτουργία της λάμπας, αν το φωτιστικό περιέχει λάμπα φθορισμού.
Φωτιστικά ασφαλείας συνεχούς λειτουργίας (maintained): Τα φωτιστικά σώματα αυτού του τύπου λειτουργούν είτε από την κύρια πηγή τροφοδοσίας είτε από μπαταρίες, σε περίπτωση διακοπής της κύριας πηγής, χρησιμοποιώντας την ίδια λάμπα και στις δύο περιπτώσεις. Αποτελούνται από ένα κύκλωμα για τη λειτουργία της λάμπας από την κύρια πηγή τροφοδοσίας (συνήθως ηλεκτρονικό ballast), ένα κύκλωμα φόρτισης, επαναφορτιζόμενες μπαταρίες (συνήθως ni-cd), ένα κύκλωμα ελέγχου και ένα inverter για τη λειτουργία της λάμπας, αν το φωτιστικό περιέχει λάμπα φθορισμού.
Φωτιστικά ασφαλείας σύνθετης λειτουργίας (sustained): Ίδια με τα συνεχούς λειτουργίας, με τη διαφορά ότι χρησιμοποιούν άλλη λάμπα για τη λειτουργία τους από την κύρια πηγή τροφοδότησης και άλλη για τη λειτουργία τους από τη μπαταρία.
Φωτιστικά κεντρικής μονάδας ή εξαρτώμενα φωτιστικά ασφαλείας (slave): Είναι τα φωτιστικά εκείνα που δεν διαθέτουν μπαταρίες για τη λειτουργία τους, αλλά εξαρτώνται από κάποια άλλη βοηθητική πηγή τάσης (κεντρική μονάδα). Τα εξαρτώμενα φωτιστικά χαρακτηρίζονται από την τάση τροφοδοσίας τους. Υπάρχουν μοντέλα 12 ή 24 v ac/dc αλλά και 230v ac/dc.

Φωτιστικά ασφαλείας νέας τεχνολογίας
Αυτοελεγχόμενα φωτιστικά ασφαλείας: Ειδική κατηγορία φωτιστικών ασφαλείας νέας τεχνολογίας, με μικροεπεξεργαστή που ελέγχει τις βασικότερες παραμέτρους της λειτουργίας τους. Ειδικότερα, τα έξυπνα φωτιστικά ασφαλείας της Οlympia Electronics ελέγχουν:
. Mόνιμα τη σωστή φόρτιση, την εσωτερική λειτουργία του κυκλώματός τους και τη σωστή τοποθέτηση της μπαταρίας.
. Εκτελούν αυτόματα έλεγχο για τη σωστή λειτουργία της λάμπας τους, κάθε 15 ημέρες.
. Εκτελούν μία πλήρη εκφόρτιση για να ελέγξουν την αυτονομία, κάθε 6 μήνες.
Διαθέτουν τρία leds με τα οποία δείχνουν την κατάστασή τους, ώστε με έναν απλό οπτικό έλεγχο να μπορεί ο συντηρητής ενός κτιρίου να γνωρίζει ποια φωτιστικά χρειάζονται συντήρηση και τι είδους συντήρηση χρειάζονται. Τα έξυπνα φωτιστικά είναι μη συνεχούς, συνεχούς και σύνθετης λειτουργίας.
Διευθυνσιοδοτούμενα φωτιστικά ασφαλείας: Λειτουργούν με τη φιλοσοφία των έξυπνων φωτιστικών, μόνο που σε αυτήν την περίπτωση οι έλεγχοι εκτελούνται με εντολές που δίνει ένας κεντρικός πίνακας ελέγχου. Ο πίνακας προγραμματίζεται από το χρήστη για το είδος και το χρόνο των ελέγχων. Τα αποτελέσματα του κάθε ελέγχου καταγράφονται στη μνήμη του πίνακα και μπορούν να αναγνωστούν από την οθόνη του ή να εκτυπωθούν σε εκτυπωτή. Η εγκατάσταση ενός τέτοιου συστήματος είναι σίγουρα πιο πολύπλοκη, έχει όμως πολλά πλεονεκτήματα και προσφέρει δυνατότητες ελέγχου ασύγκριτα μεγαλύτερες από ένα σύστημα με κοινά φωτιστικά ασφαλείας.
Κεντρικά τροφοδοτούμενα και διευθυνσιοδοτούμενα φωτιστικά ασφαλείας: Λειτουργούν με τη φιλοσοφία των έξυπνων φωτιστικών, με τη διαφορά ότι τα φωτιστικά αυτά δεν διαθέτουν μπαταρίες, αλλά τροφοδοτούνται και ταυτόχρονα ελέγχονται από έναν κεντρικό πίνακα. Ο πίνακας επικοινωνεί με τα φωτιστικά μέσω των ίδιων καλωδίων με τα οποία γίνεται η τροφοδοσία τους. Με την εκτέλεση κάποιων αυτόματων ελέγχων, ο χρήστης μπορεί να δει κάθε στιγμή στην οθόνη του πίνακα την κατάσταση όλων των φωτιστικών. Οι εγκαταστάσεις αυτού του τύπου, εκτός των άλλων έχουν μειωμένες απαιτήσεις συντήρησης, επειδή οι μπαταρίες και οι κύριοι μηχανισμοί ελέγχου βρίσκονται όλοι στον κεντρικό πίνακα. Επίσης, σε αυτά τα συστήματα χρησιμοποιούνται συνήθως μπαταρίες με τυπικό χρόνο ζωής 10 χρόνια – σε αντίθεση με όλες τις άλλες κατηγορίες, που οι μπαταρίες έχουν τυπική διάρκεια ζωής 4 χρόνια.

Τοποθέτηση φωτιστικών ασφαλείας
Υπάρχουν δύο χρήσεις για τις οποίες θα χρησιμοποιηθούν φωτιστικά ασφαλείας σε ένα κτίριο. Η πρώτη χρήση είναι η σήμανση, για την οποία χρησιμοποιούνται φωτιστικά συνεχούς λειτουργίας και στόχο έχει να δώσει πληροφορίες για την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσει κάποιος για να εγκαταλείψει το κτίριο με ασφάλεια. Για σήμανση λοιπόν, φωτιστικά ασφαλείας πρέπει να τοποθετήσουμε :
Κοντά σε διασταύρωση διαδρόμων και σε κάθε αλλαγή κατεύθυνσης.

Πάνω από κάθε πόρτα που οδηγεί προς την έξοδο και πάνω από κάθε τελική έξοδο.

Όλα αυτά τα φωτιστικά έχουν πάνω τους πινακίδες σήμανσης. Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν πινακίδες με ενδείξεις "ΕΞΟΔΟΣ", "EXIT" κ.λπ. Σήμερα οι πινακίδες πρέπει να περιέχουν εικονοσύμβολα, όπως προβλέπεται στο Προεδρικό Διάταγμα 105/1995 "Ελάχιστες προδιαγραφές για τη σήμανση ασφαλείας ή/και υγείας στην εργασία σε συμμόρφωση με την Οδηγία 92/58/ΕΟΚ" για να είναι κατανοητές και από ανθρώπους που δεν γνωρίζουν την τοπική γλώσσα. Σήμερα, στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης χρησιμοποιούνται οι πινακίδες:

Κατασκευαστικά, οι πινακίδες πρέπει να είναι σύμφωνες με την Ευρωπαϊκή οδηγία ΕΝ 1838, όπου ορίζονται τα χρώματα, τα μεγέθη των συμβόλων, καθώς και η μέγιστη απόσταση από την οποία είναι κατανοητές οι ενδείξεις των πινακίδων.
Για τις αυτοφωτιζόμενες πινακίδες (αυτές που βρίσκονται δηλαδή πάνω σε ένα φωτιστικό ασφαλείας), η απόσταση ορατότητας είναι 200 φορές το ύψος της πινακίδας.
Για παράδειγμα, σε ένα διάδρομο με μήκος 20 μέτρα, πρέπει να τοποθετηθεί μία αυτοφωτιζόμενη πινακίδα με ύψος τουλάχιστον 10εκ. στη μία άκρη του, ώστε να είναι ορατή από την άλλη άκρη του διαδρόμου.

Η δεύτερη χρήση των φωτιστικών ασφαλείας είναι η παροχή επαρκούς φωτισμού στο επίπεδο του πατώματος, ώστε να γίνει με ασφάλεια η εκκένωση του κτιρίου. Τα φωτιστικά αυτής της χρήσης είναι μη συνεχούς λειτουργίας και τοποθετούνται σε επικίνδυνες ή κρίσιμες περιοχές, όπως:

Στις σκάλες, ώστε κάθε σκαλί να φωτίζεται επαρκώς.

Σε κάθε αλλαγή επιπέδου του πατώματος.

Κοντά σε κάθε μπουτόν πυρασφαλείας, πυροσβεστήρα και σε σταθμό πρώτων βοηθειών.

Στο εσωτερικό του κτιρίου και κατά μήκος των οδών διαφυγής, τοποθετούμε επίσης φωτιστικά μη συνεχούς λειτουργίας, ώστε να έχουμε τον ελάχιστο φωτισμό 1lux στο κέντρο τους. Οι θέσεις στις οποίες πρέπει να τοποθετηθούν αυτά τα φωτιστικά μπορούν να υπολογιστούν με ακρίβεια, με τη χρήση ειδικών προγραμμάτων (π.χ. RELUX, DIALUX), χρησιμοποιώντας τα ElumDat αρχεία των φωτιστικών ή μπορούν να υπολογιστούν από τους πίνακες με τις μέγιστες αποστάσεις τοποθέτησης, που δίνονται από τον κατασκευαστή.
Επίσης, σε ανοικτές περιοχές ή περιοχές αντι-πανικού όπως ονομάζονται, όπου ο φωτισμός πρέπει να είναι το ελάχιστο 0,5 lux, σε οποιαδήποτε περιοχή, όπως προτείνεται από τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές.
¶λλες περιοχές οι οποίες δεν θεωρούνται οδοί διαφυγής αλλά απαιτείται φωτισμός σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, είναι οι ακόλουθες:
– Ανελκυστήρες.
– Τουαλέτες για το κοινό – και κυρίως για άτομα με ειδικές ανάγκες.
– Αίθουσες ελέγχου.

Επίσης, φωτιστικά μη συνεχούς λειτουργίας – στεγανά αυτήν τη φορά – τοποθετούνται έξω από κάθε τελική έξοδο.

Διάρκεια αυτόνομης λειτουργίας (αυτονομία)
Η διάρκεια αυτόνομης λειτουργίας των φωτιστικών ασφαλείας πρέπει να είναι τέτοια, που να εξασφαλίζει την ασφαλή εκκένωση του κάθε κτιρίου σε περίπτωση ανάγκης. Η ελάχιστη απαίτηση που θέτουν οι ελληνικές προδιαγραφές, είναι τα 90 λεπτά. Εξαίρεση αποτελούν τα κτίρια υγείας και κοινωνικής πρόνοιας (νοσοκομεία, κλινικές, κέντρα υγείας κ.λπ.) όπου απαιτείται ελάχιστη αυτονομία 3 ωρών.
Η αυτονομία ορίζεται με τοπικό νόμο και είναι διαφορετική σε κάθε χώρα. Έτσι, σε χώρες όπως η Γερμανία, η Αγγλία και οι Αραβικές Χώρες, απαιτείται ελάχιστη αυτονομία 3 ωρών. Στη Γαλλία και την Ισπανία είναι 1 ώρα, ενώ στην Κύπρο 2 ώρες.

Φωτιστικά ασφαλείας με LEDs
Σήμερα υπάρχουν σε χρήση πάρα πολλά φωτιστικά ασφαλείας που χρησιμοποιούν σαν πηγή φωτισμού LEDs, λόγω των πολλών πλεονεκτημάτων τους. Για να γίνει κατανοητή η αντιστοιχία των συγκεκριμένων φωτιστικών με τα συνηθισμένα φωτιστικά με λάμπες φθορισμού, ακολουθεί παρακάτω μια λίστα με τη φωτεινή ροή των φωτιστικών ασφαλείας με λάμπες φθορισμού, πυρακτώσεως και φωτιστικών LED.
Η αναγραφόμενη φωτεινή ροή είναι αυτή που παράγει το φωτιστικό όταν λειτουργεί από τις μπαταρίες του. Από τον πίνακα είναι ξεκάθαρη η οικονομία στην ενέργεια που καταναλώνεται στα φωτιστικά με LEDs.