Εξοπλισμός για την εκκένωση κτιρίων: Αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικά έκτακτες καταστάσεις

Το κομβικό σημείο για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων που απαιτούν εκκένωση κτιρίων είναι η χρήση συνδυασμένου εξοπλισμού. Η επιτυχία κρύβεται πίσω από τη γρήγορη ανίχνευση του κινδύνου, την ακόμα γρηγορότερη ενημέρωση των υπευθύνων και φυσικά την ασφαλή καθοδήγηση του πληθυσμού που βρίσκεται εντός του κτιρίου.

Στο στρατό συνηθίζουν να λένε ότι το καλύτερα οργανωμένο σχέδιο μπορεί να αστοχήσει  στην πρώτη επαφή με τον εχθρό. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η ύπαρξη ενός σχεδίου δεν βελτιώνει τις πιθανότητες επιτυχίας. Το ίδιο συμβαίνει και στην αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων σε μια κτιριακή εγκατάσταση μιας επιχείρησης ή ενός οποιουδήποτε Οργανισμού.

Η επιτυχής διαχείρισή τους αποτελεί μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις των υπευθύνων ασφάλειας. Χρησιμοποιούμε τον όρο πρόκληση, διότι πραγματικά συχνά απαιτείται προσπάθεια ώστε να πειστεί η διοίκηση μιας επιχείρησης να επενδύσει χρόνο και χρήμα σε κάτι το οποίο υποθετικά μπορεί να μην πραγματοποιηθεί ποτέ.

Επιπλέον, ακόμα και όταν η διοίκηση μιας επιχείρησης έχει την πρόθεση να υποστηρίξει την εφαρμογή αποτελεσματικών σχεδίων αντιμετώπισης αυτών των καταστάσεων, πολλές φορές οι καθημερινές λειτουργίες της επιχείρησης καθιστούν τη δοκιμή αυτών σε πραγματικό επίπεδο, ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Είναι συχνό το φαινόμενο να καλείται από το top management ενός Οργανισμού ο υπεύθυνος ασφαλείας και να του ζητείται να ξεκινήσει δοκιμές σχεδίων εκκένωσης. Όμως η μετάβαση από το θεωρητικό επίπεδο στο πρακτικό, απαιτεί τη συμμετοχή πολλών διαφορετικών ανθρώπων από όλα τα τμήματα της επιχείρησης, καθώς και το βέλτιστο συντονισμό τους. Μπορεί να έχουν όλη την καλή θέληση να συμμετάσχουν, αλλά είτε λόγω καθημερινών υποχρεώσεων είτε λόγω της οργάνωσης εργασίας στη συγκεκριμένη επιχείρηση, να αυξάνεται ο βαθμός δυσκολίας επιτυχούς σχεδίασης. Πώς άραγε οργανώνεις ένα αποτελεσματικό σχέδιο εκκένωσης στην κτιριακή εγκατάσταση μιας επιχείρησης με κυλιόμενες βάρδιες, στις οποίες το προσωπικό δεν είναι σταθερό.; Πώς μπορείς να ειδοποιείς αποτελεσματικά όλους τους εργαζόμενους και τους επισκέπτες ότι κάτι συμβαίνει και πώς αυτοί οφείλουν να ενεργήσουν σε αυτήν την περίπτωση; Ερωτήματα που ταλανίζουν όλους όσοι εμπλέκονται σε αυτούς τους σχεδιασμούς. Οι απαντήσεις δεν είναι εύκολο να βρεθούν. Χρειάζεται συνεχής προσπάθεια καθότι τα δεδομένα αλλάζουν συνεχώς.
Όμως η επιτυχής αντιμετώπιση αυτών των καταστάσεων και η προσπάθεια που αυτή προϋποθέτει, είναι πολύ σημαντική ακόμα και όταν δεν αποτελεί μία από τις παραγωγικές διαδικασίες του Οργανισμού που αποφέρει άμεσο κέρδος σε αυτόν. Το κέρδος είναι έμμεσο μεν αλλά τεράστιο, καθώς έχει αποδειχθεί ότι πολλές επιχειρήσεις έχουν καταρρεύσει από μια ανεπιτυχή αντιμετώπιση ενός έκτακτου καταστροφικού συμβάντος.
Καταρχήν θα πρέπει να ορίσουμε τι εννοούμε με τον όρο έκτακτο συμβάν σε μια κτιριακή εγκατάσταση. Συνήθως δύο είναι αυτά που έρχονται αμέσως στο νου μας: Η φωτιά και ο σεισμός. Όμως εξίσου επικίνδυνα μπορεί να είναι η διαρροή αερίου, μια τρομοκρατική ενέργεια ή ακόμα και μια ξαφνική πλημμύρα.
Μπορεί μάλιστα η αρχική αιτία να οδηγήσει και στην εκδήλωση ενός δεύτερου αιτίου καταστροφής. Παραδείγματος χάρη, η διαρροή αερίου να οδηγήσει σε έκρηξη, με κατάρρευση κτιρίου ή και εκδήλωση πυρκαγιάς. Όλα αυτά θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στο σχεδιασμό, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζονται πιο αποτελεσματικά. Κατανοώντας λοιπόν τους προβληματισμούς που δημιουργούνται στις φάσεις μελέτης και υλοποίησης σχεδίων αντιμετώπισης έκτακτων περιστατικών, θα πρέπει καταρχάς να ορίσουμε τους άξονες πάνω στους οποίους πρέπει να κινηθούμε.

Ουσιαστικά είναι οι τρεις ακόλουθοι άξονες:

• Έγκαιρη ανίχνευση του κινδύνου.
• Γρήγορη Ενημέρωση των υπευθύνων αλλά και του κόσμου που βρίσκεται μέσα στο κτίριο.
• Σωστή καθοδήγηση προς τις οδεύσεις διαφυγής και τα τελικά σημεία συγκέντρωσης.

Για την εκπλήρωση αυτών των στόχων θα πρέπει να υπάρχει ο απαραίτητος υλικοτεχνικός εξοπλισμός, αλλά και να έχει προηγηθεί η σωστή εκπαίδευση.

Ανίχνευση
Ας εξετάσουμε πρώτα τι εννοούμε με την έννοια: έγκαιρη ανίχνευση του κινδύνου.
Εδώ βασικό ρόλο παίζουν τα συστήματα που έχουν τοποθετηθεί. Φυσικά έχει σημασία και το είδος του κινδύνου. Ένας σεισμός είναι προφανές ότι δεν μπορεί να ανιχνευθεί, τουλάχιστον σε επίπεδο κτιριακών συστημάτων ασφαλείας. Όμως μια πυρκαγιά, μια διαρροή αερίου ή ακόμα και η εκδήλωση μιας τρομοκρατικής ενέργειας, μπορούν να ανιχνευθούν ώστε να υπάρχει περισσότερος χρόνος για την αντιμετώπιση της κατάστασης.
Χρόνος που μπορεί – ειδικά σε ορισμένες περιπτώσεις – να αποβεί σωτήριος για πολλές ανθρώπινες υπάρξεις, αλλά και για την υλικοτεχνική υποδομή της επιχείρησης. Ειδικά για θέματα πυρκαγιάς αλλά και για θέματα διαρροής αερίων, η ελληνική νομοθεσία είναι αρκετά ενημερωμένη και η σωστή εφαρμογή της αποτελεί ένα εχέγγυο ότι εξασφαλίζεται σε μεγάλο βαθμό η προστασία ανθρώπων αλλά και υποδομών. Το σύστημα πυρανίχνευσης είναι υποχρεωτικό σε όλους τους επικίνδυνους χώρους, καθώς και σε επαγγελματικούς χώρους ή σε χώρους συνάθροισης κοινού πάνω από έναν ορισμένο αριθμό ατόμων. Το σύστημα πυρανίχνευσης μπορεί να συνδυαστεί επιτυχώς με ένα σύστημα ανίχνευσης αερίων όταν αυτό κρίνεται σκόπιμο και έτσι να επιτυγχάνεται η γρήγορη ανίχνευση πιθανού κινδύνου. Θα πρέπει φυσικά να χρησιμοποιούνται ανιχνευτές διαφορετικού τύπου, τόσο θερμοδιαφορικοί που αντιλαμβάνονται τις διαφορές στη θερμοκρασία όσο και καπνού ώστε να καλύπτονται όλες οι περιπτώσεις. Έχει αποδειχθεί ότι στις περιπτώσεις πυρκαγιάς η έγκαιρη ανίχνευση είναι το κρίσιμο ζητούμενο, καθώς αν η φωτιά ξεπεράσει ένα κρίσιμο μέγεθος, τότε η αντιμετώπισή της είναι πολύ δύσκολη ακόμα και από το εκπαιδευμένο προσωπικό της Πυροσβεστικής
Εδώ όμως πλέον θα πρέπει να εξετάσουμε και το δεύτερο άξονα, ο οποίος είναι η έγκαιρη ενημέρωση των υπευθύνων. Διότι μπορεί μεν το σύστημα να έχει ανιχνεύσει τον κίνδυνο, μικρή αξία όμως θα έχει αυτό το γεγονός αν δεν ενημερωθούν εγκαίρως και οι υπεύθυνοι ώστε να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες.

Ενημέρωση
Εδώ χρειάζεται σωστή μελέτη, καθότι με λιγότερα μέσα – άρα και με μικρότερο κόστος επένδυσης – μπορεί κάποιος να σχεδιάσει και υλοποιήσει ένα αποτελεσματικό σύστημα ενημέρωσης. Παραδείγματος χάρη, σε μια μεγάλη εγκατάσταση μπορεί να υπάρχουν διασκορπισμένα συστήματα πυρανίχνευσης που να καλύπτουν πλήρως όλους τους χώρους της επιχείρησης. Ποια όμως η αξία αυτών, αν δεν είναι διασυνδεδεμένα σε ένα κεντρικό σημείο που να επανδρώνεται συνέχεια, ώστε σε περίπτωση κάποιας ένδειξης να μπορεί κάποιος να ενημερωθεί αμέσως; Ή τουλάχιστον σε περίπτωση που δεν είναι δυνατή η 24ωρη επάνδρωση κάποιου κεντρικού σημείου να μπορεί να στέλνεται σήμα μέσω SMS στη συσκευή κινητής τηλεφωνίας ενός υπεύθυνου. Αν αυτό δεν συμβεί, είναι πιθανό μια μικρή πυρκαγιά σε μια απομακρυσμένη αποθήκη να γίνει μεν αντιληπτή από το τοπικό σύστημα πυρανίχνευσης το οποίο να ηχεί, αλλά τον ήχο να μην τον ακούει κανείς. Οπότε η φωτιά φυσιολογικά θα επεκταθεί με απροσδιόριστες συνέπειες. Για αυτό το λόγο δεν αρκεί να υπάρχουν μόνο τα συστήματα ανίχνευσης, αλλά αυτά να μπορούν να ενημερώνουν αμέσως και τους υπευθύνους ότι κάτι περίεργο συμβαίνει.

Καθοδήγηση
Η σωστή καθοδήγηση των ανθρώπων που βρίσκονται μέσα στο κτίριο αποτελεί άλλη μία σημαντική παράμετρο. Εδώ πάλι έχει μεγάλη σημασία ο εξοπλισμός που θα χρησιμοποιηθεί. Ευτυχώς η τεχνολογία μας έχει δώσει τη δυνατότητα πολλών επιλογών, οι οποίες περιορίζονται μόνο από τη φαντασία των σχεδιαστών των συστημάτων. Αρχικά υπάρχουν οι ηχητικές ενδείξεις. Δηλαδή οι απλές σειρήνες που όλοι έχουμε ακούσει κάποια στιγμή στη ζωή μας, είτε πρόκειται για σειρήνα συναγερμού είτε για σειρήνα πυρανίχνευσης. Το πλεονέκτημά τους είναι ότι πρόκειται για μία ένδειξη που ενεργοποιεί άμεσα τον κόσμο και του δίνει να αντιληφθεί ότι κάτι επικίνδυνο συμβαίνει. Πολύ αποτελεσματική είναι και η συνδυασμένη χρήση τους με οπτικούς φάρους στην περίπτωση όπου κάποιος έχει σοβαρά προβλήματα ακοής και δεν είναι σε θέση να ακούσει τον ήχο της σειρήνας.
Μια πιο εξελιγμένη πρόταση είναι τα μεγαφωνικά συστήματα ή συστήματα δημόσιας αναγγελίας (Public address systems-PA). Πρόκειται για εφαρμογές οι οποίες αποτελούνται από έναν κεντρικό ενισχυτή και διασκορπισμένα ηχεία μέσω των οποίων μπορεί να γίνονται ανακοινώσεις ζωντανών ή και μαγνητοφωνημένων μηνυμάτων. Τα συστήματα PA πλεονεκτούν σε σχέση με τις απλές ηχητικές ενδείξεις διότι μπορούν μέσω αυτών να μεταφερθούν περισσότερες πληροφορίες. Επίσης είναι προφανές ότι ένα ηχητικό μήνυμα μπορεί να λειτουργήσει περισσότερο καθησυχαστικά συγκριτικά με τον ήχο μιας σειρήνας. Οπότε με αυτόν τον τρόπο αποφεύγεται ή τουλάχιστον μειώνεται η αίσθηση του πανικού, η οποία συχνά είναι πιο επικίνδυνη από αυτό καθ΄ αυτό το συμβάν, ειδικά όταν αναφερόμαστε σε πολυπληθή κτίρια.
Οι ηχητικές ενδείξεις είτε είναι απλοί ήχοι είτε ολοκληρωμένα μηνύματα αποτελούν μόνο ένα από τα κανάλια καθοδήγησης στους χρήστες ενός κτιρίου, που τυχαίνει να βρίσκονται μέσα σε αυτό κατά τη στιγμή εκδήλωσης ενός έκτακτου περιστατικού. Θα πρέπει όμως να συμπληρώνονται και από άλλα συστήματα, όπως οπτικές ενδείξεις και φωτιστικά ασφαλείας.
Αυτό άλλωστε απαιτεί και η ανάλογη νομοθεσία τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς. Η χρήση του φωτισμού μπορεί να λειτουργεί συμπληρωματικά για όσους μπορούν να αντιλαμβάνονται τα ηχητικά σήματα ή να είναι η αποκλειστική καθοδήγηση στην περίπτωση που υπάρχει κάποιος άνθρωπος με μερική ή και ολική απώλεια ακοής. Υπάρχουν δύο κατηγορίες οπτικών ενδείξεων. Οι φαροσειρήνες, για τις οποίες κάναμε μια σύντομη αναφορά προηγουμένως και ουσιαστικά λειτουργούν ως υποκατάστατο των ηχητικών ενδείξεων και τα γνωστά μας φωτιστικά τύπου EXIT. Αυτά τα φωτιστικά είναι πολύ χρήσιμα, διότι τροφοδοτούνται συνεχώς από ένα κύκλωμα ρεύματος και ανάβουν μόνο όταν υπάρχει διακοπή. Οπότε εξυπηρετούν σημαντικά με δύο τρόπους. Παρέχουν φωτισμό σε έκτακτες καταστάσεις που συνήθως συνοδεύονται από διακοπές στην παροχή ρεύματος και δεύτερον φέρουν ενδείξεις πάνω στα φωτιστικά, που δείχνουν την όδευση διαφυγής. Συνήθως αυτά τα φωτιστικά είναι ανεξάρτητα του συστήματος πυρανίχνευσης, καθώς συνδέονται σε μία ηλεκτρική γραμμή για να τροφοδοτείται η μπαταρία τους και ως ερέθισμα για την ενεργοποίησή τους έχουν μόνο τη διακοπή της ηλεκτρικής παροχής. Σε περίπτωση μιας πυρκαγιάς, ενός σεισμού ή μιας άλλης αναπάντεχης κατάστασης όπου το πρώτο φαινόμενο είναι η διακοπή του κανονικού φωτισμού, η ύπαρξη αυτών των φωτιστικών είναι ιδιαίτερα χρήσιμη. Ακόμα και σε περιπτώσεις μιας μικρής διακοπής ρεύματος, ο φωτισμός που θα δώσουν αυτά τα φωτιστικά συνεισφέρει στο αίσθημα ασφάλειας των ανθρώπων που θα βρεθούν μέσα σε αυτούς τους χώρους, ειδικά όταν δεν υπάρχει κάποια πηγή φυσικού φωτισμού.
Επίσης αυτά τα φωτιστικά φέρουν πάνω τους τις ενδείξεις που θα καθοδηγήσουν τον κόσμο προς τα ασφαλή σημεία συγκέντρωσης. Για το λόγο αυτό έχει μεγάλη σημασία η θέση τους. Τοποθετούνται πάνω από τις θύρες και κατά μήκος των διαδρόμων, ώστε να φανερώνουν προς τα πού θα κατευθυνθούν οι άνθρωποι σε αυτές τις περιπτώσεις.
Το κομβικό σημείο λοιπόν για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων είναι η χρήση συνδυασμένου εξοπλισμού. Η επιτυχία κρύβεται πίσω από τη γρήγορη ανίχνευση του κινδύνου, την ακόμα γρηγορότερη ενημέρωση των υπευθύνων και φυσικά και την ασφαλή καθοδήγηση του πληθυσμού που βρίσκεται εντός του κτιρίου. Το σημαντικό και αυτό που πάντα πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι η αλυσίδα αυτή είναι μονόδρομος και ενδεχόμενο σπάσιμο ενός από αυτούς τους κρίκους μπορεί να οδηγήσει σε ολική καταστροφή. Δηλαδή μπορεί να έχουμε ένα εκτεταμένο σύστημα ανίχνευσης που να καλύπτει όλες τις εγκαταστάσεις, αλλά να μην έχουμε προνοήσει για τον τρόπο με τον οποίο θα ενημερώνονται οι υπεύθυνοι. Ενώ μπορεί να έχουμε διασφαλίσει τους δύο πρώτους κρίκους της αλυσίδας (ανίχνευση και ενημέρωση) αλλά να έχουμε αμελήσει την εξασφάλιση της σωστής καθοδήγησης του πληθυσμού προς ασφαλή σημεία συγκέντρωσης.
Ο τελευταίος κρίκος της αλυσίδας κατέχει μεγάλη σημασία, διότι πολλές φορές η επιτυχής ή ανεπιτυχής υλοποίησή του εξαρτάται από αστάθμητους παράγοντες που συχνά διαφεύγουν από την προσοχή των υπευθύνων ασφαλείας. Στην πράξη μπορεί το σύστημα καθοδήγησης να υπάρχει και να λειτουργεί με τη συνδυασμένη χρήση φωτιστικών διαφυγής και ηχητικών ενδείξεων, αλλά μπορεί η όδευση διαφυγής να μη μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Οι λόγοι πολλοί, είτε διότι κάποιοι εργαζόμενοι έχουν αφήσει αντικείμενα μπροστά στις θύρες κινδύνου, είτε ακόμα χειρότερο διότι έχουν γίνει κάποιες τροποποιητικές κατασκευαστικές εργασίες, με αποτέλεσμα εκ των πραγμάτων να έχει ακυρωθεί η αρχική όδευση διαφυγής. Για το λόγο αυτό δεν αρκεί ο αρχικός σχεδιασμός αλλά και η προσεχτική υλοποίηση αυτού του σχεδιασμού για να υποθέσει κάποιος ότι έχει ένα ικανοποιητικό και αποτελεσματικό σύστημα ασφαλείας. Απαιτείται η συνεχής επαγρύπνηση και ο έλεγχος αν αυτά που έχουν σχεδιαστεί, μπορούν να εφαρμοστούν και στην πράξη.

Εκπαίδευση
Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας μεγάλη σημασία έχουν και οι ασκήσεις εκκένωσης που θα πρέπει να γίνονται σε τακτά διαστήματα, τουλάχιστον με τη συχνότητα που επιβάλλει η ελληνική νομοθεσία, αλλά αν είναι δυνατόν ακόμα συχνότερα. Οι ασκήσεις εκκένωσης δεν έχουν ένα τυπικό χαρακτήρα ούτε σκοπός τους είναι να αποδείξουν σε κάποιους – είτε αυτή είναι η διοίκηση είτε κάποιες νομοθετικές αρχές – ότι τηρούνται τα βασικά μέτρα ασφαλείας αλλά πρέπει να λειτουργούν ως ουσιαστικές «προπονήσεις» για την αντιμετώπιση μιας πραγματικής κατάστασης. Επειδή δε, σε μια πραγματική κατάσταση πολλά δεν θα λειτουργήσουν βάσει σχεδίου, έτσι και σε μια άσκηση εκκένωσης δεν θα πρέπει να φοβηθούμε πιθανά λάθη. Αντιθέτως, τα λάθη είναι αυτά που θα φανερώσουν και τις αδυναμίες του σχεδίου αντιμετώπισης έκτακτων καταστάσεων και θα βοηθήσουν στην αντιμετώπισή τους. Μπορεί να φαίνεται απλό, αλλά η οργάνωση αυτών των ασκήσεων κάθε άλλο παρά απλή είναι, όπως άλλωστε και κάθε δραστηριότητα που δεν ανήκει στις παραγωγικές και επικερδείς λειτουργίες μιας επιχείρησης. Όμως οι υπεύθυνοι ασφαλείας θα πρέπει να επιμείνουν και να στοχεύουν στην τακτική επανάληψη αυτής, οργανώνοντας παράλληλα και όλες τις ομάδες που θα πρέπει να συμμετέχουν. Η εκκένωση τόσο σε δοκιμαστικό επίπεδο όσο και σε πραγματικό, δεν είναι ρόλος για ένα ή δύο άτομα, απαιτεί τη συμμετοχή όλου του προσωπικού ανάλογα με τις δυνατότητες και τη θέση που κατέχει κάθε ένας στην επιχείρηση.
Όσο λοιπόν και να κοστίζει σε χρόνο και σε χρήμα η επένδυση σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα ανίχνευσης, ενημέρωσης και καθοδήγησης – αλλά και στην εκπαίδευση του προσωπικού – μπορεί σε κάποιες κρίσιμες στιγμές να φανεί τόσο χρήσιμη, διασφαλίζοντας το μέλλον της επιχείρησης και το κυριότερο, σώζοντας ανθρώπινες ζωές.

Του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ