Ευρωπαϊκό πρόγραμμα προστασίας κρίσιμων υποδομών

Τα Κράτη Μέλη της Ε.Ε καλούνται να αναθεωρήσουν την εσωτερική πολιτική που ακολουθούν όσον αφορά τα μέτρα ασφαλείας σε μια σειρά εγκαταστάσεων και οργανισμών κοινής ωφέλειας, όπως στο κλάδο των μεταφορών και της ενέργειας, και να συστρατευθούν σε ισοδύναμα μέτρα σε όλη την επικράτεια της Ε.Ε.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, το χρονικό διάστημα που διανύουμε, βρίσκεται στη διαδικασία υλοποίησης του πενταετούς «Προγράμματος της Χάγης», που υιοθετήθηκε το Νοέμβριο του 2004 στις Βρυξέλλες από το Συμβούλιο Κορυφής της Ε.Ε. Το Πρόγραμμα εγκρίθηκε μετά τα γνωστά τρομοκρατικά χτυπήματα σε κρίσιμες υποδομές των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, στον Σιδηρόδρομο της Μαδρίτης, καθώς και στον Υπόγειο του Λονδίνου και έχει ως σκοπό την ενίσχυση της ασφάλειας τόσο των πολιτών όσο και των υποδομών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Την εκπόνηση του Προγράμματος επιμελείται η Γενική Διεύθυνση Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (European Commission DG Justice Liberty and Security), η οποία έχει καταρτίσει Σχέδιο Δράσης (Action Plan), το οποίο πραγματεύεται θέματα προστασίας κρίσιμων υποδομών, χρηματοδοτικά προγράμματα εκπόνησης μελετών ασφάλειας, εκτίμησης και διαχείρισης κινδύνων από τυχόν βλάβη ή καταστροφή τους, καθώς και τη διαχείριση συνεπειών. Σε ότι αφορά την ανάγκη προστασίας των Υποδομών της Ε.Ε που παρουσιάζουν Ευρωπαϊκό ενδιαφέρον, τον Ιούνιο 2004, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανταποκρινόμενη στο αίτημα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για ενίσχυση της προστασίας τους, εξέδωσε την 702 του 2004 Ανακοίνωση (Communication) που αφορά την «Προστασία των Κρίσιμων Υποδομών στον αγώνα ενάντια στην τρομοκρατία». Το έγγραφο επικυρώθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Δεκέμβριο 2004 και υιοθετήθηκε η πρόταση της Επιτροπής για ένα ειδικό Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Προστασίας Κρίσιμων Υποδομών (European Program Critical Infrastructure Protection) και την οργάνωση ενός Δικτύου Έγκαιρης Προειδοποίησης και Πληροφοριών για τις Κρίσιμες Υποδομές της Ε.Ε (Critical Infrastructure Warning Information Network).

Πρόκειται για ιδιαίτερα σοβαρό και φιλόδοξο Πρόγραμμα, που ενδυναμώνει τη συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και στηρίζεται στις εξής παραδοχές:

• Ο κίνδυνος αλλά και οι συνέπειες καταστροφικών τρομοκρατικών επιθέσεων που ενδέχεται να επηρεάσουν υποδομές ζωτικής σημασίας, όπως λ.χ. των μεταφορών, αυξάνονται σταθερά.
• Μια επιτυχημένη επίθεση στον κυβερνοχώρο θα προκαλούσε ελάχιστα ή καθόλου θύματα, αλλά θα οδηγούσε σε διακοπή της λειτουργίας σημαντικών υπηρεσιών της υποδομής. Από την άλλη, μία επίθεση σε μετρό, αεροδρόμια, ή λιμάνια, θα προκαλούσε πολύ περισσότερα θύματα, σημαντικές υλικές ζημιές, μεγάλες οικονομικές απώλειες και ισχυρό ψυχολογικό σοκ.
• Η βλάβη ενός τμήματος μιας Υποδομής στην αλυσίδα των Μεταφορών, θα μπορούσε να οδηγήσει σε ντόμινο συνεπειών, προκαλώντας σοβαρές αλυσιδωτές συνέπειες στην ευημερία των πολιτών και την οικονομία.
• Η βλάβη ή η καταστροφή μιας υποδομής σε ένα Κ-Μ είναι δυνατόν να επηρεάσει αρνητικά αρκετά άλλα έργα καθώς και την ευρωπαϊκή οικονομία συνολικά και αυτό γιατί με τις νέες τεχνολογίες (π.χ. το Διαδίκτυο) και την απελευθέρωση της αγοράς, πολλά έργα εθνικών υποδομών αποτελούν μέρος ενός ευρωπαϊκού δικτύου όπου, δυστυχώς, ο πλέον αδύναμος σύνδεσμος ορίζει και το επίπεδο ασφάλειας.
• Σήμερα, όπως έχει διαμορφωθεί η κατάσταση μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, υπάρχουν Υποδομές οι οποίες, εάν υποστούν βλάβη ή καταστραφούν, θα επηρεάσουν δύο ή περισσότερα Κ-Μ. Αυτές οι Υποδομές με διασυνοριακή διάσταση θα πρέπει να προσδιορισθούν και να χαρακτηρισθούν ως Ευρωπαϊκές Υποδομές Ζωτικής Σημασίας.
• Μόνο μια κοινή διαδικασία μπορεί να τις προσδιορίσει, να καθορίσει κοινά κριτήρια, να δρομολογήσει την ομοιόμορφη εφαρμογή των μέτρων προστασίας, καθώς και τον σαφή καθορισμό των αντίστοιχων ευθυνών στους εμπλεκόμενους παράγοντες.

Στόχος είναι να εξασφαλισθεί η ηρεμία της εσωτερικής αγοράς και ο υγιής ανταγωνισμός, που οδηγούν στην ευημερία των πολιτών και την απρόσκοπτη βιωσιμότητα των Υποδομών στην ΕΕ. Ωστόσο, τα μη δεσμευτικά – εθελοντικά μέτρα, αν και ευέλικτα, δεν θέτουν τα αναγκαία γερά θεμέλια, μιας και δεν είναι σαφή ως προς το ποιος αναλαμβάνει τι, ούτε καθορίζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των εμπλεκόμενων παραγόντων στις ευρωπαϊκές κρίσιμες υποδομές. Έτσι, οι κυβερνήσεις των Κ-Μ της ΕΕ καλούνται να αναθεωρήσουν ή να ενισχύσουν την πολιτική που ακολουθούν όσον αφορά τα μέτρα ασφαλείας σε μια σειρά εγκαταστάσεων και λειτουργιών. Η ιδέα ενός κοινού Ευρωπαϊκού Προγράμματος, αποτυπώθηκε και στη λεγόμενη Πράσινη Βίβλο που εκδόθηκε την 17 Νοεμβρίου 2005, από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Τον Δεκέμβρη του 2006 εκδόθηκε η 786 Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σχετικά με το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Προστασίας των Κρίσιμων Υποδομών, που εκθέτει τις αρχές, το σχέδιο δράσης και τις διαδικασίες που προτείνονται για την υλοποίησή του. Παράλληλα, στο ίδιο χρονικό διάστημα, με την 787 Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κατατέθηκε και η Πρόταση για την έκδοση Οδηγίας από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, σχετικά με τα μέτρα που προτείνονται για τον προσδιορισμό και τον χαρακτηρισμό των Ευρωπαϊκών Κρίσιμων Υποδομών και την αξιολόγηση της ανάγκης για βελτίωση της προστασίας τους.
Η συγκεκριμένη πρόταση Οδηγίας, βρίσκεται ακόμα σε στάδιο νομοτεχνικής επεξεργασίας. Συνοψίζοντας τα σημαντικότερα σημεία αναφέρονται τα εξής:

• Σκοπός του Προγράμματος είναι να εκπονηθούν κοινές ορολογίες, να καταρτισθούν κοινά πρότυπα διαδικασιών και βέλτιστων πρακτικών, έτσι ώστε με το κοινό πλαίσιο να διασφαλισθεί ότι σε κάθε Κ-Μ της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα παρέχεται ένα παρόμοιο επίπεδο προστασίας, όπου δεν θα επιτρέπει την αλλοίωση των κανόνων ανταγωνισμού μέσα στην εσωτερική αγορά.
• Το κοινό πλαίσιο, θα στηρίζεται στις αρχές : της εθνικής αρμοδιότητας, της επικουρικότητας, της συμπληρωματικότητας των μέτρων ασφάλειας που ήδη λαμβάνονται στα Κ-Μ ώστε να παρέχεται το μεγαλύτερο δυνατό κοινοτικό επίπεδο ασφάλειας, της εμπιστευτικότητας των πληροφοριών για τις κρίσιμες υποδομές, της αναλογικότητας των μέτρων ύστερα από την σχετική εκτίμηση του κινδύνου κατά τομέα κρίσιμων υποδομών, της προσέγγισης κατά τομέα Υποδομής.
• Σε κάθε Κ-Μ θα «ονομαστικοποιηθεί» μια Εθνική Αρχή, με αντικείμενο την συμβουλευτική υποστήριξη και την επιτήρηση των ληφθέντων μέτρων ασφάλειας των δημοσίων και ιδιωτικών κρίσιμων υποδομών που χαρακτηρίζονται ως Ευρωπαϊκές. Η Αρχή, θα συντονίζει την εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Προγράμματος και, παράλληλα, θα αποτελεί το Εθνικό Σημείο Επαφής με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τις αντίστοιχες εθνικές Αρχές των άλλων Κ-Μ, καθώς και με τους ιδιοκτήτες ή διαχειριστές των εθνικών Κρίσιμων Υποδομών.
• Θα αναγνωρισθούν και προσδιορισθούν οι κρίσιμες υποδομές κυρίως σε: εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Η κατηγοριοποίηση κάποιων εκ των εθνικών κρίσιμων υποδομών ως (παράλληλα και) Ευρωπαϊκών, θα πρέπει να γίνει βάσει κοινών κριτηρίων με τα ενδιαφερόμενα Κ-Μ.
• Κάθε εθνική δημόσια ή ιδιωτική κρίσιμη υποδομή που θα χαρακτηρισθεί παράλληλα και Ευρωπαϊκή Κρίσιμη Υποδομή θα πρέπει να υποδείξει ένα ανώτερο υπάλληλο ως Σύνδεσμο Ασφάλειας ο οποίος θα συνεργάζεται με την Εθνική Αρχή σε όλα τα ζητήματα ασφάλειας που αφορούν την υποδομή. Παράλληλα, θα πρέπει να καταρτίσει, εφόσον φυσικά δεν έχει, ένα Σχέδιο Ασφάλειας Λειτουργίας (Security Operating Plan). Το Σχέδιο αυτό θα υποβάλλεται στην Εθνική Αρχή του Κ-Μ προς έγκριση.
• Το Σχέδιο θα αναθεωρείται τουλάχιστον ανά διετία και θα πρέπει να καλύπτει τουλάχιστον τον προσδιορισμό των σημαντικών περιουσιακών στοιχείων της υποδομής, την ανάλυση κινδύνων βασισμένη στα κυριότερα σενάρια απειλών, στα τρωτά σημεία κάθε περιουσιακού στοιχείου, καθώς και στις δυνητικές επιπτώσεις καθώς και τον προσδιορισμό, επιλογή και αναγνώριση της προτεραιότητας στα αντίμετρα και τις διαδικασίες, διακρινόμενα σε : διαρκή μέτρα ασφάλειας και βαθμιαία μέτρα ασφάλειας.
• Ο ιδιωτικός φορέας, που σήμερα διευθύνει ή διαχειρίζεται ένα ευρύ πλέγμα κρίσιμων υποδομών, θα πρέπει να διαβουλεύεται με τις εθνικές Αρχές του Κ-Μ που εδρεύει ή επιχειρεί σχετικά με το πλαίσιο των μίνιμουμ μέτρων ασφάλειας που θα πρέπει να λαμβάνει στην καθημερινότητα καθώς και στις έκτακτες ανάγκες.
• Η προστασία των δημοσίων και ιδιωτικών κρίσιμων υποδομών, καθώς και τα μέτρα ασφάλειας που θα λαμβάνονται, θα αποτελούν ευθύνη των ιδίων των ιδιοκτητών ή διαχειριστών των υποδομών αυτών. Το Κ-Μ στο οποίο εδρεύουν θα έχει ένα εποπτικό ρόλο των μέτρων ασφάλειας.
• Οι χαρακτηρισμένες εθνικές κρίσιμες υποδομές ως Ευρωπαϊκές, θα καταγραφούν σε Κατάλογο – Βάση Δεδομένων, για να διευκολυνθεί η εφαρμογή της κατά τομέα προσέγγισης για την προστασία τους.
• Η Επιτροπή, χρηματοδοτεί Μελέτες Τρωτότητας – Ευπάθειας, καθώς και Μελέτες Επικινδυνότητας κρίσιμων υποδομών, σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Το ποσοστό χρηματοδότησης προβλέπεται να φθάσει μέχρι το 85% του κόστους.

Τι εννοούμε ως Κρίσιμη Υποδομή ;
Σύμφωνα με την προωθούμενη Οδηγία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ως Κρίσιμες Υποδομές, θεωρούνται εκείνα τα περιουσιακά στοιχεία, τα συστήματα ή μέρη αυτών, που βρίσκονται στα Κ -Μ της ΕΕ, και τα οποία είναι ουσιαστικά για τη διατήρηση των ζωτικής σημασίας υπηρεσιών, δηλαδή, κοινωνικές υπηρεσίες, της υγείας, της ασφάλειας, της προστασίας, της οικονομικής ή κοινωνικής ευημερίας των ανθρώπων, των οποίων η καταστροφή θα ασκούσε σημαντική επίδραση σε ένα Κ-Μ εφόσον οι συγκεκριμένες υπηρεσίες δεν λειτουργούν. Επίσης, με αυτόν τον όρο χαρακτηρίζονται εκείνα τα επικίνδυνα περιουσιακά στοιχεία, τα συστήματα ή μέρη αυτών, που βρίσκονται στα Κ-Μ ΕΕ, η διάσπαση ή η καταστροφή των οποίων, κατά μια άμεση συνέπεια, θα είχε σημαντικό αντίκτυπο σε ένα Κ-Μ, ανεξάρτητα από οποιοδήποτε αντίκτυπο λόγω της απώλειας υπηρεσίας από την συγκεκριμένη υποδομή.
"Ευρωπαϊκή Κρίσιμη Υποδομή" είναι η κρίσιμη υποδομή που βρίσκεται στα Κ-Μ της ΕΕ, η διάσπαση ή η καταστροφή της οποίας θα ασκούσε σημαντική επίδραση σε δύο ή περισσότερα Κ-Μ, ή σε ένα μόνο Κ-Μ, εάν η κρίσιμη υποδομή βρίσκεται σε κάποιο άλλο Κ-Μ. Αρχικά αναγνωρίσθηκαν έντεκα (11) Τομείς Κρίσιμων Υποδομών, με Ευρωπαϊκό ενδιαφέρον. Ύστερα από εκτενείς συζητήσεις και αρκετές πιέσεις Κ-Μ, για διαφόρους λόγους, οι εργασίες θα επικεντρωθούν στους δύο πρώτους τομείς:

1. Ενέργειας
2. Μεταφορών
3. Οικονομίας
4. Υγείας
5. Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας
6. Νερού
7. Τροφίμων
8. Πυρηνική Βιομηχανία
9. Χημική βιομηχανία
10. Ερευνητικές εγκαταστάσεις
11. Διαστημικών Υποδομών

Οι περισσότερες Κρίσιμες Υποδομές βρίσκονται σε κατάσταση αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης υπό την έννοια ότι, σε περίπτωση διακοπής λειτουργίας τους από οποιαδήποτε αιτία επηρεάζονται άμεσα οι λειτουργίες των άλλων.

Ποια η διαδικασία για την αναγνώριση των Εθνικών Υποδομών ως και Ευρωπαϊκών Υποδομών;
Ο χαρακτηρισμός των Υποδομών γίνεται με βάση τομεακά και εγκάρσια κριτήρια επιλογής. Τα τομεακά αναφέρονται στον Τομέα ( Μεταφορές, Ενέργεια) ενώ τα εγκάρσια κριτήρια ορίζονται με βάση τη σοβαρότητα του αντίκτυπου της βλάβης ή καταστροφής μια υποδομής. Σύμφωνα με τις μέχρι σήμερα προβλέψεις, η διαδικασία χαρακτηρισμού ακολουθεί μια σειρά από διαδοχικά βήματα:

• Καταρχήν το Κ- Μ στο οποίο εδρεύει μια Υποδομή κάνει μια πρώτη επιλογή -ανάμεσα σε αυτές που ικανοποιούν τα τομεακά κριτήρια- για το χαρακτηρισμό της ως πιθανή Ευρωπαϊκή Υποδομή.
• Κατόπιν, το Κ-Μ εφαρμόζει σε αυτή τον ορισμό της Κρίσιμης Υποδομής που αποφασίσθηκε σε Ευρωπαϊκό επίπεδο.
• Στη συνέχεια, επί της πιθανής Ευρωπαϊκής Υποδομής θα εφαρμόσει τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Κρίσιμης Υποδομής
• Σε επόμενη φάση, θα εφαρμόσει τα εγκάρσια κριτήρια. Αυτά τα κριτήρια αφορούν: τη δριμύτητα του αντίκτυπου και, για την υποδομή που παρέχει μια ουσιαστική υπηρεσία τη διαθεσιμότητα των εναλλακτικών λύσεων, καθώς και τη διάρκεια της διάσπασης ή της αποκατάστασης.
• Η πιθανή Ευρωπαϊκή Κρίσιμη Υποδομή που δεν ικανοποιεί τα εγκάρσια κριτήρια δεν θα θεωρηθεί Ευρωπαϊκή Κρίσιμη Υποδομή.
• Η πιθανή Ευρωπαϊκή Κρίσιμη Υποδομή, που έχει περάσει αυτή τη διαδικασία, θα κοινοποιηθεί μόνο στα Κ-Μ που μπορούν να επηρεαστούν από αυτή.

Ποιες είναι οι εξελίξεις στην Ελλάδα;
Στην Ελλάδα, επ΄ευκαιρία του Προγράμματος Ασφάλειας των Ο.Α. 2004, αναγνωρίσθηκαν και προσδιορίστηκαν οι σημαντικές Εθνικές Κρίσιμες Υποδομές και εκπονήθηκαν ειδικές Μελέτες Ανάλυσης Πληροφοριών, Αξιολόγησης του Κινδύνου και Εκτίμησης της Ασφάλειας από έμπειρα στελέχη των Υπηρεσιών Ασφάλειας. Με δεδομένο ότι ο τομέας Προστασία των Υποδομών δεν είναι ένα στατικό γεγονός αλλά μια διαρκής, εξελισσόμενη διαδικασία και με αφορμή την παρακολούθηση των εξελίξεων για την προστασία των κρίσιμων υποδομών της Ελλάδας που παρουσιάζουν Ευρωπαϊκό ενδιαφέρον, στα τέλη του 2005, συγκροτήθηκε Μόνιμη Διυπουργική Ομάδα Εργασίας (ΜΔΟΕ) που λειτουργεί υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας. Ο συγκεκριμένος Φορέας θεσμικά φέρει, αφενός μεν, την ευθύνη για το διυπουργικό συντονισμό σε θέματα προληπτικής προστασίας κρίσιμων υποδομών, αφετέρου δε, την ευθύνη συντονισμού των κρατικών και μη Φορέων, όταν εκδηλώνονται μεγάλης έκτασης και έντασης καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.
H Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας ορίσθηκε ως Εθνική Αρχή και Εθνικό Σημείο Επαφής με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ανέλαβε:

• Την επικοινωνία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την παρακολούθηση των παραπάνω προγραμμάτων.
• Το συντονισμό των εργασιών της ΜΔΟΕ.
• Την ενημέρωση των εμπλεκομένων εθνικών φορέων σχετικά με τις τρέχουσες εξελίξεις στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα και τις υποχρεώσεις τις χώρας μας.
• Την παρακολούθηση και τον συντονισμό της εφαρμογής του Προγράμματος από τη χώρα μετά την οριστικοποίησή του.

Στο πλαίσιο αυτό, η ΜΔΟΕ αποτελεί υποστηρικτική δομή της Εθνικής Αρχής σε εθνικό επίπεδο και λειτουργεί ως :

• Σύνδεσμος μεταξύ της ΓΓΠΠ και των Φορέων για τη διάχυση της πληροφορίας σε όλους τους εμπλεκόμενους δημόσιους ή ιδιωτικούς παράγοντες κρίσιμων υποδομών.
• Μονάδα επεξεργασίας σχετικών θεμάτων σε συνεργασία με τους εμπλεκόμενους φορείς, για τη διαμόρφωση προτάσεων και θέσεων έναντι της ΕΕ.
• Μονάδα υποστήριξης της Εθνικής Αρχής ως οργάνου εφαρμογής του προγράμματος μετά την οριστικοποίησή του.

Του Αστυνόμου Α΄ Αθανάσιου ΚΟΚΚΑΛΑΚΗ,
Τμήμα Ανάλυσης Πληροφοριών και Εκτίμησης Απειλών
Διεύθυνση Χειρισμού Κρίσεων
Αρχηγείο Ελληνικής Αστυνομίας
Μέλους της Μόνιμης Διυπουργικής Ομάδας Εργασίας ΓΓΠΠ