Έρευνα για τη θυματοποίηση, ανασφάλεια & εμπιστοσύνη των πολιτών απέναντι στους κοινωνικούς θεσμούς

Ερευνητικά πορίσματα στο 2ο & 5ο Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Πειραιά

Το Εργαστήριο Αστεακής Εγκληματολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και εταίρος του Ευρωπαϊκού προγράμματος BeSecure-FeelSecure (BSFS) διεξήγαγε μια έρευνα με θέμα: «Θυματοποίηση, ανασφάλεια & εμπιστοσύνη των πολιτών απέναντι στους κοινωνικούς θεσμούς: Ερευνητικά πορίσματα στο 2ο & 5ο Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Πειραιά» τα βασικότερα σημεία της οποίας παρουσιάζουμε στο παρόν τεύχος!

Επιστημονικά Υπεύθυνη: Καθηγήτρια Χρ. Ζαραφωνίτου, Διευθύντρια Εργαστηρίου Αστεακής Εγκληματολογίας Παντείου Πανεπιστημίου
Ομάδα Εργασίας: Αν. Καθηγ. Άγγελος Μιμής, Δρ. Δημήτριος Καλαμάρας, Θάνος Συνολάκης (ΥΔ)

Εισαγωγή

Στο πλαίσιο του προγράμματος BeSecure–FeelSecure (BSFS) το οποίο αποσκοπεί στην ενίσχυση του αισθήματος της ασφάλειας των πολιτών μέσω εγκληματοπροληπτικών παρεμβάσεων (λ.χ. χωρικών, κοινωνικών κ.λπ.), της υλοποίησής τους προηγείται μια διαγνωστική έρευνα, η οποία αποσκοπεί μεταξύ άλλων στη μέτρηση των «τιμών βάσης» των δεικτών αποτελεσματικότητας κάθε προγράμματος. Οι τιμές αυτές θα αξιολογηθούν σε δεύτερη φάση μετά την υλοποίηση του προγράμματος παρέμβασης.

Κατά την 1^η φάση του προγράμματος BeSecure-FeelSecure (BSFS), υλοποιήθηκαν δύο διαγνωστικές έρευνες, που αφορούν τους κατοίκους και τους καταστηματάρχες του 2^ου και 5^ου Δημοτικού Διαμερίσματος του Δήμου Πειραιά. Σκοπός της διαγνωστικής έρευνας που αφορά τους κατοίκους του 2^ου και 5^ου Δ.Δ. ήταν, μεταξύ άλλων, η μέτρηση των τιμών βάσης συγκεκριμένων δεικτών αποτελεσματικότητας του έργου που αναφέρονται: α) στην αίσθηση ασφάλειας για την περιοχή κατοικίας, β) το φόβο του εγκλήματος, γ) τη συμμετοχή των πολιτών σε πρόγραμμα πρόληψης της εγκληματικότητας στην περιοχή τους, δ) την πρόθεση συμμετοχής των πολιτών σε πρόγραμμα πρόληψης της εγκληματικότητας στην περιοχή τους, ε) την εμπιστοσύνη των πολιτών στις τοπικές Αρχές. Η πρώτη έρευνα, που αφορά το γενικό πληθυσμό, πραγματοποιήθηκε μέσω τηλεφωνικών συνεντεύξεων σε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα νοικοκυριών στην περιοχή ενδιαφέροντος. Η δεύτερη έρευνα, πραγματοποιήθηκε σε καταστηματάρχες της περιοχής με τη μέθοδο των προσωπικών  συνεντεύξεων (Face to Face), στο χώρο εργασίας των επαγγελματιών.

Κατά τη 2^η φάση υλοποίησης του προγράμματος BSFS, τόσο η έρευνα του γενικού πληθυσμού, όσο και η έρευνα στους καταστηματάρχες, θα επαναληφθούν με σκοπό την αξιολόγηση της επίπτωσης του έργου. Ειδικά στην έρευνα του γενικού πληθυσμού, θα επανεκτιμηθούν οι τιμές των προαναφερόμενων δεικτών αποτελεσματικότητάς του.

Ταυτότητα έρευνας

Στόχος – Ο στόχος της έρευνας ήταν τριπλός: α) η καταγραφή των διαστάσεων της εγκληματικότητας, του αισθήματος ανασφάλειας, αλλά και των συσχετιζόμενων με αυτήν παραγόντων στο 2^ο και 5^ο Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Πειραιά, β) η διερεύνηση της χωρικής μεταβλητότητάς  της εγκληματικότητας και της ανασφάλειας, μέσω της απεικόνισής της σε χάρτες και γ) η περιγραφή και αξιολόγηση των τιμών βάσης συγκεκριμένων δεικτών επίπτωσης του έργου ώστε να χρησιμοποιηθούν ως βάση σύγκρισης.

Διεξαγωγή/Δείγμα – Διεξήχθη ποσοτική έρευνα με τηλεφωνικές συνεντεύξεις και  τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου κατά τη χρονική περίοδο από 22 έως 24 Ιουνίου 2020. Εφαρμόστηκε δειγματοληπτικό σχέδιο απλής τυχαίας στρωματοποιημένης δειγματοληψίας και συλλέχθηκαν 539 ερωτηματολόγια, 265 από κατοίκους του 2^ου Δ.Δ. και 274 από κατοίκους 5^ου Δ.Δ. Όσον αφορά τα χαρακτηριστικά του δείγματος είναι σταθμισμένο ως προς φύλο και ηλικία (βάσει της απογραφής του 2011) δηλαδή, υπερεκπροσωπούνται οι γυναίκες και οι ηλικίες 45 ετών και άνω. Η πλειονότητα του δείγματος είναι παλαιοί κάτοικοι της περιοχής, παντρεμένοι ή σε σύμφωνο συμβίωσης, ενώ στην πλειονότητα των περιπτώσεων τα νοικοκυριά είχαν από μηδέν έως δύο παιδιά. Όσον αφορά τα επαγγέλματα, κυριαρχούν συνταξιούχοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι, ενώ το επίπεδο εκπαίδευσης των ερωτηθέντων ήταν υψηλό ή σχετικά υψηλό, καθώς κυριαρχούν οι απόφοιτοι Λυκείου ή  πτυχιούχοι ΑΕΙ ΤΕΙ. Τέλος, όσον αφορά την οικονομική τους κατάσταση, η συνολική εικόνα αντανακλά μια μέτρια έως καλή οικονομική κατάσταση.

Στη συνέχεια του κειμένου θα παρουσιαστούν τα στάδια υλοποίησης και τα κύρια πορίσματα της πρώτης διαγνωστικής έρευνας που υλοποιήθηκε στο γενικό πληθυσμό του 2^ου και 5^ου Δημοτικού Διαμερίσματος του Δήμου Πειραιά

H εικόνα της εγκληματικότητας και της ανασφάλειας

Όσον αφορά το επίπεδο εγκληματικότητας στην περιοχή κατοικίας, η πλειοψηφία των ερωτώμενων πιστεύει ότι το επίπεδο εγκληματικότητας στην περιοχή κατοικίας ήταν μέτριο, με την εικόνα να μη διαφοροποιείται στα δύο ΔΔ. Ομοίως σε επίπεδο γειτονιάς, η επικρατούσα πεποίθηση ήταν ότι το επίπεδο εγκληματικότητας ήταν μέτριο με λίγες εξαιρέσεις στα βόρεια του 5^ου Δ.Δ. και στις περιοχές #221, #233 στο 2^ο Δ.Δ., όπου το επίπεδο εγκληματικότητας θεωρείται χαμηλό. Σύμφωνα με τις απαντήσεις που δόθηκαν για την εξέλιξη των ποσοστών εγκληματικότητας την τελευταία τριετία, η εντύπωση ενός σταθερού ποσοστού εγκληματικότητας είναι επίσης σαφής γενικά αλλά και σε επίπεδο γειτονιάς

Προκειμένου να διαγνωσθούν ενδελεχέστερα η προέλευση  των στάσεων των κατοίκων σχετικά με την εγκληματικότητα, εξετάσθηκε η προηγούμενη εμπειρία θυματοποίησής τους μέσα από την ερώτηση «Μέσα στο χρόνο που πέρασε, γίνατε θύμα ενός ή περισσοτέρων  ποινικών αδικημάτων;».

Διάγραμμα  3: Εμπειρία άμεσης θυματοποίησης (Μέσα στο χρόνο που πέρασε, εσείς ή κάποιο μέλος της οικογένειάς σας, γίνατε θύμα ενός ή περισσοτέρων ποινικών αδικημάτων;)

Τα ποσοστά θυματοποίησης που αναφέρθηκαν από το δείγμα της έρευνας είναι μικρότερα των γενικώς ισχυόντων (13,2%) ενώ οι κάτοικοι του 2ο Δημοτικού Διαμερίσματος εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά θυματοποίησης (10,6%) σε σχέση με τους κατοίκους του 5ου Δημοτικού Διαμερίσματος (15,7%), γεγονός που εξηγεί και τα υψηλότερα ποσοστά της ασφάλειας των κατοίκων του 2ου Δ.Δ.. Η πλειονότητα των περιστατικών συνέβησαν στο σπίτι, στη γειτονιά ή εντός των ορίων του Δήμου κατοικίας.

Όσον αφορά τα εγκλήματα στα οποία έπεσαν θύματα όσοι δήλωσαν προηγούμενη θυματοποίηση, αυτά αφορούν σχεδόν αποκλειστικά κλοπές/διαρρήξεις (60,3% στο 2ο Δ.Δ. και 56,9% στο 5ο Δ.Δ.) και ληστείες (14,1% στο 2ο Δ.Δ. και 19,6% στο 5ο Δ.Δ.) με μικρή αναφορά σε περιστατικά βίας κατά προσώπων ή πραγμάτων (πχ βανδαλισμοί , σωματικές επιθέσεις).

Διάγραμμα  4: Σε τι είδους εγκλήματα;

 Ανασφάλεια και φόβος εγκλήματος

Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα ευρήματα που προέκυψαν από τις απαντήσεις των ερωτώμενων στην ερώτηση «Πόσο ασφαλείς αισθάνεστε όταν κυκλοφορείτε μόνος/η στην περιοχή του δήμου που κατοικείτε, όταν βραδιάζει», η οποία αποτελεί την ερώτηση που χρησιμοποιείται διεθνώς αλλά και στις προηγούμενες παρόμοιες έρευνες στην Ελλάδα για τη διάγνωση των διαστάσεων του φόβου του εγκλήματος. Τα ποσοστά ασφάλειας είναι σαφώς υψηλότερα συγκριτικά με άλλες περιοχές της πρωτεύουσας[1] (Διάγραμμα 5), ενώ οι ερωτηθέντες του 2^ουΔ.Δ. ανέφεραν υψηλότερα ποσοστά ασφάλειας σε σύγκριση με εκείνους του 5^ουΔ.Δ . Επιπλέον, ανεξάρτητα από την περιοχή κατοικίας των ερωτώμενων, οι ερωτώμενοι αισθάνονται τη μεγαλύτερη ανασφάλεια σε μια ευρύτερη περιοχή πέριξ του χώρου του Λιμανιού και όχι μόνο κοντά στο σταθμό του ΗΣΑΠ, σε μία περιοχή που εκτείνεται περίπου από την Πύλη 2 του Λιμένα έως το Δικαστικό Μέγαρο του Πειραιά.

Διάγραμμα  5:Πόσο ασφαλείς αισθάνεστε όταν κυκλοφορείτε μόνος/η στην περιοχή του δήμου που κατοικείτε, όταν βραδιάζει;

Ως μεγαλύτερες απειλές (Διάγραμμα 6) εμφανίζονται, τα εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας (κλοπές/ διαρρήξεις και ληστείες). Ακολουθούν εγκληματικές συμπεριφορές που εμπεριέχουν βία κατά προσώπων (επιθέσεις κατά της ζωής).Ταυτίζονται ως ένα σημείο οι συμπεριφορές που προκαλούν ανασφάλεια με τις εγκληματικές συμπεριφορές στις οποίες θυματοποιήθηκαν όσοι ανέφεραν προηγούμενη θυματοποίηση. Στο 5ο Δημοτικό Διαμέρισμα η ανασφάλεια προέρχεται κυρίως από  κλοπές/διαρρήξεις και ληστείες, ενώ στο 2^ο  Δ.Δ. αν και το μοτίβο είναι παρόμοιο, εμφανίζονται με υψηλότερα ποσοστά οι επιθέσεις κατά τη ζωής και τα σεξουαλικά αδικήματα.

Διάγραμμα  6:Ποιες εγκληματικές συμπεριφορές σας προξενούν αυτή την ανασφάλεια;

Οι κύριοι παράγοντες που συμβάλλουν στην ανασφάλεια έχουν να κάνουν κυρίως με περιβαλλοντικούς παράγοντες και με την αστυνόμευση, αλλά και με την απουσία συγκεκριμένων υπηρεσιών του δήμου (Απουσία υπηρεσιών υποστήριξης θυμάτων), την έλλειψη προστατευτικών μέτρων για παιδιά/εφήβους σε δημόσιους χώρους ή την έλλειψη κοινωνικής συνοχής, (Αδιαφορία περαστικών σε περίπτωση εγκληματικής επίθεσης)

Τέλος από τη διασταύρωση των απαντήσεων που αφορούν τα χαρακτηριστικά του δείγματος και των απαντήσεων σχετικά με το αίσθημα ασφάλειας, διαπιστώθηκε ότι τα χαρακτηριστικά ανασφάλειας των κατοίκων μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

• Όσοι έχουν βιώσει προηγούμενη θυματοποίηση
• Κάτοικοι του 5ου Δημοτικού Διαμερίσματος
• Γυναίκες
• Ηλικιωμένοι κάτοικοι
• Διαζευγμένοι
• Απασχολούμενοι με τα οικιακά, συνταξιούχοι και έμποροι
• Χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου
• Χαμηλού εισοδήματος

 Αξιολόγηση του έργου του αστυνομικού τμήματος της περιοχής κατοικίας

Σημαντική για την κατανόηση των αντιδράσεων των πολιτών αλλά και των προβλημάτων που συνδέονται με αυτές είναι η εικόνα τους για το ρόλο των φορέων του επίσημου κοινωνικού ελέγχου του εγκλήματος και κατά κύριο λόγο της αστυνομίας. Στο πλαίσιο αυτό, οι ερωτώμενοι κλήθηκαν να αξιολογήσουν το έργο του αστυνομικού τμήματος του δήμου κατοικίας τους, όσον αφορά την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας.

Διάγραμμα 7:Πώς κρίνετε το έργο του αστυνομικού τμήματος της περιοχής σας στην αντιμετώπιση της εγκληματικότητας;

Γενικά, καταγράφηκε θετική αξιολόγηση για το έργο της Αστυνομίας ,αφού σχεδόν 6 στους 10 ερωτηθέντες (59,7%) αξιολόγησαν το έργο του Αστυνομικού Τμήματος πολύ/αρκετά αποτελεσματικό, με τους κατοίκους του 5^ου Δημοτικού Διαμερίσματος να εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά ικανοποίησης σε σχέση με τους κατοίκους του 2ου Δημοτικού Διαμερίσματος (Διάγραμμα 8 και Χάρτης 5).

Από τη διασταύρωση των απαντήσεων διαπιστώθηκε ότι αξιολογούν θετικότερα το έργο του Α.Τ.:

• Οι κάτοικοι του 5ου Δ. Δ. σε σχέση με τους κατοίκους του 2ου Δ.Δ.
• Όσοι δεν έχουν βιώσει προηγούμενη εμπειρία θυματοποίησης.
• Όσοι αισθάνονται πολύ/αρκετά ασφαλείς και το αντίστροφο.

Αξιολόγηση υπηρεσιών του Δήμου

Όσον αφορά την αξιολόγηση των υπηρεσιών του Δήμου, περίπου 4 στους 10 ερωτώμενους (ποσοστό 41,6%) απάντησαν ότι οι υπηρεσίες του Δήμου είναι αρκετά αποτελεσματικές (33,8%) και πολύ αποτελεσματικές (7,8%) στην αντιμετώπιση των καθημερινών προβλημάτων. Οι κάτοικοι του 5ου Δ.Δ., εμφανίζονται σε υψηλότερα ποσοστά ικανοποιημένοι από την αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών του Δήμου (Βλ. διάγραμμα 9 και χάρτη 6

Δείκτες μέτρησης της επίπτωσης του προγράμματος

Δείκτης επίπτωσης 1: Δείκτης αίσθησης ασφάλειας για την περιοχή κατοικίας : Ο συγκεκριμένος δείκτης αξιολογεί τα κοινωνικά και φυσικά στοιχεία της περιοχής κατοικίας. Οι απαντήσεις σε τρεις ερωτήσεις της έρευνας συνδυάστηκαν για να υπολογιστεί η αντίληψη των κατοίκων σχετικά με την αίσθηση ασφάλεια της περιοχής τους. Η υπολογισμένη τιμή βάσης του συγκεκριμένου δείκτη, όσον αφορά την κατηγορία αναφοράς (Ασφάλεια), υπολογίστηκε ίση με 64,7%, και περιγράφει τους κατοίκους οι οποίοι θεωρούν ότι: «Η περιοχή κατοικίας τους είναι πολύ ή αρκετά ασφαλής και δεν έχουν πρόθεση να μετακομίσουν μια τέτοια πρόθεση δεν αφορά λόγους που σχετίζονται με την ασφάλεια της περιοχής».

Δείκτης επίπτωσης 2: Δείκτης Ανασφάλειας/ Φόβου εγκλήματος : Ο δείκτης ανασφάλειας/ φόβου εγκλήματος αποτυπώνεται από: (α) το επίπεδο ανασφάλειας στη γειτονιά της μόνιμης κατοικίας των ερωτηθέντων, (β) τις περιοχές που προκαλούν τη μεγαλύτερη ανασφάλεια και (γ) τους παράγοντες που συμβάλλουν στη δημιουργία του αισθήματος ανασφάλειας. Χρησιμοποιήθηκαν τρεις ερωτήσεις για την εκτίμηση της συνολικής από κοινού βαθμολογίας του δείκτη. Η τιμή βάσης του συγκεκριμένου δείκτη, όσον αφορά την κατηγορία αναφοράς (Υψηλή Ανασφάλεια) υπολογίστηκε ίση με 20,2%.

Δείκτης επίπτωσης 3: Δείκτης συμμετοχής των πολιτών σε πρόγραμμα πρόληψης της εγκληματικότητας: Ο συγκεκριμένος δείκτης αποσκοπεί στη μέτρηση του αριθμού των ατόμων που έχουν λάβει μέρος σε πρόγραμμα πρόληψης της εγκληματικότητας στην περιοχή τους. Με βάση την υπολογιζόμενη τιμή βάσης για τον συγκεκριμένο δείκτη (99,4%), μόνο το 0,6% από τους ερωτηθέντες δηλώνουν ότι έχουν συμμετάσχει σε πρόγραμμα πρόληψης του εγκλήματος στην περιοχή τους.

Δείκτης επίπτωσης 4: Δείκτης πρόθεσης συμμετοχής των πολιτών σε πρόγραμμα πρόληψης της εγκληματικότητας: Ο συγκεκριμένος δείκτης είναι μονοδιάστατος, ενώ η τιμή βάσης του (68,6%) αντιστοιχεί στους κατοίκους που απάντησαν θετικά στην ερώτηση «Θα συμμετείχατε σε προγράμματα του Δήμου σας για την πρόληψη της εγκληματικότητας στην περιοχή σας}.

Μέρος των αποτελεσμάτων της σημαντικής αυτής έρευνας αποτυπώθηκαν σε πρόσφατη ημερίδα που διοργάνωσε τo Εργαστήριο Αστεακής Εγκληματολογίας αλλά και σε διαδικτυακό σεμινάριο.

Συνόψιση – Συμπεράσματα