Εντοπισμός & εξουδετέρωση Αυτοσχέδιων Εκρηκτικών Μηχανισμών (Α.Ε.Μ.).

Δημήτρης Λόγος
Ταξίαρχος ΕΛ.ΑΣ. ε.α.
Τομεάρχης – Καθηγητής της ειδικότητας
Στελεχών Υπηρεσιών Ασφαλείας των ΙΕΚ ΞΥΝΗ

Εκτός από τη μυστηριώδη εξαφάνιση του αεροσκάφους των Μαλαισιανών αερογραμμών, για την οποία οι Αρχές της Μαλαισίας προχώρησαν στη σύλληψη ομάδας 11 ισλαμιστών με την υποψία ότι εμπλέκονται στην υπόθεση, αφήνοντας όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά – ακόμα και της τρομοκρατικής ενέργειας, τη χρονιά που διανύουμε έχουν ήδη αναφερθεί αρκετές βομβιστικές – τρομοκρατικές επιθέσεις, τόσο σε ευρωπαϊκό έδαφος – με προεξέχουσα βέβαια τη βομβιστική επίθεση στο κέντρο της Αθήνας τον περασμένο Απρίλιο, όσο και στις Η.Π.Α. Όμως από τους πρώτους μήνες του 2014 βλέπουμε και μια αναβίωση του φαινομένου των επιστολών-βόμβα (letterbomb) στο Ηνωμένο Βασίλειο, στις ΗΠΑ, ακόμη και στην Ουγκάντα. Και βέβαια και στη χώρα μας, με την επιστολή-βόμβα που εντοπίστηκε στο Α.Τ. Ιτέας. Οι επιστολές – βόμβα είναι σχετικά απλές στην κατασκευή τους, αλλά δυνητικά εξίσου θανατηφόρες .
Είναι ευνόητο ότι η ανάγκη για απολύτως ασφαλείς αεροπορικές συγκοινωνίες, καθώς και ο έντονος ανταγωνισμός της βιομηχανίας ασφάλειας, έχει οδηγήσει την τεχνολογία ασφάλειας σε επίπεδα που πραγματικά θα φάνταζαν ως κινηματογραφικά στο όχι πολύ μακρινό παρελθόν.

Παγιδευμένες επιστολές
Εκτός από τους αυτοσχέδιους εκρηκτικούς μηχανισμούς, είναι ακόμα νωπές οι μνήμες από τις τρομοκρατικές επιθέσεις – κυρίως στα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας, με επιστολές που περιείχαν το μικρόβιο του άνθρακα (βιοτρομοκρατία).

Στο Ηνωμένο Βασίλειο οι παγιδευμένες επιστολές εντοπίστηκαν με επιτυχία και εξουδετερώθηκαν. Στην Καμπάλα, μία επιστολή ανατινάχτηκε στο πρόσωπο ενός άτυχου κυβερνητικού υπαλλήλου, ενώ στις ΗΠΑ ένας συνταξιούχος δικηγόρος σκοτώθηκε.

Επτά από τους εκρηκτικούς μηχανισμούς είχαν ταχυδρομηθεί σε βρετανικά στρατολογικά κέντρα το Φεβρουάριο του 2014, αλλά κανένας δεν εξερράγη αφού εντοπίστηκαν και εξουδετερώθηκαν με τη χρήση φορητού εξοπλισμού ελέγχου με ακτίνες X και ρομπότ εξουδετέρωσης βομβών. Δύο ακόμη επιστολές-βόμβα (letterbombs) που απευθύνονταν σε φυλακή υψίστης ασφαλείας στη Maghaberry, ευτυχώς ανακαλύφθηκαν από το προσωπικό των ταχυδρομικών γραφείων διαλογής και εξουδετερώθηκαν. Η διαφορά των επιστολών – βόμβα από τους άλλους αυτοσχέδιους εκρηκτικούς μηχανισμούς, είναι η «προσωποποιημένη» εξουδετέρωση στην πρώτη περίπτωση, σε σχέση με τη μαζική καταστροφή που προκαλείται στη δεύτερη περίπτωση.

Οι επιστολές – βόμβα προορίζονται κυρίως για να κερδίσουν οι δράστες δημοσιότητα και να προκαλέσουν αναστάτωση της οικονομικής δραστηριότητας και όχι μαζικές απώλειες, σε αντίθεση με τους άλλους αυτοσχέδιους εκρηκτικούς μηχανισμούς, όπως για παράδειγμα με την έκρηξη του παγιδευμένου αυτοκινήτου έξω από την Τράπεζα της Ελλάδος, που είναι εύκολο να καταλάβουμε το μέγεθος των απωλειών σε περίπτωση μη έγκαιρης ενημέρωσης των Αρχών.

Όταν τα «ύποπτα» αντικείμενα ανιχνεύθηκαν με επιτυχία στο Ηνωμένο Βασίλειο, το προσωπικό διαχείρισης της αλληλογραφίας είχε την κατάρτιση εκείνη που τους επέτρεψε να αναγνωρίσουν τα ύποπτα δέματα-επιστολές, ενώ ήταν διαθέσιμος ο κατάλληλος εξοπλισμός ελέγχου.

Στις περιπτώσεις επιστολών όπου δεν κατέστη δυνατό να αναγνωρισθούν και να εξουδετερωθούν, το θύμα δεν αναγνώρισε τις συσκευασίες ως δυνητικά επικίνδυνες, ενώ είναι σχεδόν βέβαιο ότι πολύ λίγοι άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε κατάλληλο εξοπλισμό, καθώς επίσης και οι περισσότερες κυβερνητικές Αρχές είναι αμφίβολο αν ελέγχουν συστηματικά την αλληλογραφία τους.
Οι παγιδευμένες επιστολές συνήθως είναι σχεδιασμένες να αντέχουν στη διαδικασία αποστολής & παράδοσης και συνήθως πυροδοτούνται από τη διαδικασία ανοίγματος. Η κατάλληλη κατάρτιση-εκπαίδευση του προσωπικού που κάνει χειρισμό αλληλογραφίας ώστε να είναι εξοικειωμένοι με τα χαρακτηριστικά των πιθανών επιστολών – βόμβα, μπορεί να βοηθήσει να αποφευχθεί μια τραγωδία. Οι επιστολές αυτές συχνά έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα ψεύτικη ή ανύπαρκτη διεύθυνση αποστολέα. Επίσης έχουν συχνά υπερβολικά ταχυδρομικά τέλη, προκειμένου ο τρομοκράτης να είναι σίγουρος ότι θα ταχυδρομηθεί το γράμμα, επειδή δεν θέλει να αντιμετωπίσει πρόσωπο με πρόσωπο με τον υπάλληλο στο γκισέ του ταχυδρομείου, σε περίπτωση που το ταχυδρομούσε αυτοπροσώπως.

Συσκευές αυτόματου εντοπισμού των ύποπτων πακέτων αλληλογραφίας θα ήταν στην κυριολεξία η σωτήρια λύση για τις παγιδευμένες επιστολές.
Έχουν τη δυνατότητα να εντοπίζουν ακόμα και τα εξαρτήματα βομβών, όπως πυροκροτητές, μπαταρίες, κύκλωμα καλωδιώσεων, ενώ το μέγεθός τους είναι τέτοιο ώστε προσαρμόζονται στο χώρο του γραφείου. Ανάλογα με τον όγκο αλληλογραφίας που δέχεται ένας Οργανισμός, μπορεί να χρησιμοποιήσει από συσκευή μεμονωμένης αλληλογραφίας μέχρι ανιχνευτές μεγέθους μικρής ντουλάπας, στην οθόνη των οποίων εμφανίζεται το περιεχόμενο των φακέλων και μπορούν να ανιχνεύσουν σχεδόν ταυτόχρονα πολλές επιστολές ή όλη την αλληλογραφία της ημέρας.

Αυτοσχέδιοι εκρηκτικοί μηχανισμοί
Εκτός βέβαια από τις παγιδευμένες επιστολές, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου μια ξεχασμένη αποσκευή, γυναικεία τσάντα, σακίδιο κ.λπ. έχει προκαλέσει συναγερμό, με κορυφαίο το περιστατικό της τσάντας που περιείχε αυτοσχέδιο εμπρηστικό μηχανισμό και εντοπίστηκε σε συρμό του μετρό της Αθήνας, πριν από δύο περίπου χρόνια.

Οι αυτοσχέδιοι εκρηκτικοί μηχανισμοί, σε γενικές γραμμές μπορούν να κατασκευαστούν από άμεσα διαθέσιμα υλικά, όπως χλωρίνη, λιπάσματα (όπως το νιτρικό αμμώνιο-ΑΝΦΟ, που χρησιμοποιήθηκε στην έκρηξη παγιδευμένου οχήματος στην Αθήνα τον περασμένο Απρίλιο), πυροτεχνήματα ή οικιακές μπαταρίες, εύφλεκτα υγρά, γκαζάκια αερίου κ.λπ. Η ευκολία αυτή στην κατασκευή τους, σε συνδυασμό με τα «θεαματικά» αποτελέσματα, τους έχουν κάνει ιδιαίτερα προσφιλείς στους τρομοκράτες.

Μια απλή αλλά πολύ αποτελεσματική μέθοδος εντοπισμού αυτοσχέδιου εκρηκτικού μηχανισμού είναι να ερευνήσουμε το χώρο που κινούμαστε, ώστε να ελέγξουμε αν υπάρχει αντικείμενο που δεν έχει θέση στο χώρο αυτόν και δεν γνωρίζουμε γιατί βρίσκεται εκεί, σε ποιον ανήκει κ.λπ. Για παράδειγμα, το σταντ εφημερίδων και περιοδικών όπου είχε τοποθετηθεί ο εκρηκτικός μηχανισμός στο Athens Mall, βρισκόταν στη σωστή θέση; Δηλαδή, σε κάθε στιγμή θα πρέπει να γνωρίζουμε τα αντικείμενα του χώρου μας, όπως επίσης και τα σταθμευμένα οχήματα πλησίον αυτού – αν δηλαδή είναι αυτοκίνητα του προσωπικού, των πελατών, αν ανήκουν σε γείτονες ή αν είναι σχεδόν εγκαταλελειμμένα, ίσως δεν έχουν και πινακίδες κ.λπ.

Η σύγχρονη τεχνολογία αιχμής στα συστήματα ασφαλείας, με τη χρήση προηγμένων λογισμικών μπορεί να εντοπίσει αυτόματα τις μεταβολές αντικειμένων σε ένα χώρο, σύμφωνα με τις παραμέτρους που εμείς θα έχουμε δώσει. Μπορεί για παράδειγμα να μας ειδοποιήσει άμεσα για την εγκατάλειψη αντικειμένου στο χώρο ή για την παραβίαση ενός «εικονικού συνόρου» που θα έχουμε δημιουργήσει εμείς για το σύστημα ασφαλείας. Έτσι θα μπορούμε άμεσα να είμαστε ενήμεροι κάθε στιγμή για τυχόν ύποπτα αντικείμενα ή κινήσεις στο χώρο που ελέγχουμε.

Συσκευές ακτίνων Χ (X- rays)
Ο εξοπλισμός ακτίνων Χ εξακολουθεί να είναι η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη μέθοδος για τη συστηματική εξέταση των αποσκευών στα αεροδρόμια, καθώς και των ύποπτων αντικειμένων που εντοπίζονται σε ένα χώρο, των ύποπτων επιστολών ή δεμάτων, καθώς και των εμπορευματοκιβωτίων στα λιμάνια.
Το λογισμικό απεικόνισης ακτίνων Χ (Χ-rays) τελευταίας γενιάς έχει εξελιχθεί σε τέτοιο επίπεδο, ώστε η απειλή να μπορεί να επισημανθεί αυτόματα και να προκαλέσει την προσοχή του χειριστή. Οι χειριστές των συσκευών αυτών έχουν καθοριστικό ρόλο στον εντοπισμό των ύποπτων αντικειμένων, γι’ αυτό και ψευδοαπειλές μπορούν επίσης να εισαχθούν σε οθόνη του χειριστή για εκπαιδευτικούς σκοπούς, προκειμένου να επαληθεύσουμε την ικανότητά τους να αναγνωρίζουν αντικείμενα απειλής και να παρακολουθούμε τις επιδόσεις και την κατάρτιση του προσωπικού. Η λήψη αποφάσεων μπορεί να προέρχεται από το εξωτερικό του control-room και η ανάλυση μπορεί να διεξαχθεί από έναν εμπειρογνώμονα που βρίσκεται σε άλλο σημείο, με απομακρυσμένη προβολή της εικόνας.

Φορητά συστήματα απεικόνισης ακτίνων Χ (Χ-rays)
Στις περισσότερες περιπτώσεις εντοπισμού «ύποπτων αντικειμένων» είναι επιβεβλημένη η μη μετακίνησή τους για λόγους ασφαλείας. Το γεγονός αυτό κάνει επιτακτική τη χρήση των φορητών συστημάτων απεικόνισης ακτίνων Χ (Χ-rays) τελευταίας γενιάς, τα οποία ουσιαστικά είναι στο μέγεθος μικρής βαλίτσας!

Το βαλιτσάκι περιλαμβάνει την κάμερα εκπομπής ακτίνων Χ, την πλάκα μολύβδου που τοποθετείται πίσω από το ύποπτο αντικείμενο, το δέκτη & αναμεταδότη σήματος ακτίνων και το φορητό υπολογιστή με το σχετικό λογισμικό και την κονσόλα, όπου θα εμφανίσει την εικόνα.

Η εικόνα είναι διαθέσιμη στην οθόνη φορητού υπολογιστή μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, διευκολύνοντας την άμεση ανίχνευση και την ταχεία λήψη αποφάσεων. Το επίπεδο κινδύνου ενός ύποπτου αντικειμένου μπορεί να αξιολογηθεί γρήγορα και έγκαιρα ώστε να γίνουν οι δέουσες ενέργειες, ενώ όταν χρησιμοποιείται ρομπότ δεν απαιτείται ανθρώπινη προσέγγιση, μεγιστοποιώντας τα επίπεδα ασφαλείας.

Η γκάμα των διαθέσιμων συστημάτων έχει βελτιωθεί σημαντικά κατά τα τελευταία δέκα χρόνια. Οι διπλής ενέργειας Χ-rays συσκευές κάνουν διαχωρισμό της οργανικής από την ανόργανη ύλη και προβάλλουν με διαφορετικό χρώμα τα οργανικά εκρηκτικά υλικά, τα οποία καθίστανται εύκολα ορατά (σε πορτοκαλί χρώμα, ενώ τα μεταλλικά εξαρτήματα σε μπλε και τα μαλακά ανόργανα υλικά σε πράσινο).

Μια άλλη σημαντική εφαρμογή που έχουν οι συσκευές X – ray είναι ο έλεγχος του φορτίου για την ασφάλεια των εμπορευματοκιβωτίων και την αντιμετώπιση του λαθρεμπορίου, η οποία έχει αναδειχθεί γρήγορα σε κοινό χαρακτηριστικό των λιμένων σε όλο τον κόσμο. Τα συστήματα ελέγχου με ακτίνες Χ, σήμερα, είναι ειδικά προσαρμοσμένα για τον έλεγχο των εμπορευματοκιβωτίων, τόσο των θαλάσσιων όσο και των χερσαίων μεταφορών.

Η τελευταία λέξη της τεχνολογίας επιτρέπει στα συστήματα αυτά να παράγουν γρήγορα εικόνες υψηλής ποιότητας, με παράλληλη ελαχιστοποίηση της καθυστέρησης των εμπορικών δραστηριοτήτων.
Η ποιότητα της εικόνας είναι ο κρίσιμος στόχος. Μόνο με τα συστήματα που μπορούν να διακρίνουν τις λεπτές διαφορές στην πυκνότητα, το σχήμα και περίγραμμα, μπορεί ο χρήστης να εντοπίσει αποτελεσματικά τα απαγορευμένα αντικείμενα.

Δύο κύρια στοιχεία είναι υπεύθυνα για τον καθορισμό της τελικής ποιότητας της εικόνας που παράγει το σύστημα x – ray. Πρώτον, η πηγή ακτίνων Χ πρέπει να έχει επαρκή δύναμη, ώστε η δόση ακτινοβολίας να διεισδύσει πλήρως στο πιο πυκνά φορτωμένο εμπορευματοκιβώτιο ή στην αποσκευή, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη ότι όσο πιο ισχυρή δύναμη ζητάμε, τόσο αυξάνουμε το κόστος, το μέγεθος και τις απαιτήσεις για τη λειτουργία του μηχανήματος. Δεύτερον, η διάταξη ανιχνευτών, η οποία είναι το συστατικό που συλλαμβάνει τις ακτίνες Χ που διαπερνούν την αποσκευή και τους μετατρέπει σε ηλεκτρικά σήματα, πρέπει να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη και να διαθέτει ένα μεγάλο δυναμικό εύρος για την παροχή δεδομένων που αντανακλά με ακρίβεια το αντικείμενο που σαρώνεται.

Τα οφέλη από τη χρήση της τεχνολογίας τομογραφίας σε πραγματικό χρόνο, για την ανίχνευση εκρηκτικών στον κλάδο των αερομεταφορών.
Επί σειρά ετών έχουν υπάρξει αρκετές περιπτώσεις σοβαρής απειλής ή ακόμη και τρομοκρατικές πράξεις που έθεσαν σε κίνδυνο την ασφάλεια των αεροδρομίων και αεροσκαφών σε όλη την υδρόγειο. Οι κίνδυνοι αυτοί σε πολλές περιπτώσεις έχουν προέλθει από απαγορευμένες συσκευές ή ουσίες που αποπειράθηκαν να περάσουν μέσω των αεροδρομίων σε αεροσκάφη, μέσα σε χειραποσκευές ή παραδιδόμενες αποσκευές.

Ενώ τα συστήματα σάρωσης με ακτίνες Χ είναι ιδανικά για την ανίχνευση απειλών που περιέχουν υλικά υψηλής πυκνότητας – όπως τα μέταλλα που βρίσκονται στα συστατικά των αυτοσχέδιων εκρηκτικών μηχανισμών, π.χ. μπαταρίες, πυροκροτητές, διακόπτες, καθώς και κάθε μορφής όπλα, πρόβλημα παραμένει ο εντοπισμός εκρηκτικού υλικού σε μορφή υγρού, δεδομένου ότι δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε τη φύση του υλικού, άμεσα. Σε κάθε περίπτωση, περαιτέρω έρευνα και ανάλυση είναι αναγκαία για να μας οδηγήσουν σε ασφαλή συμπεράσματα.

Κάθε νέος εξελιγμένος κίνδυνος θέτει μια νέα πρόκληση για τη βιομηχανία της ασφάλειας, δεδομένου ότι πρέπει να μείνει ένα βήμα μπροστά από τους τρομοκράτες και να προστατεύει αποτελεσματικά τις αεροπορικές συγκοινωνίες και γενικότερα τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Στο Β΄ μέρος του άρθρου θα δούμε τα συστήματα προηγμένης τεχνολογίας ανίχνευσης εκρηκτικών, όπως τα Laser επαγόμενης φασματοσκοπίας, την ανίχνευση επικίνδυνων ουσιών σε υγρή μορφή ή σκόνη που περιέχονται σε εμφιαλωμένα δοχεία, καθώς και την απομακρυσμένη σάρωση (R -Scan) για ανίχνευση και εντοπισμό εκρηκτικών σε μεγάλες αποστάσεις, που αποτελεί πραγματική πρόκληση για το μέλλον του τομέα αυτού.