Ένοπλες συγκρούσεις και τρομοκρατία – Ετοιμότητα έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία και αντίδραση στη βιοτρομοκρατική επίθεση

 

Από τον Χρήστο Σερετίδη,
Security – Crisis Manager, MSc στην Ανάλυση και Διαχείριση Ανθρωπίνων και Φυσικών Καταστροφών International Hellenic University (IHU), MSc στη Διαχείριση Κρίσεων στον Τομέα Υγείας (University of Bolton-UK)

 

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τα τελευταία χρόνια αλλά και στο πρόσφατο προελθόν έχουμε δει σειρά βίαιών αιματηρών τρομοκρατικών ενεργειών εντός ευρωπαϊκού εδάφους (συγκεκριμένων ιδεολογικών, θρησκευτικών φανατικών ομάδων). Διαπιστώνουμε ότι τα φαινόμενα αυτά αυξάνονται ραγδαία σε τέτοιου είδους οργανωμένα η μεμονωμένα βίαια περιστατικά αναζητώντας λύσεις για την διασφάλιση του δικαιώματος στην ασφάλεια όλων ανεξαιρέτως των πολιτών καθώς και των ευρωπαϊκών ελευθεριών. Από όπου και αν προέρχεται, η βία για πολιτικούς ή θρησκευτικούς σκοπούς είναι κοινή. Βλέπουμε κράτη, διεθνείς οργανισμούς, ομάδες πολιτών, εθνοτικές ομάδες και άλλους να την υπερασπίζονται ως αυτοάμυνα, ως έναν καλό στόχο που μπορεί να επιτευχθεί μόνο με βίαιους τρόπους εκδίκησης (Σερετίδης, 2020).

Μερικές φορές, η βία δικαιολογείται εναντίον τυραννικών, καταπιεστικών, διεφθαρμένων ηγετών και πολέμαρχων στο όνομα της ανθρωπιστικής δράσης για να σώσει έναν λαό από γενοκτονία, καθώς χρησιμοποιείται συχνά η φράση. Ορισμένες αιτίες και σκοποί δικαιολογούν βίαιες μεθόδους πιο πειστικά από άλλες στο δημόσιο μάτι (π.χ. αντίσταση σε ξένη εισβολή παρά βία κατά κλινικής άμβλωσης), όπως ορισμένες μορφές βίας θεωρούνται πιο δικαιολογημένες από άλλες (π.χ. έκρηξη σε στρατιωτικό όχημα περισσότερο από ανατίναξη σχολικού λεωφορείου με παιδιά).

Αντί να αποδεχτούμε έναν εύφορο σκεπτικισμό που ισχυρίζεται ότι «ένας τρομοκράτης για ένα άτομο είναι μαχητής της ελευθερίας για το άλλο», πρέπει να διερευνήσουμε όλες τις πεποιθήσεις που δικαιολογούν ηθικά τη βία τόσο από αντάρτες όσο και από τρομοκράτες, καθώς και από το πώς οι τακτικοί πολίτες και τρίτα μέρη τα δέχονται (Σερετίδης, 2020).

Επειδή η τρομοκρατία είχε προφανείς συνέπειες τα τελευταία εκατό χρόνια αλλά και στο παρελθόν, πρέπει κανείς να είναι σκεπτικός για εξηγήσεις που δίνουν έμφαση στην καινοτομία, όπως η παγκοσμιοποίηση και η σύγκρουση πολιτισμών, και εάν αυτές οι επιρροές πρέπει επίσης να αναλυθούν εκτός από άλλες. Αυτές οι νέες μορφές τρομοκρατίας που έχουν εμφανιστεί σε όλο τον κόσμο έχουν αλλάξει τα πάντα σχετικά με τις ανησυχίες σχετικά με την εθνική ασφάλεια καθώς και τον τρόπο διαχείρισης τέτοιων κρίσεων σε εθνικό επίπεδο (Σερετίδης, 2020).

Οι κυβερνήσεις ανησυχούν για την προετοιμασία και την αντιμετώπιση νέων μορφών τρομοκρατίας με τα λιγότερα πιθανά θύματα. Έχουμε κάνει τόσες πολλές αναφορές στην τρομοκρατία και τις νέες μορφές της κατά την εισαγωγή σε αυτό το δοκίμιο, επειδή βρίσκουμε πολλά σημαντικά στοιχεία, ευρήματα και εντοπίζουμε αλληλένδετες ανησυχίες που προκύπτουν από τις αιτίες αυτών των νέων μορφών ασύμμετρων, υβριδικών απειλών, όπως η μεταναστευτική κρίση και πως χρησιμοποιείται, που ήδη μας απασχολεί στην Ελλάδα αλλά και όλη την Ευρώπη. Λόγω όλων των παραπάνω, η Ελλάδα είναι ένα κρίσιμο σημείο εισόδου σαν χώρα πρώτης υποδοχής για πολλούς πιθανούς τρομοκράτες και για άλλα εξτρεμιστικά στοιχεία. Σύμφωνα με όλα αυτά που ήδη φαίνονται στα ΜΜΕ τα τελευταία χρόνια δυστυχώς, πολλοί εξτρεμιστές που συνδέονται και φαίνονται ως υπαίτιοι για τρομοκρατικά περιστατικά σε ευρωπαϊκό έδαφος τα τελευταία χρόνια έχουν εισέλθει παράτυπα από τα ελληνικά σύνορα ως πρόσφυγες ή μετανάστες, είτε είναι παιδιά προσφύγων είτε μετανάστες δεύτερης ή τρίτης γενιάς.

Είναι λογικό να ρωτήσουμε εάν απειλούνται οι ευρωπαϊκές ελευθερίες;

Τα κράτη και τα εθνικά συστήματα έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία (PHE) είναι έτοιμα να αντιμετωπίσουν νέους τύπους τρομοκρατίας, όπως η βιοτρομοκρατία, τους οποίους έχουμε αναφέρει; (Σερετίδης, 2021).

Οι νέοι τύποι «εσωτερικής και διεθνούς τρομοκρατίας», όπως η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και η βιοτρομοκρατία, καθώς και νέες μορφές πολέμου «ασύμμετρων και υβριδικών απειλών», προκαλούν ανησυχία και αβεβαιότητα σε όλο τον κόσμο.

 

Χρονικό Βιολογικού Πολέμου και Βιοτρομοκρατίας

Ο σύγχρονος ορισμός της τρομοκρατίας δίνει έμφαση στην αντικειμενικότητα της απειλής και τρομοκρατίας μεγάλων ομάδων ανθρώπων, κυβερνήσεων, στρατών ή κοινωνιών. Ο κύριος στόχος της τρομοκρατίας, σύμφωνα με τον τρέχοντα ορισμό, είναι να απειλήσει και να εκφοβίσει μαζικές ομάδες ανθρώπων, κυβερνήσεων, στρατευμάτων ή κοινωνίας στο σύνολό της. Έτσι, μπορεί κανείς να υποθέσει ότι, στο πλαίσιο μιας ιστορικής αξιολόγησης της βιοτρομοκρατίας, συνεπάγεται τη χρήση διαφόρων βιολογικών παραγόντων από διάφορους παράγοντες ή οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων πολιτικών ή στρατιωτικών παραγόντων και επίσημων εθνών, για διάφορους σκοπούς (πολιτικούς, θρησκευτικοί ή άλλοι ιδεολογικοί στόχοι). Όπως το έθεσε ένας εξέχων ειδικός στο θέμα, «η υπέρβαση του βιολογικού πολέμου (BW) έναντι της ιατρικής και της δημόσιας υγείας, των ιδιωτικών εγκληματικών πράξεων, της τρομοκρατίας, του διακρατικού πολέμου, και το διεθνές δίκαιο που αποσκοπεί στην εξάλειψη του βιολογικού πολέμου »το καθιστά ένα από τα πιο περίπλοκα ζητήματα του λόγου, θέτει πολύ δύσκολα προβλήματα και ανοίγει μερικές νέες ηθικές προκλήσεις (Lederberg, 1999, σελ. 3–5).

Ο ισχυρισμός της υπέρβασης του βιολογικού πολέμου και της βιοτρομοκρατίας, εκτός από το ότι είναι απολύτως αληθινός όσον αφορά τις σύγχρονες πολιτικές και επιστημονικές ανησυχίες, έχει ιστορική σημασία, καθώς η πράξη που θέτει σε κίνδυνο την υγεία των συνανθρώπων μέσω της χρήσης βιολογικών τεχνολογιών φαίνεται να είναι τόσο παλιά ως η ίδια η ανθρωπότητα. Ωστόσο, λόγω ενός αριθμού αλληλοσυνδεόμενων μεταβλητών, όπως η έλλειψη αξιόπιστων επιστημονικών δεδομένων για υποτιθέμενες βιοτρομοκρατικές πράξεις, ιδιαίτερα πριν από την ανάπτυξη της σύγχρονης μικροβιολογίας. Δεύτερον, λόγω της πολωμένης φύσης οποιασδήποτε υποτιθέμενης βιολογικής επίθεσης, οι ιστορικές μελέτες βιολογικού πολέμου (BW) και η βιοτρομοκρατία είναι εξαιρετικά δύσκολες και τυχόν συμπεράσματα που συνάγονται σχετικά πρέπει να προσεγγιστούν με προσοχή, καθώς το υπάρχον υλικό είναι ευάλωτο σε διάφορους πολιτικούς χειρισμούς (Christopher et al).

Δεδομένων αυτών των εκτιμήσεων, είναι απλό να δούμε πώς οι ερευνητές ενδέχεται να δυσκολευτούν να διακρίνουν τις φυσικές επιδημίες από την υποτιθέμενη βιολογική επίθεση.

Biccherna ένα ξύλινο κάλυμμα, Πηγή: (Pinterest, «Αλληγορία της πανούκλας (Tavoletta di Biccherna), 14ος αιώνας. Giovanni di Paolo »

 

Ο ρόλος της δημόσιας υγείας στην ετοιμότητα και την ανταπόκριση σε έκτακτη ανάγκη

Οι επαγγελματίες της δημόσιας υγείας βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της ετοιμότητας και αντίδρασης σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης όπως και το σύστημα δημόσιας υγείας είναι κρίσιμο για την ασφάλεια και την άμυνα της πατρίδας (Levy and Sidel, 2007).

Το προσωπικό της δημόσιας υγείας (Νοσηλευτές, Γιατροί), που υπηρετεί στον μηχανισμό δημόσιας υγείας σε τοπικούς και κρατικούς φορείς σε όλο τον κόσμο (Gebbie, 2002) και καλύπτει μια ευρεία επιλογή προγραμμάτων, αποτελεί τη μεγαλύτερη κατηγορία παρόχων υγειονομικής περίθαλψης. Νέες μολυσματικές ασθένειες όπως ο ιός του Δυτικού Νείλου, το σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο (SARS) και η γρίπη των πτηνών έχουν εμφανιστεί καθώς και απειλές βιοτρομοκρατίας- Άνθρακας (Anthrax) και οι φόβοι για άλλες άγνωστες απειλές, έχουν αυξήσει την έμφαση στις θεμελιώδεις λειτουργίες της χώρας υποδομή δημόσιας υγείας. Αυτές οι νέες ανησυχίες για τη δημόσια υγεία (PH) προκύπτουν τη στιγμή που οι πόροι για την υποστήριξη τέτοιων προγραμμάτων είναι ανεπαρκείς.

Δεν είναι μυστικό ότι το εθνικό σύστημα δημόσιας υγείας πολλών χωρών έχει ήδη υπονομευθεί από την χρόνια οικονομική εγκατάλειψή αλλά και έλλειψη διοικητικής εποπτείας. Δεν διέθετε τους απαραίτητους οικονομικούς πόρους για να αντιμετωπίσει τις σημαντικές και τεχνολογικές προκλήσεις της εποχής. Δεν βλέπουμε τέτοια αποφασιστική πολιτική βούληση να παρέχουμε στον πληθυσμό στρατηγικές για την αντιμετώπιση αυτών των αναδυόμενων μορφών κρίσης, καθώς και την πρόληψη των ασθενειών σε μια εποχή που η δημόσια υγεία χρειάζεται απόλυτα αποφασιστικές μεταρρυθμίσεις.

Αυτό το δοκίμιο εντοπίζει θέματα σχετικά με την ετοιμότητα της δημόσιας υγείας (PH) στην περίπτωση βιοτρομοκρατίας.

Άποψη του συγκροτήματος Unit 731 στο Pingfan China Πηγή: (Wikipedia, 2021).

 

Έλλειψη εμπειρίας στην προετοιμασία για τη βιοτρομοκρατία

Όταν μεγάλοι, ευάλωτοι πληθυσμοί εκτίθενται σκόπιμα σε εξαιρετικά παθογόνα βακτήρια-οργανισμούς που προκαλούν εκτεταμένη ασθένεια, η βιοτρομοκρατία αποτελεί απειλή για την εθνική ασφάλεια. Οι τρομοκράτες απέδειξαν τη δυνατότητά τους να διαταράξουν τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης όταν οι ανυποψίαστοι πολίτες εκτέθηκαν σκόπιμα στον άνθρακα στις Ηνωμένες Πολιτείες το φθινόπωρο του 2001. Ο Άνθρακας (Anthrax) είχε προηγουμένως θεωρηθεί ότι είναι μια εξωτική ασθένεια διαλογής μαλλιού (Benenson και American Public Health Association, 1995).

Αρκετά άτομα έχουν αναγνωριστεί ότι ήταν θύματα και πολλές αρχές απάντησαν. Οι αρχές-οργανισμοί ήταν ανίκανοι να καθορίσουν τις επαγγελματικές τους ευθύνες και καθήκοντα. Υπήρχε έλλειψη σαφήνειας σχετικά με τη γραμμή διοίκησης, τον τρόπο διάδοσης εξειδικευμένων γνώσεων και τον τρόπο αλληλεπίδρασης με το ευρύ κοινό μέσω των μέσων ενημέρωσης. Αξιωματούχοι στον τομέα της δημόσιας υγείας προσπάθησαν να καθορίσουν τα όρια της γνώσης, της εξουσίας και του καθήκοντός τους. Οι νοσηλευτές δημόσιας υγείας ανέλαβαν τη διεξαγωγή ερευνών για μεταδοτικές ασθένειες, κλινικά καθήκοντα, κλινικές μαζικής ιατρικής και επικοινωνία με το μπερδεμένο κοινό εν μέσω του χάους.

 

Ανάπτυξη στρατηγικών για την πρόληψη της τρομοκρατίας

Οι αρχές δημόσιας υγείας έχουν καθήκον να προστατεύουν την ασφάλεια του κοινού μέσω της πρόληψης μολυσματικών ασθενειών. Οι γιατροί και οι νοσοκόμες εξετάζουν τους ευάλωτους πληθυσμούς και εφαρμόζουν τακτικά αντί-μολυσματικά φάρμακα και ανοσοποιήσεις. Επειδή ο γενικός πληθυσμός είναι σχεδόν μη εμβολιασμένος και τόσο προστατευμένος, η ευλογιά θα αποτελούσε σοβαρή απειλή για τη δημόσια υγεία στις Ηνωμένες Πολιτείες (Ηνωμένες Πολιτείες, 2004).

Η ευλογιά έχει προκαλέσει εκτεταμένη ανησυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες, προκαλώντας την έναρξη μιας μαζικής εκστρατείας για την υγειονομική περίθαλψη στα τέλη του 2002 για τον εμβολιασμό μιας βασικής ομάδας εργαζομένων στον τομέα της υγείας και των ατόμων που ανταποκρίνονται σε έκτακτες ανάγκες. Ο στόχος της ανοσοποίησης αυτού του πληθυσμού είναι να δημιουργήσει εργατικό δυναμικό ικανό να ανταποκριθεί σε ύποπτες περιπτώσεις. Το εμβόλιο της ευλογιάς, η χορήγησή του και οι ανεπιθύμητες ενέργειες είναι όλα άγνωστα εδάφη για τις περισσότερες νοσοκόμες και γιατρούς. Πρόσθετοι γιατροί και νοσοκόμες θα πρέπει να εμβολιαστούν καθώς οι αρχές δημόσιας υγείας καταρτίζουν στρατηγικές ετοιμότητας για την ευλογιά, ώστε να μπορούν να χορηγούν το εμβόλιο σε μεγάλες κλινικές εμβολιασμού. Ως μέρος μιας εκστρατείας προετοιμασίας για την ευλογιά σε όλη τη χώρα, όλοι οι γιατροί και οι νοσοκόμες το αντιμετωπίζουν ως πρόκληση να μάθουν για την ασθένεια, τον εμβολιασμό και τη στρατηγική χορήγησης. Τα εμβόλια είναι επίσης διαθέσιμα για άλλες δυνητικά θανατηφόρες ασθένειες. Ο Ανθρακας (Anthrax) μπορεί να προληφθεί εάν ένα εμβόλιο χορηγηθεί πριν από την έκθεση. Δυστυχώς, η ασφάλεια του εμβολίου αμφισβητήθηκε μόλις είχε καταστεί υποχρεωτική για τα μέλη του στρατού των ΗΠΑ και η μελέτη σχετικά με την ουσία συνεχίζεται (Henderson, Inglesby και O’Toole, 2002).

Ο εμβολιασμός της γρίπης σπάνια θεωρείται μέρος των δραστηριοτήτων βιοτρομοκρατίας και ετοιμότητας έκτακτης ανάγκης, αν και η πρόληψη της νόσου έχει επιπλέον πλεονεκτήματα. Οι ασθένειες που σχετίζονται με τη βιοτρομοκρατία μπορεί να έχουν συμπτώματα και σημεία παρόμοια με τη γρίπη. Πρέπει να προωθηθούν οι εμβολιασμοί για τον περιορισμό της εξάπλωσης της γρίπης, η οποία θα μπορούσε να αποκρύψει τη διάγνωση και την έγκαιρη ανίχνευση μιας πιο σοβαρής βιοτρομοκρατικής δραστηριότητας. Επί του παρόντος, οι επαγγελματίες του τομέα της υγείας διεξάγουν κλινικές ανοσοποίησης γρίπης σε ευρεία κλίμακα, οι οποίες βοηθούν στην ανάπτυξη της «ανοσίας της αγέλης» σε έναν ευάλωτο πληθυσμό. Η μειωμένη πρόσβαση σε πιθανούς βιοτρομοκρατικούς παράγοντες είναι ένας μακροπρόθεσμος στόχος για όλους τους επαγγελματίες του τομέα της υγείας, προκειμένου να αποφευχθεί η βιοτρομοκρατία (Levy and Sidel, 2007).

Η ασφάλεια στα εργαστήρια δημόσιας υγείας και έρευνας έχει βελτιωθεί μετά από τα περιστατικά του άνθρακα και όλοι οι επαγγελματίες του τομέα της υγείας πρέπει να γνωρίζουν και να ακολουθούν τις αυστηρές εθνικές κυβερνητικές οδηγίες και απαιτήσεις για την εργαστηριακή ασφάλεια (Κέντρα Ελέγχου Νόσων και Preventio, 2002).

Η συνηγορία για τον έλεγχο, τη μείωση και την εξάλειψη των όπλων μαζικής καταστροφής (WMD) είναι μια άλλη μακροπρόθεσμη προσπάθεια. Τα βιολογικά όπλα έχουν σχεδιαστεί, αναπτυχθεί και δοκιμαστεί από διάφορες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών. Η ιστορία της χρήσης τους είναι μια θλιβερή υπενθύμιση για το πώς μπορεί να λειτουργήσει η επιστήμη και η τεχνολογία ενάντια στους στόχους της νοσηλευτικής και της δημόσιας υγείας (Berkowitz, 2002; Levy and Sidel, 2007). 

Συμπεράσματα

Ακόμη και μετά την εμφάνιση προγραμμάτων που υποστηρίζονται από το κράτος για την πρόληψη και προετοιμασία για περιστατικά  Βιολογικού Πόλεμου, εξακολουθεί να είναι δύσκολο να εξαχθούν ικανοποιητικά συμπεράσματα σχετικά με την αποτελεσματική χρήση τους πάνω στον βιολογικό πόλεμο στην ιστορία της ανθρωπότητας, παρά τις βελτιώσεις στην επιστημονική έρευνα για τη βακτηριολογία και πιο εκτεταμένα, στη βιολογία και την ιατρική.

Για τον ιστορικό ερευνητή, η έλλειψη μικροβιολογικών και επιδημιολογικών στοιχείων, το βάρος της πολιτικής προπαγάνδας και οι δυσκολίες του στρατιωτικού απορρήτου καθιστούν το θέμα εξαιρετικά δύσκολο να απαντηθεί. Ωστόσο, ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό αυτής της ιστορίας είναι η περιοδική ανάπτυξη βιολογικών όπλων (είτε κερδοσκοπικά είτε κρατικά), η οποία ξεκίνησε πολύ πριν από την επιστημονική επανάσταση της μικροβιολογίας στα τέλη του 19ου αιώνα. Το Biological Warfare είναι «κοινό στοιχείο του ανθρώπινου ρεπερτορίου συμπεριφορών», σύμφωνα με τον BW.

Αυτός ο κίνδυνος δεν αποτελεί απειλή από έναν κίνδυνο του παρελθόντος, αλλά συνεχίζει να αποτελεί κρίσιμη ανησυχία, τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, ιδίως ενόψει της τρέχουσας αύξησης της χρήσης (ή της πιθανής χρήσης) του από το κράτος μη-χρηματοδοτούμενου Βιολογικού Πολέμου.

Το ερώτημα εάν έχουμε γίνει πιο ανθρώπινοι στην εποχή μας από τους προγόνους μας όσον αφορά τον βιολογικό πόλεμο και ποιες είναι οι καλύτερες στρατηγικές για την πρόληψη παρόμοιων κινδύνων και απειλών στο μέλλον, παραμένει αναπάντητο. Στο τέλος, η ιστορία του βιολογικού πολέμου και της βιοτρομοκρατίας αποκαλύπτει ότι το πιο επιτυχημένο προληπτικό μέτρο είναι η καλλιέργεια και διατήρηση ισχυρών πολιτιστικών κανόνων που απαγορεύουν την παραγωγή και την ανάπτυξη τέτοιων όπλων σε ατομικό, κοινωνικό και κυβερνητικό επίπεδο.

Σε γενικές γραμμές, ενώ ο βιολογικός πόλεμος είναι ουσιαστικό ζήτημα, πρόσφατες τρομοκρατικές ενέργειες στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν υπογραμμίσει τη σημασία δράσης σε αυτά τα περιστατικά του προσωπικού έκτακτης ανάγκης  στη δημόσια υγεία (PHE), νοσοκόμες, γιατροί ως πρώτοι ανταποκριτές σε περιστατικά βιοτρομοκρατίας. Οι ασθένειες που προκαλούνται από έναν βιοτρομοκρατικό παράγοντα είναι απίθανο να αναγνωριστούν άμεσα και θα εξελιχθούν αργά, θέτοντας το τοπικό προσωπικό δημόσιας υγείας υπό πίεση. Επειδή η θέση τους βασίζεται σε δεξιότητες, οι νοσηλευτές δημόσιας υγείας βοηθούν σε μέτρα πρόληψης ασθενειών, όπως ανοσοποιήσεις, ανίχνευση νέων περιπτώσεων βάσει σημείων και συμπτωμάτων και συμβάλλουν στην έρευνα ασθενειών. Εάν εντοπιστεί ένα συμβάν βιοτρομοκρατίας, οι πρώτοι ανταποκρινόμενοι επαγγελματίες νοσοκόμες και γιατροί, ενεργούν εντός του οργανισμού. Οι αρχές της Δημόσιας Υγείας (PH) οργανώνουν και αναπτύσσουν το σχέδιο διοίκησης για να ανταποκριθούν στην μαζικό αίτημα περίθαλψής καθώς και να συντονίσουν τις επικοινωνίες και να παρέχουν εκπαίδευση και ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Οι πρώτοι ανταποκριτές, οι γιατροί και οι νοσοκόμ

---

ες συμμετέχουν επίσης σε ασκήσεις ετοιμότητας για να αξιολογήσουν την απόδοση και τη θέση τους, και μεταφέρουν αυτήν την προετοιμασία στην προσωπική τους ζωή.

 

Βιβλιογραφία

Benenson, AS και American Public Health Association (eds) (1995) Εγχειρίδιο ελέγχου των μεταδοτικών ασθενειών: μια επίσημη έκθεση της American Public Health Association. 16η έκδοση Washington, DC: Αμερικανική ένωση δημόσιας υγείας.

Berkowitz, B. (2002) «Νοσηλευτική πρακτική δημόσιας υγείας: μετά τις 11 Σεπτεμβρίου 2001», Online Journal of Issues in Nursing, 7 (3), p. 5.

Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (2002) Εργαστηριακή ασφάλεια και οδηγίες αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης για εργαστήρια που εργάζονται με επιλεγμένους πράκτορες, MMWR. Διατίθεται στη διεύθυνση: https://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/rr5119a1.htm (Πρόσβαση: 15 Ιουνίου 2021).

Christopher, GW et al. (1997) «Βιολογικός πόλεμος. Μια ιστορική προοπτική », JAMA, 278 (5), pp. 412–417.

Gebbie, KM (2002) «Holding Society, and Nursing, Together»:, AJN, American Journal of Nursing, 102 (9), σελ. 73. doi: 10.1097 / 00000446-200209000-00045.

Henderson, DA, Inglesby, TV και O’Toole, T. (2002) Βιοτρομοκρατία: οδηγίες για τη διαχείριση της ιατρικής και της δημόσιας υγείας. Chicago, Ill: American Medical Association.

Lederberg, J. (1999) Βιολογικά όπλα: Περιορισμός της απειλής. Επεξεργασία από τον Joshua Lederberg. Κέιμπριτζ. MA: MIT Τύπος. Διατίθεται στη διεύθυνση: https://www.belfercenter.org/publication/biolog-weapons-limiting-threat (Πρόσβαση: 10 Ιουνίου 2021).

Levy, BS και Sidel, VW (2007) «Προκλήσεις που θέτει η τρομοκρατία στη δημόσια υγεία», στην τρομοκρατία και τη δημόσια υγεία. Πανεπιστημιακός Τύπος της Οξφόρδης. doi: 10.1093 / acprof: oso / 9780195325256.001.0001.

Pinterest (χωρίς ημερομηνία) Vicente Matte no Instagram: «Αλληγορία της πανούκλας (Tavoletta di Biccherna), 14ος αιώνας. Giovanni di Paolo », Pinterest. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.pinterest.se/pin/431501208052946892/ (Πρόσβαση: 10 Ιουνίου 2021).

Rózsa, L. (2009) «Το κίνητρο για βιολογική επιθετικότητα είναι μια εγγενής και κοινή πτυχή του ανθρώπινου συμπεριφορικού ρεπερτορίου», Medical Hypotheses, 72 (2), pp. 217–219. doi: 10.1016 / j.mehy.2008.06.047.

Seretidis, C. (2020) Ερμηνεύοντας τη διαφορά τρομακτία – Η συμβολή της φύσης χρωμαλογικής χρώματος, SECURITY MANAGER: Περιοδικό για την εργασία Διατίθεται στη διεύθυνση: https://www.securitymanager.gr/ermineyontas-tin-sygchroni-tromokratia-i-symvoli-tis-theorias-syllogikis-drasis/ (Πρόσβαση: 10 Ιουνίου 2021).

Seretidis, C. (2021) Νέες Παγιες Χρήσεις Προκλήσεις Εκτάκτων Αναγκών στην Δημόσια Υγεία, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ: Περιοδικό για την εργασία. Διατίθεται στη διεύθυνση: https://www.securitymanager.gr/nees-pagkosmies-prokliseis-ektakton-anagkon-stin-dimosia-ygeia/ (Πρόσβαση: 10 Ιουνίου 2021).

Ηνωμένες Πολιτείες (επιμ.) (2004) Αντιμετώπιση της απειλής της ευλογιάς: ζητήματα, στρατηγικές και εργαλεία. Rockville, MD: Οργανισμός Έρευνας και Ποιότητας Υγειονομικής Περίθαλψης (Βιοτρομοκρατία και ετοιμότητα του συστήματος υγείας, σύντομη έκδοση αριθ. 1).

Wikipedia (2021) «Unit 731», Wikipedia. Διατίθεται στη διεύθυνση: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Unit_731&oldid=1027639573 (Πρόσβαση: 10 Ιουνίου 2021).