Αξιολογική προσέγγιση της επικοινωνίας σε περιβάλλον ασφάλειας

Στο περιβάλλον ασφάλειας, η βελτιστοποίηση της δυνατότητας επικοινωνίας θα πρέπει να αποτελεί βασική επιδίωξη των στελεχών όλων των βαθμίδων των στελεχών στο πεδίο και στη διοίκηση έργων.

Χατζόβουλος Ε. Νικόλαος

Security-Health & Safety Consultant

 

 

 

 Εισαγωγή

Η αξιολογική προσέγγιση είναι ένα σύνολο θεωρητικών ιδεών που βασίζονται στον προσανατολισμό προς ένα σύστημα κοινωνικό-παιδαγωγικών αξιών, ο πυρήνας του οποίου είναι η κατανόηση και η επιβεβαίωση της αξίας της ανθρώπινης ζωής, η ελεύθερη δημιουργική δραστηριότητα και η ανθρώπινη επικοινωνία. Σε αυτή την αξιολογική προσέγγιση ο γράφον θα τολμήσει να αγγίξει την ανθρώπινη επικοινωνία γενικά και ειδικά στο περιβάλλον της ασφάλειας με στόχο τη βελτίωση αυτής της δεξιότητας και απώτερο στόχο την επαύξηση της επαγγελματικής απόδοσης των αναγνωστών.
Αφορμή για αυτή την προσέγγιση υπήρξε ένα άρθρο σχετικά με τη σημασία της αποτελεσματικής επικοινωνίας. Άρθρο του αρχισυντάκτη του περιοδικού κυρίου Βλάση Αμανατίδη με τίτλο Η Ψυχολογία και Επικοινωνία στην Ασφάλεια!

Τι είναι η Επικοινωνία εν τοις πράγμασι και εν το βάθει.

Περίπου το 70% του συνολικού μας χρόνου είναι αφιερωμένο στην επικοινωνία. Το ποσοστό αυτό, ορθώς, αυξάνεται εκθετικά όταν προσεγγίζουμε την επικοινωνία υπό το πρίσμα του περιβάλλοντος Ασφαλείας.

Τι μας επιτρέπει η επικοινωνία: Η επικοινωνία μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε, να συνδεθούμε και να αλληλοεπιδράσουμε με το περιβάλλον μέσα από δημιουργία επικοινωνιακών σχέσεων, επιτρέπει την ανάπτυξη διανοητικών διαδικασιών οι οποίες με τη σειρά τους επιτρέπουν στο χρήστη να ρυθμίσει ανάλογα την συμπεριφορά του. Σύμφωνα με μελέτες ψυχολόγων η επικοινωνία μας επιτρέπει να καλύψουμε σημαντικές ανάγκες καθώς ο άνθρωπος λογάται ως κοινωνικό ον (homo communicator) και αδιαμφησβήτητα επιτρέπει τη διατήρηση της αίσθησης της αναγνώρισης και του ορισμού του εαυτού.

Ορισμοί επικοινωνίας: Η επικοινωνία έχει αποδοθεί, κατ’ εκτίμηση, άριστα με δύο ορισμούς οι οποίοι αλληλοσυμπληρώνονται ερμηνεύοντας ολιστικά την επικοινωνία.

• Η Επικοινωνία είναι η διαδικασία μεταβίβασης εννοιών και νοημάτων από έναν άνθρωπο σε έναν άλλο, από έναν πομπό σε έναν δέκτη.
• Επικοινωνία είναι η διαδικασία με την οποία ένας πομπός Α (άνθρωπος, ομάδα) μεταβιβάζει πληροφορίες, σκέψεις, ιδέες, εντολές και αισθήματα σε έναν δέκτη Β (άνθρωπο, ομάδα), με σκοπό να ενεργήσει πάνω του με τρόπο τέτοιο ώστε να προκαλέσει σε αυτόν κάποιες ιδέες, πράξεις ή συναισθήματα.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι η επικοινωνία δεν είναι μόνο η μεταβίβαση εννοιών ή νοημάτων αλλά η δυναμική και συνεχής διαδικασία επαφής, αλληλοκατανόησης και επηρεασμού μεταξύ ανθρώπων και ομάδων ούτως ώστε να επιτευχθεί ένας θεμιτός στόχος.

Διαδικασία επικοινωνίας: Η διαδικασία της επικοινωνίας περιλαμβάνει έξι βασικά στοιχεία:

1. Τον αποστολέα του μηνύματος (πομπός)
2. Το μήνυμα
3. Το κανάλι μέσω του οποίου μεταφέρεται το μήνυμα
4. Τον λήπτη του μηνύματος (δέκτης)
5. Την ανταπόκριση του λήπτη, ότι έλαβε το μήνυμα
6. Τα (όποια) εμπόδια ενσωματώνονται στη διαδικασία

Αναλυτικότερα, ο αποστολέας αποφασίζει να επικοινωνήσει. Καθορίζει το σκοπό της επικοινωνίας και στη συνέχεια κωδικοποιεί το περιεχόμενο που έχει σκεφτεί ώστε να δημιουργήσει το μήνυμα.

Η κωδικοποίηση μπορεί να είναι απλή ή σύνθετη. Ωστόσο ο πομπός θα πρέπει να ακολουθήσει συγκεκριμένη διαδικασία για να επιτύχει ορθή επικοινωνία αναρωτώμενος :

• Ποιος είναι ο δέκτης
• Πόσο ενήμερος είναι ο δέκτης επί του μηνύματος
• Τι ακριβώς θέλει (ο πομπός) να του μεταφέρει

Ταυτόχρονα θα πρέπει να ακολουθεί πάντοτε τα 6C :

1. Clarity (Σαφήνεια)
2. Conciseness (Περιεκτικότητα)
3. Courteousness (Ευγένεια)
4. Constructiveness (Εποικοδομητικότατα)
5. Correctness (Ορθότητα)
6. Completeness (Πληρότητα)

Ειδικότερα σε περιπτώσεις υψηλών επαγγελματικών απαιτήσεων ή και υψηλών δεικτών επαγγελματικού στρες σε περιβάλλον ασφάλειας, το περιεχόμενο δεν πρέπει να είναι ιδιαίτερα εκτενές ώστε να μην ξεπεράσει τις δυνατότητες της βραχύχρονης μνήμης (short term memory) (60’’- 90’’) του δέκτη.

Το μήνυμα μεταφέρεται στον δέκτη μέσω κάποιου καναλιού (communication channels). Κανάλια ή μέσα επικοινωνίας που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι μπορεί να είναι οπτικά (μάτια), ακουστικά (αυτιά), χειρωνακτικά (γραπτό μήνυμα) και συνδυασμός αυτών.

Ο Αρμένιος καθηγητής ψυχολογίας στο UCLA, Albert Mehrabian, αναφέρει ότι η ολική εντύπωση ενός μηνύματος είναι περίπου 7% προφορική (λεκτική), 38% φωνητική (περιλαμβάνοντας τον τόνο της φωνής, την αλλοίωση του τόνου και άλλους ήχους) και 55% μη προφορική.

Υπάρχουν τρεις σημαντικοί παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη όταν συντάσσεται ένα μήνυμα για να είναι αποτελεσματικό σε περιβάλλον ασφάλειας.

• Το περιεχόμενο του μηνύματος. (τα γεγονότα και τα θέματα που πρέπει να καλυφθούν)
• Η δομή του μηνύματος. (πως πρέπει να ταξινομηθούν και να οργανωθούν τα γεγονότα και τα θέματα εντός του μηνύματος)
• Τα χαρακτηριστικά του μηνύματος και το ύφος της διατύπωσης. (πως πρέπει να παρουσιαστεί το μήνυμα)

Σε αντίθετη περίπτωση η απόπειρα επικοινωνίας θα είναι λιγότερο ή και καθόλου αποτελεσματική. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται σε μηνύματα όπου ο αντιλαμβανόμενος ή συνειδητός στόχος διαφέρει από τον πραγματικό ή τον υποσυνείδητο.

Ο δέκτης λαμβάνει το μήνυμα και το αποκωδικοποιεί. Δηλαδή, μετατρέπει το μήνυμα σε ιδέα με βάση πάντοτε τις εμπειρίες, τις αντιλήψεις και τις ικανότητες του. Στην συνέχεια, ο δέκτης ανταποκρίνεται στον αποστολέα ενημερώνοντας για την λήψη του μηνύματος. Η ανταπόκριση αυτή (feedback) ολοκληρώνει τον κύκλο της επικοινωνίας.

Αλλοιώσεις επικοινωνίας: Μέσα σε όλη τη διαδικασία, πιθανότατα να υφίστανται, κατά περίπτωση, ενσωματωμένα διάφορα φυσικά, ψυχολογικά, ή ακόμη και πολιτιστικά εμπόδια με τη μορφή διαφοροποιήσεων που αλλοιώνουν το περιεχόμενο ή εμποδίζουν τη μεταφορά του μηνύματος από τον πομπό στον δέκτη.
Ενίοτέ η επικοινωνία μεταξύ πομπού και δέκτη μπορεί να είναι λιγότερο, περισσότερο ή και καθόλου αποτελεσματική εάν το μήνυμα του πομπού δεν έχει κωδικοποιηθεί σωστά ή δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί σωστά από τον δέκτη. Η αλλοίωση ή και η παρεμπόδιση της μεταφοράς του μηνύματος εξαρτάται από το είδος του μηνύματος που δημιουργούν οι αποστολείς και τον τρόπο που ανταποκρίνονται οι παραλήπτες σε αυτό είναι διαφορετικός ανάλογα με τις διαθέσεις τους, την ικανότητα να ακούν, πραγματικά για να ακούσουν και όχι για να απαντήσουν, το στιγμιαίο ενδιαφέρον τους και τις γνώσεις επάνω στο επικοινωνούμενο θέμα.

Είδη Επικοινωνίας (Λεκτική, Εξωλεκτική)

Η επικοινωνία διακρίνεται σε λεκτική (verbal communication) και μη λεκτική (nonverbal communication).

Μελέτες έχουν δείξει ότι η προφορική συνιστώσα σε κοντινές επαφές είναι λιγότερο από 35% και σε ποσοστό πάνω από 65% πραγματοποιείται χωρίς λόγια. Οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι το προφορικό κανάλι χρησιμοποιείται κυρίως για τη μεταφορά πληροφοριών, ενώ το μη προφορικό για διαπροσωπική συνεννόηση και σαν υποκατάστατο των προφορικών μηνυμάτων.

Λεκτική επικοινωνία : Η λεκτική επικοινωνία είναι η ακουστική μορφή μεταφοράς των ιδεών, των σκέψεων και των οδηγιών, με ηλεκτρικές εκκενώσεις από τα νεύρα που χρησιμοποιούν οι φωνητικές χορδές και το στόμα του ομιλητή για να μεταδώσουν μία έννοια στον αέρα. Αναγκάζοντας κατά συνέπεια τα κύματα του ήχου και τις εικόνες που σχηματίζουν τα χείλη να μεταφερθούν στους δέκτες (αυτιά και μάτια) του ακροατή, με αποτέλεσμα έναν μετασχηματισμό της διανόησης και των εικόνων ή των συμβόλων που θα επιτρέψουν στο δέκτη να επεξεργαστεί την έννοια αυτού του οποίου έχει ειπωθεί.

Μη λεκτική επικοινωνία (εξωλεκτική): Μη λεκτική επικοινωνία θεωρείται η διαδικασία επικοινωνίας κατά την οποία στέλνουμε και δεχόμαστε μη λεκτικά (κυρίως οπτικά) μηνύματα. Τα μηνύματα μεταδίδονται συνήθως στον παρόντα τόπο και χρόνο γιατί απαιτούν τη φυσική παρουσία αυτού που επικοινωνεί. Μηνύματα μπορούν να σταλούν μέσω χειρονομιών και αγγιγμάτων (απτική επικοινωνία), μέσω της γλώσσας του σώματος, της στάσης, της έκφρασης του προσώπου (μορφασμοί) και οπτικής επαφής (βλέμματα). Νοήματα μπορούν επίσης να κοινοποιηθούν μέσω αντικειμένων ή χειροποίητων έργων (δηλαδή ρούχα, κομμώσεις ή αρχιτεκτονική), σύμβολα, συμβολισμούς και εικόνες (ή γραφικά). Ο λόγος εμπεριέχει μη λεκτικά στοιχεία γνωστά ως παραγλωσσικά, συμπεριλαμβανομένου της ποιότητας της φωνής, τον τόνο, την ένταση, τον τρόπο ομιλίας και τις εικόνες που σχηματίζουν τα χείλη όταν μιλάμε. Παρομοίως, τα γραπτά κείμενα έχουν μη λεκτικά στοιχεία, όπως είναι ο γραφικός χαρακτήρας και η χωρική διάταξη των λέξεων.

Πρώτος ασχολήθηκε επισταμένα ο μεγάλος φυσιοδίφης Κάρολος Δαρβίνος, ο οποίος το 1872 δημοσίευσε τη μελέτη του με τίτλο: <<Η έκφραση των συναισθημάτων στον άνθρωπο και τα ζώα>>. Μελέτη η οποία θεωρείται μια σημαντική συμβολή στην ψυχολογία και την ηθολογία, ο Δαρβίνος υποστήριξε την άποψη του για την ύπαρξη παγκόσμιας έμφυτης συναισθηματικής έκφρασης.

Τα μη λεκτικά μηνύματα λειτουργούν:

• Για να βοηθήσουν στην σαφήνεια των λεκτικών μηνυμάτων
• Για να αντικαταστήσουν εντελώς την λεκτική επικοινωνία
• Για να εκφράσουν ή και να τονίσουν αισθήματα και συναισθήματα
• Για να υποδείξουν τη φύση της σχέσης μεταξύ αυτών που επικοινωνούν
• Για να ελέγξουν ή να ρυθμίσουν τη ροή μιας συζήτησης ή οποιασδήποτε μορφής επικοινωνία

Μπορούμε να πούμε με πιο απλά λόγια ότι τα μη λεκτικά μηνύματα μας βοηθούν να εξηγήσουμε ή να μεταφράσουμε το είδος των λεκτικών μηνυμάτων που λαμβάνουμε. Επιπρόσθετα, κάποιες λέξεις, εκφράσεις και κινήσεις που χρησιμοποιούμε ΄΄δείχνουν΄΄ ή ΄΄αποκαλύπτουν΄΄ τα πραγματικά συναισθήματα του πομπού για πολλές καταστάσεις. Κατάσταση ιδιαίτερα χρήσιμη σε περιβάλλον ασφάλειας. Τα μη λεκτικά μηνύματα επίσης συχνά υποδεικνύουν τη φύση και το επίπεδο της σχέσης με το δέκτη ακόμα και με το περιβάλλον γενικότερα.

Η μη λεκτική επικοινωνία περιλαμβάνει τομείς όπως:

• Στάσεις και κινήσεις του σώματος (Kinetics-Body language)
• Ήχους που συνοδεύουν τα λεκτικά φωνητικά μηνύματα και τα τροποποιούν ή τα ενισχύουν (Paralanguage)
• Σχέσεις και μηνύματα που αφορούν το φυσικό περιβάλλον (Proxemics)
• Φυσικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου όπως το χρώμα του δέρματος, το συνολικό μέγεθος του κτλ. (Physical characteristics)
• Μηνύματα που περνούν διαμέσου της χρήσης-ιδιοκτησίας αντικειμένων (Artifacts)
• Μηνύματα που σχετίζονται με την αισθητική και τη διακόσμηση (Aesthetics)
• Μηνύματα που παράγονται από τις σχέσεις μας με τον παράγοντα χρόνο (Chronemics)

Γιατί είναι σημαντική η Επικοινωνία σε επίπεδο Οργανισμών

Σύμφωνα με τον Γερμανό κοινωνιολόγο και πολιτικό οικονομολόγο M. Weber, η επικοινωνία δεν αναφέρεται ως παράγοντας που επηρεάζει την οργάνωση στην τυπική γραφειοκρατία. Συμπερασματικά πάνω στην παρατήρηση του M. Weber μπορεί να λεχθεί ότι δεν υπάρχει λόγος να θεωρούμε πως εφαρμόζοντας ανεπτυγμένα μοντέλα επικοινωνίας θα παρακωλύσουμε το αντικείμενο του οργανισμού πίσω από γραφειοκρατίες και άλλους δύσβατους και δυσπρόσιτους λαβύρινθους. Επίσης ο M. Weber μας αναφέρει ότι περισσότερο σημαντική σε επίπεδο οργανισμού είναι η γραπτή επικοινωνία διότι:

• Μπορεί να αρχειοθετηθεί και είναι απαραίτητη ως στοιχείο τεκμηρίωσης
• Η προφορική επικοινωνία μπορεί να αποτελέσει προ-στάδιο της γραπτής
• Δίνει τυπική υπόσταση στις αποφάσεις
• Είναι βασικό χαρακτηριστικό των σημερινών οργανώσεων και καλύπτει μεγάλο ποσοστό των δραστηριοτήτων και του χρόνου των απασχολούμενων σε αυτές
• Παρότι χρονοβόρα σε κάποιες των περιπτώσεων, θεωρείται βασικό στοιχείο για την εξέλιξη της οργάνωσης.

Η επικοινωνία σε περιβάλλον Ασφάλειας

Η θέση της επικοινωνίας: Σε περιβάλλον ασφάλειας, προσεγγίζοντας μια αναλυτική θεωρία οργάνωσης όπου μπορεί να λεχθεί ότι η επικοινωνία θα πρέπει να κατέχει κεντρική θέση, διότι η δομή, η έκταση και οι σκοποί της ίδιας της οργάνωσης, για να είναι επιτυχημένη, καθορίζονται σχεδόν αποκλειστικά από τις τεχνικές της εφαρμοσμένης επικοινωνίας των στελεχών που την απαρτίζουν.

Λαμβάνοντας υπόψιν ότι το κέντρο βάρους της λειτουργίας μιας οργάνωσης σε περιβάλλον ασφάλειας τίθεται στην γνώση και τήρηση των κανόνων, στην τυποποίηση, την αδιάκοπη και απρόσκοπτη επανάληψη της εργασιακής δραστηριότητας, και την αντικειμενική αντίληψη των στελεχών, η επικοινωνία συνδέεται με το συντονισμό όλων των δραστηριοτήτων και την άσκηση των επιμέρους μορφών ελέγχου.

Η επικοινωνιακή ικανότητα και η αποτελεσματικότητα αυτής είναι που επηρεάζει ευθέως και καθέτως τις αποφάσεις, τις διαπροσωπικές σχέσεις, τις αντιλήψεις και τις στάσεις όλων όσων έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με το περιβάλλον ασφάλειας. Δεν πρέπει να λησμονούμε πως η επικοινωνιακή ικανότητα του ανθρώπου δημιούργησε και συντηρεί την κοινωνία στο σύνολό της. Επιπρόσθετα η επικοινωνιακή ικανότητα συντελεί στον να μην δημιουργηθούν αυτόνομα κέντρα που θα μπορούσαν να διασπάσουν την οργανωτική δομή του εκάστοτε οργανισμού. Η πιθανή έλλειψη της οδηγεί σε δυσλειτουργίες, συγκρούσεις, ασυνεννοησία, κακές αποφάσεις, έλλειψη συντονισμού και δημιουργία χωροχρονικού συνεχούς για την εμφάνιση εκνόμων ενεργειών.

Το χρηστικό σκέλος της επικοινωνιακής ικανότητας μπορεί να εντοπιστεί στα ακόλουθα:

• Να αναγνωριστεί ότι η αποτελεσματική επικοινωνία μπορεί να γίνει κινητήριος δύναμη για αποδοτική εργασία
• Να βοηθηθούν οι managers να αποκτήσουν επιπλέον διοικητικές δεξιότητες και οι υφιστάμενοι να έχουν πλήρη συναίσθηση της θέσης και των αρμοδιοτήτων τους
• Να βελτιωθούν οι δείκτες ασφαλείας
• Να μειωθεί η σπατάλη του πολύτιμου αγαθού που ακούει στο όνομα χρόνος
• Να βελτιωθεί η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων ασφαλείας (άυλων και υλικών)
• Να υπάρξει ορθή και έγκαιρη πληροφόρηση για τα δρώμενα του οργανισμού, τις όποιες επερχόμενες αλλαγές και τη γενική κατάσταση ασφαλείας της περιοχής δραστηριοτήτων
• Να γνωρίζουν οι manager τις ανάγκες και τις επιδιώξεις των υφιστάμενων στελεχών
• Να υποβοηθείται η διάθεση και η προθυμία των στελεχών να συνδράμουν τα μέγιστα και να προάγεται η καλή διάθεση

Η εφαρμογή του χρηστικού σκέλους της επικοινωνίας προϋποθέτει συνεργασία, συντονισμό και ύπαρξη ευνοϊκού κοινωνικού κλίματος με αμφίδρομη ροή πληροφοριών ανάμεσα στους εμπλεκόμενους μέσω κατάλληλων δομών, δικτύων πληροφοριών και διαδικασιών επικοινωνίας. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε πως η επικοινωνία σε αυτό το στάδιο χωρίζεται σε 4 επίπεδα όπως αναλύονται παρακάτω:

a.Πάνω προς τα κάτω επικοινωνία

Η πάνω προς τα κάτω επικοινωνία αρχίζει από τα ανώτερα κλιμάκια και καταλήγει στη βάση. Πρόκειται για μεταβίβαση μηνυμάτων υπό μορφή κατευθύνσεων, παρατηρήσεων, ανακοινώσεων, οδηγιών κτλ., από τα ανώτερα διοικητικά στελέχη προς τα εκτελεστικά όργανα. Τα συνηθέστερα μέσα είναι οι γραπτές οδηγίες/διαταγές, οι κανονισμοί, τα ενημερωτικά φυλλάδια, πίνακες ανακοινώσεων, και η προφορική επικοινωνία.

b.Κάτω προς τα πάνω επικοινωνία

Η κάτω προς τα πάνω επικοινωνία είναι εξίσου σημαντική καθώς δίνει τη δυνατότητα στους υφιστάμενους να περνούν τις νέες ιδέες τους, την επαναπληροφόρηση τους (feedback), τις προτάσεις τους, και τα όποια παράπονά τους. Επίσης με αυτή την μορφή επικοινωνίας τα διοικητικά στελέχη μπορούν να ελέγξουν εάν τα μηνύματα που έστειλαν με την προηγούμενη μορφή επικοινωνίας (πάνω προς κάτω) ελήφθησαν και έγιναν κατανοητά. Βασική τρόποι για να επιτευχθεί αυτή η μορφή επικοινωνίας είναι να υπάρχουν τακτικές συναντήσεις μεταξύ των στελεχών, επιστολές και κυτία παραπόνων/προτάσεων/υποδείξεων και η τεχνική ανοιχτών θυρών (open door policy)

c.Οριζόντια επικοινωνία

Η οριζόντια επικοινωνία αποτελεί την επικοινωνία μεταξύ στελεχών που βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο της ιεραρχίας ή σε διαφορετικά τμήματα εντός του ίδιου οργανισμού. Παραδείγματος χάριν, το Human Resources να δύναται να επικοινωνήσει με το Operations. Σκοπός της είναι ο συντονισμός μεταξύ των διαφόρων επαγγελματικών δραστηριοτήτων, η σφαιρική αντιμετώπιση τυχόν προβλημάτων και οι καλές ανθρώπινες σχέσεις με αμοιβαία ενημέρωση, ηθική αλληλοκάλυψη και αλληλοσυμπλήρωση των δραστηριοτήτων του οργανισμού. Επιτυγχάνεται με τη σύσταση διαφόρων επιτροπών, τα συμβούλια και άλλες έξω-εργασιακές συναντήσεις.

d.Άτυπη επικοινωνία

Η άτυπη επικοινωνία περιλαμβάνει πληροφορίες που βρίσκονται έξω από τις επίσημα αναγνωρισμένες δομές και διαδικασίες που έχει θεσπίσει ο εκάστοτε οργανισμός. Παραδείγματα αποτελούν οι φήμες, τα κουτσομπολιά και άλλες αντίστοιχου είδους επικοινωνίες τις οποίες η διοίκηση μπορεί μεν να παραβλέψει αλλά όχι να τις αγνοεί καθώς επηρεάζουν αντιστρόφως ανάλογα την ψυχική υγεία του προσωπικού. Όσο υψηλότεροι δείκτες άτυπης επικοινωνίας τόσο χαμηλότερο το ηθικό.

Επίλογος

Η διαρκής επικοινωνιακή βελτιστοποίηση θα πρέπει να αποτελεί ένα από τα βασικά καθήκοντα και επιδιώξεις ολόκληρου του στελεχιακού φάσματος που δραστηριοποιείται σε περιβάλλον ασφαλείας και όχι μόνο. Για την επίτευξη της θα πρέπει να στοχεύσουμε όλοι σε ποσοτικό και ποιοτικό επίπεδο με γνώμονα όσα αναπτύχθηκαν ανωτέρω χωρίς φοβίες και προκαταλήψεις.