Aviation Security: Ασφάλεια Αερολιμένων & Αεροπορικών Συγκοινωνιών

Είναι πραγματικά πολύ άσχημο, να βρίσκεσαι χωρίς να το καταλάβεις καλά καλά, μέσα στον παλμό επικαιρότητας με κακές ειδήσεις. Και αυτό, γιατί όταν είχα ολοκληρώσει το παρόν άρθρο -ως προάγγελος κακών ειδήσεων- συνέβη το ατυχές περιστατικό του BOEING 777 της MalaysiaAirlines, το οποίο έρχεται να επιβεβαιώσει με τον  – δυστυχώς – τραγικότερο τρόπο, αυτό που αναφέρουμε στο άρθρο, την επιτακτική ανάγκη ενός συνολικού μοντέλου ποιοτικής ασφάλειας (totalqualitysecuritymanagement) στις αεροπορικές συγκοινωνίες. Οι δύο επιβάτες με τα πλαστά διαβατήρια, είχαν επιβιβαστεί στην πτήση, ανεξάρτητα από το τι θα καταδείξει η έρευνα ως αιτία της τραγωδίας. τα διαβατήρια είχαν δηλωθεί ως κλεμμένα από τους κατόχους τους, πλην όμως αυτό δεν βοήθησε στο να εντοπιστούν κατά τον έλεγχο των επιβατών της πτήσης ούτε και η βάση δεδομένων για κλεμμένα διαβατήρια της Interpol βοήθησε. 
Εκτός  από το καθαρά τεχνικό κομμάτι, το οποίο αφορά τους αναγκαίους εξοπλισμούς ελέγχων & επιτήρησης των αεροδρομίων (διασύνδεση σε πραγματικό χρόνο, με βάση δεδομένων κλεμμένων διαβατηρίων, αναζητούμενων ατόμων κλπ σε διεθνές και τοπικό επίπεδο), είναι επιτακτική και η ανάγκη κατάλληλης εκπαίδευσης του προσωπικού το οποίο είναι επιφορτισμένο με την ασφάλεια αλλά και την αναγνώριση-ταυτοπροσωπία, των επιβατών.  Αν είχαν ελέγξει με προσοχή τα διαβατήρια θα έπρεπε να τα είχαν στείλει για εργαστηριακό έλεγχο και να είχαν  ζητήσει περαιτέρω στοιχεία από τους επιβάτες, ταυτότητα, κάρτα υγείας ή κάποιο άλλο επίσημο έγγραφο με τα στοιχεία τους, όπως για παράδειγμα κάρτα διαμονής στο ¶μστερνταμ, δεδομένου ότι εκεί ήταν ο τελικός προορισμός τους. Βέβαια θα πρέπει να υπάρχει και κατάλληλη επιτήρηση και έλεγχος του προσωπικού, προκειμένου να αποφεύγεται οποιοδήποτε «ηθελημένο λάθος». 
Μια ακόμα σημαντική παράμετρος, όπως αναφέρουμε και παρακάτω  στο άρθρο, είναι η «διεθνοποίηση» περιστατικών που αφορούν την ασφάλεια αεροπορικών συγκοινωνιών, δεδομένου ότι εκτός από την συγκεκριμένη χώρα, πλήττονται και άλλες χώρες, με αποτέλεσμα και οι συνέπειες να είναι ανάλογες.
Με την ευχή να μην επιβεβαιωθούν οι χειρότεροι φόβοι για πιθανή αεροπειρατεία και να είναι οι επιβάτες του μοιραίου BONING 777 τα τελευταία θύματα στις αεροπορικές συγκοινωνίες, είναι βέβαιο ότι οι απαιτήσεις για προηγμένη ασφάλεια που θα αξιοποιεί στο έπακρο την τεχνολογία αιχμής, αλλά και τις γνώσεις εξειδικευμένων εμπειρογνωμόνων,  στο εξαιρετικά διεθνοποιημένο περιβάλλον των αεροδρομίων, είναι κάτι παραπάνω από επιτακτική. 
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΟΓΟΣ

Όταν αναφερόμαστε στην ασφάλεια αεροδρομίων, συνήθως εννοούμε όλους εκείνους τους ελέγχους που πραγματοποιούνται στα αεροδρόμια και στοχεύουν στην αποτροπή τρομοκρατικών επιθέσεων, που είναι ένας από τους βασικότερους λόγους ύπαρξης της ασφάλειας στα αεροδρόμια, καθώς και στην πρόληψη & αποτροπή έκνομων ενεργειών και ατυχημάτων. Οι  έλεγχοι αυτοί  πραγματοποιούνται από εξειδικευμένο προσωπικό, το οποίο έχει λάβει ειδική εκπαίδευση πάνω σε θέματα ασφάλειας αεροδρομίου.
Τα αεροδρόμια, όπως όλοι γνωρίζουμε, είναι χώροι στους οποίους συγκεντρώνονται καθημερινά πάρα πολλοί άνθρωποι, γι’ αυτό και αποτελούν δημοφιλή στόχο τρομοκρατικών επιθέσεων, ενώ με δεδομένο ότι αποτελούν σημείο εισόδου-εξόδου της χώρας προς το διεθνές περιβάλλον, οι δράστες πιθανού τρομοκρατικού χτυπήματος, έχουν «εξασφαλίσει» και το διεθνές ενδιαφέρον.
Μια  συνηθισμένη τακτική των τρομοκρατών είναι η αεροπειρατεία αεροσκαφών, ενώ η μετέπειτα χρήση τους για την μαζική δολοφονία αθώων ανθρώπων, είναι η τακτική πάνω στην οποία βασίστηκαν τα τρομοκρατικά χτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ, μετατρέποντας στην ουσία τα αεροσκάφη σε «επανδρωμένες ρουκέτες».
Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 λειτούργησαν σαν αφύπνιση, αφού μετά από αυτές τέθηκε το ζήτημα για ακόμη αυστηρότερους ελέγχους στα αεροδρόμια όλου του κόσμου.
Φυσικά, πέρα από τα μέτρα ασφαλείας που αφορούν την πρόληψη-αποτροπή τρομοκρατικών ενεργειών, η ασφάλεια αεροδρομίων περιλαμβάνει ένα συνολικότερο πλέγμα ασφαλείας που έχει να κάνει με την αποτροπή οποιασδήποτε παράνομης ενέργειας που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί στον ευαίσθητο χώρο του αεροδρομίου. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τόσο μέτρα ασφαλείας για την πρόληψη αποτροπή κλοπών, ληστειών, λαθρεμπορίου, απάτης καθώς και μέτρα για την ασφάλεια και διατήρηση της τάξης κατά την άφιξη αναχώρηση επισήμων προσώπων, αθλητικών αποστολών, καλλιτεχνών, καθώς και σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση που παρατηρείται υψηλή συγκέντρωση πλήθους.  
Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η άριστα οργανωμένη, πριν από ένα χρόνο, ληστεία πολύτιμων λίθων, στο αεροδρόμιο των Βρυξελλών, αξίας περίπου 50 εκατομμύριων δολαρίων, από το αεροπλάνο των Helvetic Airways, λίγο πριν αναχωρήσει με προορισμό τη Ζυρίχη. Οκτώ κουκουλοφόροι σε δύο οχήματα έφτασαν στο χώρο στάθμευσης αεροσκαφών,  παραβιάζοντας την περίφραξη του αεροδρομίου των Βρυξελλών σε σημείο όπου πραγματοποιούνταν έργα συντήρησης  και με μεγάλη ταχύτητα κινήθηκαν προς σημείο που βρισκόταν σταθμευμένο το αεροσκάφος στην πίστα. Ο πιλότος, ο συγκυβερνήτης και ένας φρουρός ασφάλειας ακινητοποιήθηκαν από τους δράστες, με την απειλή των όπλων, ενώ μέσα σε τρία λεπτά είχαν αρπάξει τα διαμάντια από το αεροσκάφος και έφυγαν σχεδόν αστραπιαία, από την ίδια παραβίαση στην περιφέρεια αεροδρομίου μέσω της οποίας είχαν εισέλθει.
Η ασφάλεια των αεροδρομίων και των αεροπορικών συγκοινωνιών, είναι μια πολύ πιο σύνθετη λειτουργία και δεν αφορά μόνο τους ελέγχους επιβατών και αποσκευών. Το  Screening ασφάλειας επιβατών και χειραποσκευών έχει βέβαια καθοριστικό ρόλο στην ασφάλεια των πτήσεων και την αποφυγή τρομοκρατικών ενεργειών,  αλλά  πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι την τελευταία δεκαετία έχουν γίνει κοσμογονικές αλλαγές στον τομέα της ασφάλειας και από υποβαθμισμένες υπηρεσίες εξελίχθησαν σε εξειδικευμένες υπηρεσίες ασφαλείας αεροδρομίων, με όλες τις υποχρεώσεις που αυτό συνεπάγεται.  Η ασφάλεια των Ευρωπαϊκών Αερολιμένων και γενικότερα η εναέρια ασφάλεια βασίζεται σε κοινούς κανόνες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (European Commission) και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (European consulium) για όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στην Ευρώπη εφαρμόζεται ο κανονισμός 2320/2002 (R2320/2002) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου που προβλέπει κοινούς κανόνες στον τομέα της ασφάλειας πολιτικής αεροπορίας, όπως τροποποιήθηκε από τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό 300/2008 που είναι σε πλήρη ισχύ από τις 29 Απριλίου 2010. Σύμφωνα με τις διατάξεις αυτές, απαιτείται οργάνωση και σχεδιασμός των μέτρων ασφαλείας της πολιτικής αεροπορίας με την εφαρμογή των σχετικών με την ασφάλεια της πολιτικής αεροπορίας απαιτήσεων της Ε.Ε. του ICAO και λοιπών Διεθνών Οργανισμών.  Αναλυτικότερα, τα 28 κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς και  η Ισλανδία, η Νορβηγία και η Ελβετία πρέπει να πληρούν ορισμένα πρότυπα (standard)  ασφάλειας, τα οποία σε γενικές γραμμές προβλέπουν διαδικασίες ελέγχων επιβατών και αποσκευών, καθορίζουν τα απαγορευμένα αντικείμενα, τις συνθήκες ασφαλούς πτήσης, καθώς και την ασφάλεια των εγκαταστάσεων.  
Η ανάπτυξη των αεροπορικών μεταφορών έχει οδηγήσει σε ραγδαία αύξηση του αριθμού των επιβατών που διακινούνται στα αεροδρόμια. Οι  αερολιμένες από άποψη δείκτη επικινδυνότητας, θεωρούνται χώροι στους οποίους είναι δυνατόν να δημιουργηθούν ποικιλόμορφα και πολύπλοκα σενάρια κρίσεων τα οποία έχουν σχέση με:

• Τρομοκρατικές – εγκληματικές ενέργειες & ομηρίες
• Εισχώρηση ανεπιθύμητων ατόμων ή και οχημάτων στο χώρο του αερολιμένα
• Κυκλοφοριακά ατυχήματα (συγκρούσεις οχημάτων, πτώση αεροπλάνου, κλπ).
• Ατυχήματα και διάφορα περιστατικά έκτακτης ανάγκης που έχουν σχέση με τις διάφορες λειτουργικές διαδικασίες που διεξάγονται καθημερινά στους χώρους του αεροδρόμιου.
• Απαιτήσεις για διασύνδεση σε πραγματικό χρόνο με άλλες υπηρεσίες όπως πυροσβεστική, αστυνομία, κτλ.

Οι δύο βασικοί παράγοντες που πρέπει οπωσδήποτε να καλύπτει το σχέδιο ασφαλείας αερολιμένων, είναι :
Α) η ασφάλεια των επιβατών/εργαζομένων και εγκαταστάσεων
Β) η περιμετρική ασφάλεια των εγκαταστάσεων, με ότι αυτή περιλαμβάνει.

Ολοκληρωμένο σύστημα ελέγχου ασφάλειας επιβατών & εγκαταστάσεων
Στο πρώτο στάδιο, γίνεται ο καθιερωμένος έλεγχος των αποσκευών όλων των επιβατών που πρόκειται να ταξιδέψουν, προκειμένου να εντοπιστούν απαγορευμένα αντικείμενα όπως εκρηκτικές ύλες και εκρηκτικές συσκευές, πριν καταλήξουν στο αεροσκάφος. Τέτοιου είδους αντικείμενα δεν πρέπει να υπάρχουν μέσα στις αποσκευές, διότι μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των επιβατών ή να προκαλέσουν ζημιά στο αεροσκάφος.
Στο δεύτερο στάδιο, ελέγχονται οι χειραποσκευές και οι επιβάτες του αεροσκάφους. Στο επόμενο στάδιο γίνεται η ταυτοπροσωπία των επιβατών, ενώ κάποιοι από τους επιβάτες θα υποστούν και σωματικό έλεγχο από το προσωπικό της ασφάλειας του αεροδρομίου. Ο σωματικός έλεγχος πραγματοποιείται από την ασφάλεια αεροδρομίων σε περιπτώσεις ανθρώπων και χειραποσκευών που προκαλούν για κάποιον λόγο ενεργοποίηση των μηχανημάτων. Το προσωπικό που θα κάνει τον έλεγχο θα πρέπει να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένο και πιστοποιημένο από τον φορέα ασφάλειας του αερολιμένα.
Σε κάποιες πτήσης «υψηλής επικινδυνότητας», κυρίως στην Αμερικανική ήπειρο, ένοπλοι συνοδοί ασφαλείας ταξιδεύουν μέσα στο αεροσκάφος, ενώ το πλήρωμα έχει εκπαιδευτεί στην αντιμετώπιση περιστατικών αεροπειρατείας-ομηρίας. Ακόμα και στην περίπτωση των ένοπλων συνοδών, η ασφάλεια δεν είναι εξασφαλισμένη και μια συμπλοκή θα μπορούσε να είχε αντίθετα αποτελέσματα αν δεν γίνει με απόλυτη ακρίβεια και υποδειγματικό συντονισμό των ενόπλων συνοδών, δεδομένου  ότι ο θάλαμος επιβατών είναι πολύ περιορισμένος, με αποτέλεσμα να κινδυνεύσουν επιβάτες αλλά και το ίδιο το αεροσκάφος από μια πιθανή απότομη αποσυμπίεση λόγο π.χ. θραύσης παραθύρου από εξοστρακισμό βολίδας. Βέβαια, η θωράκιση της πόρτας του θαλάμου διακυβέρνησης αεροσκάφους μπορεί να είναι ένα θετικό βήμα, δεν προσφέρει όμως ουσιαστική ασφάλεια και δεν συμβάλλει στην αποτροπή των ενεργειών αυτών.  
Το αποτελεσματικότερο μέσο για  να σταματήσει-αποτρέψει τους επίδοξους δράστες είναι ο έλεγχος ασφαλείας στο έδαφος, ο οποίος πρέπει να γίνεται προς όλους τους διακινούμενους στους χώρους του αερολιμένα, συμπεριλαμβανομένων και των εργαζομένων σε αυτόν. 
Γίνετε κατανοητό ότι το πλέγμα ασφαλείας του αερολιμένα  βασίζετε σε ένα πολύ καλά οργανωμένο σχέδιο ασφαλείας το οποίο θα περιλαμβάνει εκτός από την ασφάλεια των πτήσεων και των διακινούμενων στο χώρο ανθρώπων, όλους τους υποστηρικτικούς χώρους, (ασφάλεια των χώρων αποθήκευσης, στάθμευσης, δεξαμενές καυσίμων, γραφεία διοίκησης, εμπορευματικούς σταθμούς). Ανάλογα με το βαθμό επικινδυνότητας και τα επίπεδα απειλής, θα προσδιοριστούν τα σημεία στατικής φύλαξης με φρουρό, τα σημεία επιτήρησης με περιπολίες και τα σημεία επιτήρησης μέσω εικονοληπτών(cctv) ή άλλων προηγμένων μέσων (video analytics, prime access control, κλπ).
Η σύγχρονη τεχνολογία αιχμής μπορεί να αξιοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό στην ασφάλεια των αερολιμένων και των αεροπορικών συγκοινωνιών. Η ανάπτυξη και εγκατάσταση ηλεκτρονικών  αυτοματοποιημένων συστημάτων ασφάλειας, για την ευρύτερη περιοχή των αεροδρομίων, με βάση την Εθνική και Διεθνή Νομοθεσία μπορεί να καλύψει τις ολοένα αυξανόμενες απαιτήσεις ασφάλειας και να παρέχει, στην περίπτωση μιας έκτακτης ανάγκης, αποτελεσματικότερη βοήθεια για την αντιμετώπιση της κρίσης. Τα πλεονεκτήματα από την ανάπτυξη των συστημάτων αυτών είναι:

1. Αυτοματοποίηση πολλών διαδικασιών ασφάλειας που διεξάγονται καθημερινά στους χώρους του αεροδρόμιου (έλεγχος οχημάτων και προσώπων στις διάφορες πύλες).
2. Καταγραφή των εισερχόμενων προσώπων και οχημάτων και δημιουργία βάσης εισερχομένων και εξερχόμενων σε χώρους που απαιτούν ασφάλεια.
3. Παρακολούθηση σημαντικών περιοχών του αεροδρόμιου όλο το 24ωρο για πιθανή παράνομη είσοδο σε αυτές.
4. Αμεσότερη  αναγγελία καταστάσεων έκτακτης ανάγκης και διαδικασιών διαχείρισης τους από τα τοπικά υπό-κέντρα επιχειρήσεων από τις αρμόδιες Αρχές του αεροδρόμιου
5. Μείωση του λειτουργικού κόστους που απαιτείται για την επιτήρηση και ασφάλεια των εγκαταστάσεων του αερολιμένα

Ολοκληρωμένο σύστημα περιμετρικής ασφάλειας αεροδρομίων.
Το ολοκληρωμένο σύστημα περιμετρικής ασφάλειας συμβάλει αποφασιστικά στη βελτίωση της παρεχόμενης ασφάλειας με αυτοματοποιημένη και αδιάλειπτη επιτήρηση, καθώς και στην ταχύτερη και αμεσότερη κινητοποίηση του μηχανισμού ασφάλειας του αερολιμένα στην περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
Βασικό κριτήριο του συστήματος είναι η δημιουργία ενός κέντρου διαχείρισης και εποπτείας, εντός του αεροδρόμιου, το οποίο θα συγκεντρώνει σε πραγματικό χρόνο, μέσω του ανθρώπινου δυναμικού  και του εξειδικευμένου τεχνολογικού εξοπλισμού, άμεσα το σύνολο των απαραίτητων πληροφοριών, έτσι ώστε καμία πληροφορία-ένδειξη να μη χάνεται αλλά και ταυτόχρονα, μέσω της κατάλληλης επεξεργασίας, να υπάρχει άμεση και ορθολογική εκτίμηση της κατάστασης.
Το σύστημα αυτό περιλαμβάνει,

• Εφαρμογή διαχείρισης και ελέγχου αισθητήρων και υποσυστημάτων ελέγχου και επικοινωνιών.
• Ψηφιακούς εικονολήπτες ημέρας/νύκτας Αισθητήρες ανίχνευσης εισβολέων περιμέτρου (έξυπνοι φράκτες).
• Ελεγχόμενες μπάρες εισόδου οχημάτων.
• Σύστημα ελέγχου εισόδου στα κτίρια υπηρεσιών του αερολιμένα (Access Control), καθώς και έλεγχο προσέγγισης περιμέτρου αερολιμένα
• Δίκτυο μεταγωγής δεδομένων (εικόνα, ήχος, δεδομένα και εφαρμογές).

Οι  δράστες της ληστείας κοσμημάτων στο αεροδρόμιο των Βρυξελλών, σίγουρα θα είχαν εντοπίσει  και θα παρακολουθούσαν για κάποιο χρονικό διάστημα το σημείο εργασιών της περίφραξης, απ΄ όπου θα εισέρχονταν. Θα έπρεπε λοιπόν, να είχε λειτουργήσει, εάν υπήρχε, το σύστημα προστασίας περιμέτρου και να είχαν εντοπιστεί οι δράστες στο πρώιμο ακόμα στάδιο της προετοιμασίας της επιχείρησης. Σημαντική  βοήθεια στον τομέα αυτόν θα μπορούσαν να προσφέρουν οι εικονολήπτες (cctv), καθώς και οι περιπολίες, εντοπίζοντας άτομα τα οποία θα παρακολουθούσαν την  περίφραξη του αεροδρομίου.

«Αμερικανό-Ευρωπαϊκός πόλεμος»..
Ο  τομέας ασφαλείας αερολιμένων είναι από τις πλέον αναπτυσσόμενες «αγορές» ασφαλείας και τα ποσά που επενδύονται, τεράστια. Στελέχη επιχειρήσεων των ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι μια κατακερματισμένη ευρωπαϊκή αγορά ασφάλειας αποτρέπει τις χώρες της ΕΕ από το να συμβαδίσουν με τις ΗΠΑ σχετικά με τα πρότυπα ασφάλειας και τις νέες τεχνολογίες.
Η μελέτη, ανάπτυξη και εγκατάσταση ενός ηλεκτρονικού και αυτοματοποιημένου συστήματος ασφάλειας για την ευρύτερη περιοχή των αεροδρομίων με βάση την Εθνική και Διεθνή Νομοθεσία θα μπορούσε να καλύψει τις ολοένα αυξανόμενες απαιτήσεις ασφάλειας και να παρέχει, στην περίπτωση μιας έκτακτης ανάγκης, αποτελεσματικότερη βοήθεια για την αντιμετώπιση της κρίσης, ιδίως μέσω ενιαίου κέντρου που θα εξασφαλίζει διαλειτουργικότητα και αμεσότητα. 
Ελπίζοντας η διαμάχη των εταιρειών- κολοσσών και των εμπειρογνωμόνων να καταλήξει σε όφελος της ασφάλειας και των ανθρώπων, εξελιγμένα  συστήματα ασφαλείας, σύμφωνα με τα πρότυπα των Ολυμπιακών αγώνων, θα είναι αναγκαία για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις μελλοντικές αυξημένες απαιτήσεις ασφάλειας, που σχετίζονται άμεσα με τη διαχείριση κρίσεων, στους ευαίσθητους αυτούς χώρους.

Δημήτρης Λόγος – Ταξίαρχος ΕΛ.ΑΣ. ε.α.,
Τομεάρχης – Καθηγητής της ειδικότητας
 Στελεχών Υπηρεσιών Ασφαλείας των ΙΕΚ ΞΥΝΗ