Ασφάλεια στα αεροδρόμια με …νύχια γαμψά !

Κλοιό ασφαλείας με εκπαιδευμένα γεράκια – που καθοδηγούν έμπειροι «γερακάρηδες» υπαξιωματικοί, έχει δημιουργήσει πάνω απο πολεμικά αεροδρόμιά της η Πολεμική Αεροπορία. Στόχος η απομάκρυνση – δια του εκφοβισμού- άλλων ενοχλητικών πτηνών, που ευθύνονται για βλάβες αλλά και καταρρίψεις αεροσκαφών.

Η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, του ήπιου κλίματος και της ποικιλομορφίας του εδάφους, αποτελεί κάθε χρόνο σημαντικό χώρο συγκέντρωσης πτηνών, με έξαρση τους χειμερινούς μήνες. Αρκετά αεροδρόμια (πολιτικά και πολεμικά) αντιμετωπίζουν καθημερινά κινδύνους πρόκλησης ατυχημάτων από προσκρούσεις πτηνών σε αεροσκάφη.

Οι «αερομαχίες» αεροσκαφών – πουλιών είναι μια πολύ παλιά και πολύ οδυνηρή εμπειρία για όλες τις Αεροπορίες του κόσμου, καθώς δεκάδες πιλότοι έχουν σκοτωθεί ή τραυματιστεί εξαιτίας των πτηνών που ρουφάνε οι κινητήρες των αεροσκαφών. Στην Ελλάδα, μόνο τα τελευταία 8-9 χρόνια έχουν πέσει 3 μαχητικά αεροσκάφη από εισρόφηση πουλιών στους κινητήρες τους ή θραύση της καλύπτρας του πιλοτηρίου – ευτυχώς χωρίς ανθρώπινα θύματα. Πρόκειται για ένα Μιράζ 2000, ένα F-5 και ένα F -16, ενώ στις καταγραφές υπάρχει και ένα «ιπτάμενο ραντάρ» του ΝΑΤΟ στο ¶κτιο, όπως και αρκετές δεκάδες κινητήρων αεροσκαφών της Πολεμικής αλλά και της Ολυμπιακής Αεροπορίας, που έχουν οδηγηθεί για πολυδάπανες γενικές επισκευές όταν οι τουρμπίνες τους ρούφηξαν πουλιά. Τα πτηνά που χαρακτηρίζονται επικίνδυνα, είναι οι γλάροι, τα ψαρόνια, τα κοράκια, τα σπουργίτια, τα άγρια γεράκια και άλλα γυποειδή.

Για την απομάκρυνση των επικίνδυνων και ενοχλητικών αυτών πτηνών από τα αεροδρόμια, η Πολεμική Αεροπορία εκτός των μέτρων που λαμβάνει για εξάλειψη των αιτιών που προκαλούν τη συγκέντρωσή τους (εξεύρεση τροφής, νερού, καταφυγίου και χώρων φωλιάσματος), χρησιμοποιούσε από χρόνια και μεθόδους εκφοβισμού, χωρίς όμως πάντα τα επιθυμητά αποτελέσματα.

«Οικολογική» τεχνική ασφάλειας
Η κατάσταση αυτή οδήγησε περί το έτος 1999 στην απόφαση να χρησιμοποιηθούν από την Πολεμική Αεροπορία, επικουρικά, για εκφοβισμό πτηνών και τα εκπαιδευμένα γεράκια, μια οικολογική τεχνική – πρακτική, που ήδη χρησιμοποιούνταν απο άλλες Αεροπορίες. Η επιτυχής χρησιμοποίηση και σε μια βάση των ΗΠΑ μιας πρακτικής που εδώ και 30-35 χρόνια εφαρμοζόταν σε ευρωπαϊκές και πρώην ανατολικές χώρες, σμηνών εκπαιδευμένων γερακιών, έφερε την εφαρμογή της και στην Ελλάδα. Επρόκειτο για πιλοτική εφαρμογή ενός σχεδίου… αναχαίτισης – απομάκρυνσης των ενοχλητικών πτηνών με γεράκια. Τα εκπαιδευμένα αρπακτικά, με τις προγραμματισμένες πτήσεις τους πάνω από τα αεροδρόμια, φοβίζουν τα πτηνά και τα διώχνουν. Οι στατιστικές δείχνουν ότι περίπου το 80% των ατυχημάτων αυτού του είδους γίνονται κατά τις φάσεις απογείωσης και προσγείωσης.
Στο πλαίσιο αυτό δημιουργήθηκε το Κέντρο Εκπαίδευσης Γερακιών στο Κορωπί, στο οποίο εκπαιδεύεται το προσωπικό και τα γεράκια, ενώ η εφαρμογή σχεδιάστηκε να γίνει σταδιακά στα αεροδρόμια Καλαμάτας, Αράξου, Τανάγρας, Αγχιάλου και Λάρισας, τα οποία παρουσίαζαν τη μεγαλύτερη συχνότητα περιστατικών από προσκρούσεις πτηνών σε αεροσκάφη. Η αρχική εκπαίδευσή τους ανατέθηκε στον – τότε – αντισμήναρχο Δημ. Αντωνίου (εικόνα 1) και τον καθηγητή Σωματικής Αγωγής Νίκο Παπακωνσταντίνου, που ξεκίνησαν την εκγύμναση γερακιών από χόμπι. Ο ιπτάμενος κος Αντώνιου έμαθε την τέχνη του γητευτή των γερακιών στην Αφρική, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε. Εκεί γοητεύθηκε από το πέταγμα των γερακιών και τους εκγυμναστές τους, τους ¶ραβες γερακάρηδες. Αγάπησε τα γεράκια, όπως έχει δηλώσει παλιότερα, όταν μικρός τα έβλεπε να κυνηγούν στην Αντίς Αμπέμπα και το Τζιμπουτί της γαλλικής Σομαλίας, υπό την καθοδήγηση των γερακάρηδων. Ο δε κος Παπακωνσταντίνου έμαθε την «τέχνη» όταν σπούδαζε στη Σόφια, από Ρώσους και Βούλγαρους κυνηγούς.

Η αναχαίτιση
Η περιγραφή της δράσης των πρώτων γερακιών σε ρόλο αναχαίτισης των εχθρών, είναι εντυπωσιακή – τη δανειζόμαστε από μία επίδειξη που παρουσίασε πριν μερικά χρόνια η εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ:
«Ο Αλέξανδρος εντόπισε το στόχο του και ζύγισε τα φτερά του. Από ύψος 2.500 ποδών και με ταχύτητα που έφθασε τα 400 χιλιόμετρα την ώρα, βούτηξε προς το έδαφος. Η πρώτη «επίσημη» αποστολή του γερακιού – αναχαιτιστή της Πολεμικής Αεροπορίας στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία: ο φτερωτός «εισβολέας» βρέθηκε στα νύχια του γερακιού σε δευτερόλεπτα και οι ουρανοί ελευθερώθηκαν για την απογείωση των μαχητικών αεροσκαφών. Ο Αλέξανδρος, η Αφροδίτη, ο Ίκαρος, η Ηρώ και άλλα γεράκια, είναι η νέα δύναμη της Πολεμικής Αεροπορίας, αποστολή της οποίας είναι η μείωση των παραγόντων κινδύνου για τους πιλότους μας (…) από παρείσακτα πτηνά στον εναέριο χώρο των αεροδρομίων».. γράφει η εφημερίδα.
Το προσωπικό (Συνοδοί) είναι μόνιμοι Υπαξιωματικοί, που δηλώνουν επιθυμία να ασχοληθούν με τα γεράκια, τα οποία η Πολεμική Αεροπορία τα προμηθεύεται από το αγγλικό εκτροφείο «Μάρτιν Τζόουνς». Μέχρι και σήμερα έχουν εκπαιδευτεί είκοσι (20) υπαξιωματικοί και τριάντα επτά (37) γεράκια. Η εκπαίδευση των γερακιών πραγματοποιείται συγχρόνως με την εκπαίδευση του προσωπικού και διαρκεί περίπου 4 μήνες. Στην επιλογή των πλέον κατάλληλων ειδών γερακιών λαμβάνεται υπόψη η μέση θερμοκρασία περιβάλλοντος που θα κληθούν να επιχειρήσουν και τα είδη των πτηνών που επηρεάζουν κάθε αεροδρόμιο. Η πλειονότητα των εκπαιδευμένων γερακιών είναι του είδους Πετρίτη, Διπλοσάινου και Harris Hawk, η εμπειρία ωστόσο, οδηγεί πλέον στην επιλογή σχεδόν αποκλειστικά του Πετρίτη.

«Η γερακάρισσα»
Σήμερα, η παλιότερη εν ενεργεία «γερακάρισσα» της Πολεμικής Αεροπορίας είναι η αρχισμηνίας (ΤΕΑ) Σοφία Γαλαμανώλη (εικόνα 2) η οποία μετά από θητεία μερικών ετών στην Ομάδα Εκφοβισμού Πτηνών με γεράκια στην Τανάγρα, υπηρετεί τώρα στη Διεύθυνση Ασφαλείας Πτήσεων του ΓΕΑ, με αρμοδιότητα πάλι τα εκπαιδευμένα γεράκια. Περιγράφοντας για το Security Manager την αξιοποίηση των γερακιών στα αεροδρόμια, λέει ότι εκτελούνται ολιγόλεπτες επαναλαμβανόμενες πτήσεις γερακιών καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, σε σημεία πλησίον του διαδρόμου απογείωσης – προσγείωσης αεροσκαφών, προσέχοντας πάντα να μην προξενήσουν τα εκπαιδευμένα γεράκια ατύχημα στα αεροσκάφη. Για το λόγο αυτό, προσθέτει, τα γεράκια πρέπει να είναι πολύ καλά εκπαιδευμένα, ώστε να επιστρέφουν στο έδαφος, αμέσως με το κάλεσμα του «γερακάρη». Κάθε γεράκι μπορεί να εκτελεί καθημερινά 4-5 ολιγόλεπτες πτήσεις γύρω από το γερακάρη και σε ακτίνα τέτοια, ώστε να υπάρχει οπτικοακουστική επαφή – και είτε εκδιώκουν τους «εισβολείς» είτε τους αρπάζουν στα νύχια τους, όπως έμαθαν σε ομοιώματα.
«Τα γεράκια είναι οι καλύτεροι αεροπόροι στον κόσμο», έχει πει στα ΝΕΑ ο κος Αντωνίου, που για χρόνια παρατηρούσε με κιάλια την εναέρια συμπεριφορά, το κυνήγι και το ζευγάρωμα των γερακιών.
«Κάνουν κι αυτά "μάουντιν" (απότομο ανέβασμα) μέχρι το "περς" (ανώτερο επίπεδο πτήσης), ακολουθεί "σπουτ" (βύθιση) και μετά "πόρσετ" (κατευθείαν επίθεση), όπως μάθαμε να κάνουμε κι εμείς οι αεροπόροι. Υπάρχει τρομακτική ομοιότητα: ακόμα και ο ύστατος ελιγμός, το "μπρέικ" γίνεται με τον ίδιο τρόπο!». Ως εκπαιδευτής δε νεαρών πιλότων, ο μετέπειτα εκπαιδευτής γερακιών, τους δίδαξε τακτικές αερομαχίας με βάση τα «κόλπα» των αρπακτικών κατά την αναζήτηση της λείας τους!
Οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες επιδρούν αρνητικά στην επιχειρησιακή εκμετάλλευση των γερακιών. Έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει κίνδυνος απώλειας ενός εκπαιδευμένου γερακιού, αν πετάξει με ένταση ανέμου μεγαλύτερη των 25 knots ή ορατότητα μικρότερη του 1 km. Επίσης είναι σχεδόν αδύνατο να αντέξει για αρκετό χρόνο σε πτήση, με θερμοκρασία περιβάλλοντος μεγαλύτερη από 30 βαθμούς Κελσίου.
Όπως εξηγεί η έμπειρη «γερακάρισσα» κα Γαλαμανώλη στο Security Manager, ένας ακόμη ανασταλτικός παράγοντας μπορεί να θεωρηθεί η 4μηνη περίπου διακοπή των πτήσεων γερακιών, για να τους δοθεί επαρκής χρόνος αλλαγής του πτερώματος (moulting). Κατά την περίοδο αυτή, τους διατίθεται πλούσια διατροφή, με αποτέλεσμα την αύξηση του βάρους τους. Στην περίπτωση αυτή, ένα παχύ γεράκι εάν αφεθεί ελεύθερο να πετάξει, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα χαθεί, γιατί ο έλεγχος της πτήσης του επιτυγχάνεται κυρίως με την προσφορά τροφής από το γάντι του υπαξιωματικού -συνοδού γερακιών ή με την εμφάνιση ομοιώματος θηράματος. Ωστόσο, το πρόβλημα περιορίζεται σχετικά, επειδή η περίοδος αλλαγής πτερώματος συμπίπτει με το καλοκαίρι, όπου οι δραστηριότητες όλων των πτηνών μειώνονται λόγω των υψηλών θερμοκρασιών.

Η εκπαίδευση
Τα γεράκια εξημερώνονται με ειδικό πρόγραμμα. Είναι δεμένα, για λόγους ασφαλείας, μ’ ένα λεπτό σκοινί και για να μην αγριεύουν τους φορούν μια μικρή κουκούλα.
Από απόσταση 20-30 μέτρων, ο βασικός εκπαιδευτής σφυρίζει συνθηματικά και το μικρό γεράκι από το οποίο ήδη έχει αφαιρεθεί η κουκούλα, σπεύδει στο γαντοφορεμένο χέρι του για να γευτεί το μεζέ του, ένα ορτύκι – συνήθως κατεψυγμένο. Η διαδικασία γίνεται βήμα – βήμα, δεκάδες φορές. Σε μερικές ημέρες θα ολοκληρωθεί ο προγραμματισμός για τις ελεύθερες πτήσεις.
«Δεν είμαστε θηριοδαμαστές ούτε προσπαθούμε να σπάσουμε τον τσαμπουκά τους. Είναι το πιο περήφανο πουλί και η εκπαίδευσή του στηρίζεται στον κορεσμό της πείνας του», έχει πει ο κος Αντωνίου, προσθέτοντας ότι η εκγύμναση των γερακιών «είναι ένα ευγενές σπορ». Κι όσο για τα ίδια τα γεράκια, ¬συμπληρώνει, ¬θέλουν μετά την εκπαίδευσή τους τη δική τους περιποίηση: τους κάνουμε μπάνιο, τα χαϊδεύουμε, τους μιλάμε, τα πάμε βόλτα. Η κα Σοφία Γαλαμανώλη σημειώνει από την πλευρά της, ότι το γεράκι δεν αποκτά εύκολα την εμπιστοσύνη, φοβάται τον άνθρωπο, είναι δύσπιστο και δεν δέχεται καταναγκασμό. Αναφέρει δε ότι κατά την εκπαίδευσή του, δεν έχει επιτεθεί σε άνθρωπο.

Ενθαρρυντικά αποτελέσματα
Η αρχισμηνίας επισημαίνει ότι «τα αποτελέσματα της χρήσης γερακιών είναι ενθαρρυντικά και εκτιμάται ότι αν χρησιμοποιούνται σωστά, μπορούν να καταστούν αποτελεσματικότερα από οποιαδήποτε άλλη μέθοδο εκφοβισμού και απομάκρυνσης πτηνών από τα αεροδρόμια. Επισημαίνει ότι μετά από παρέλευση ενός μηνός περίπου, με καθημερινές πτήσεις γερακιών, έχει παρατηρηθεί σημαντική μείωση συγκέντρωσης πτηνών. «Ειδικά τα πτηνά της ευρύτερης περιοχής του αεροδρομίου αποφεύγουν τη διέλευσή τους από το αεροδρόμιο, διότι γνωρίζουν πλέον ότι η περιοχή είναι επικίνδυνη για αυτά λόγω των εκπαιδευμένων γερακιών, τα οποία και μόνο με την εκτέλεση ελιγμών κατά την πτήση τους, προκαλούν ανησυχία, με αποτέλεσμα να απομακρύνονται από την περιοχή» λέει για τις περιπολίες των γερακιών.
Γνωρίζοντας ότι κανένα μέσο εκφοβισμού από μόνο του δεν αποτελεί πανάκεια, γίνεται συνδυασμός χρήσης περισσοτέρων των δύο. Πιο συγκεκριμένα, η Ομάδα Εκφοβισμού Πτηνών (ΟΜΕΠ) που συγκροτείται σε όλα τα αεροδρόμια της Πολεμικής Αεροπορίας είναι εκπαιδευμένη και υπεύθυνη για την εκμετάλλευση των διατιθέμενων μέσων εκφοβισμού και απομάκρυνσης πτηνών, τα οποία είναι:

1. Συσκευές παραγωγής θορύβου (κανονάκια αερίου – Propane Canons)
2. Κυνηγετικά όπλα (Shooting Guns)
3. Συσκευές αναμετάδοσης κραυγών πανικοβλημένων πτηνών (Destress calls, Track 1 – Γλάρος, Track 2 – Γεράκι, Track 3 – εκπυρσοκρότηση όπλου, Track 4 – σειρήνα και Track 5 – Laser).
4. Εκπαιδευμένα Γεράκια.

Σήμερα, γεράκια επιχειρούν στα αεροδρόμια της Καλαμάτας και Νέας Αγχιάλου, που παρουσιάζουν εντονότερη πτητική δραστηριότητα, ενώ παράλληλα το Κέντρο Εκπαίδευσης Γερακιών που εδρεύει στο ΚΕΦΣΚΥ (Κορωπί) λειτουργεί ως χώρος φροντίδας νοσούντων γερακιών και γηροκόμησης αναπήρων, με την επίβλεψη ειδικών κτηνιάτρων. Ταυτόχρονα, γίνεται προσπάθεια αναπαραγωγής γερακιών έτσι ώστε η Πολεμική Αεροπορία να απαλλαγεί από το κόστος αγοράς, που ανέρχεται περίπου στα 1500 ευρώ για κάθε γεράκι. Επίσης, για την καλύτερη λειτουργία του προγράμματος καθιερώθηκαν ετήσιες αξιολογήσεις των υπαξιωματικών Συνοδών Γερακιών.
Συμπερασματικά, καταλήγει η κα Γαλαμανώλη «η Πολεμική Αεροπορία εκμεταλλευόμενη τα ήδη υπάρχοντα μέσα και σε συνεργασία με άλλους φορείς όπως η ΥΠΑ, η Ορνιθολογική Εταιρεία, η Μετεωρολογική Υπηρεσία και οι τοπικές Νομαρχίες, είναι σε θέση να μελετά το φαινόμενο συγκέντρωσης πτηνών στις περιοχές των αεροδρομίων και να αντιμετωπίζει ουσιαστικά τον κίνδυνο, με συνεχή εκπαίδευση του προσωπικού και εκσυγχρονισμό των μέσων».

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΔΗΜΑΚΑ.

Στην Ελλάδα, εκτός από το πρόγραμμα της Πολεμικής Αεροπορίας με τα γεράκια, έχει παράλληλα αναπτυχθεί ένα πιλοτικό πρόγραμμα πρόληψης των ατυχημάτων που προκαλούνται στα αεροσκάφη από πρόσκρουση με πουλιά, στο αεροδρόμιο της Καβάλας «Μέγας Αλέξανδρος». Το πρόγραμμα, σύμφωνα με ρεπορτάζ της Ιωάννας Ηλιάδη στο Έθνος, εκπονείται από το πανεπιστήμιο Κρήτης και την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας (ΥΠΑ) για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Ο αερολιμένας της Καβάλας δεν επιλέχτηκε τυχαία, μια και σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας (ΥΠΑ) παρουσιάζει τα υψηλότερα ποσοστά πρόσκρουσης πτηνών σε αεροπλάνα, στην Ελλάδα. Το πιλοτικό πρόγραμμα εκπονείται από το βιολογικό τμήμα του Πανεπιστήμιου Κρήτης και την υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας, από το Σεπτέμβριο του 2003. Σκοπός του προγράμματος αυτού, με την επωνυμία «Εκτίμηση και Ολοκληρωμένη Διαχείριση Κινδύνου Προσκρούσεων Πτηνών επί Αεροσκαφών» είναι ο τρόπος εντόπισης των πουλιών, πριν αυτά πλησιάσουν το χώρο του αερολιμένα. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, με το σημερινό εξοπλισμό γνωρίζουμε για τα πουλιά μόνο όταν αυτά μπουν στο χώρο του αεροδρομίου. Το πρόγραμμα αυτό έχει ως στόχο την ανάπτυξη νέων υποδομών στο επίπεδο βιοανίχνευσης και βιοτηλεμετρίας των πτηνών, καθώς και τηλεσκόπησης. Νέες υποδομές χρησιμοποιούνται πάνω από τρία χρόνια από την Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ και τελευταία άρχισαν να χρησιμοποιούνται και από το Ισραήλ και το Γενικό Επιτελείο Στρατού της Γερμανίας. Το πρόγραμμα βασίζεται στη λήψη δορυφορικών φωτογραφιών σε συστήματα G.I.S. και σε ραντάρ αντίστοιχα, που σκοπό θα έχουν να καταγράψουν τις πορείες των πουλιών σε πραγματικό χώρο. Με τα στοιχεία που θα συλλέγονται, θα καταγράφονται οι διαδρομές των πουλιών, έτσι ώστε να διερευνηθούν τα σημεία που αυτές τέμνονται με τις πορείες των αεροπλάνων.
Όπως αναφέρεται, στα σημεία αυτά υπάρχουν αυξημένες πιθανότητες ατυχήματος, μια και τα πουλιά ακολουθούν κάποιες συγκεκριμένες πορείες που σχετίζονται με περιβαλλοντικούς παράγοντες, αλλά και με την εποχή του χρόνου. Το εξαιρετικά αυτό ενδιαφέρον πρόγραμμα τελεί υπό την επιχειρησιακή επίβλεψη εμπειρογνωμόνων της Ανώτατης Εθνικής Επιτροπής Ασφάλειας Πτήσεων και Διερευνήσεως Ατυχημάτων.