Ασφάλεια Νοσοκομείων: Ένα ευαίσθητο θέμα με πολλές ιδιαιτερότητες

Η διαρκώς αυξανόμενη εγκληματικότητα, αλλά και η κάθε είδους χαμηλής επικινδυνότητας παραβατική συμπεριφορά, αγγίζουν πλέον και τους ευαίσθητους χώρους των νοσοκομείων.

Όπως είναι φυσικό, το θέμα αυτό απασχολεί ολοένα και περισσότερο τους ειδικούς σε θέματα ασφαλείας σε παγκόσμιο επίπεδο, που αναζητούν τρόπους προστασίας των χώρων αυτών.

Αν και δεν υπάρχουν επαρκή στατιστικά στοιχεία από κάποια αρχή για εγκληματικές δραστηριότητες σε νοσοκομειακούς χώρους, αναζητήσαμε στοιχεία και πληροφορίες στα λιγοστά δημοσιεύματα και στους εργαζόμενους στο χώρο, με αποτέλεσμα να διαπιστώσουμε ότι και στη χώρα μας υπάρχουν ανάλογες ενδείξεις αύξησης της εγκληματικότητας στο συγκεκριμένο τομέα. Κάποια περιστατικά εγκληματικής συμπεριφοράς, που μας διηγήθηκαν, ήταν ιδιαίτερα ανησυχητικά, πλην όμως δεν θα αναφερθούν, γιατί δεν είναι αποτέλεσμα διασταυρωμένης έρευνας. Η διαρκώς αυξανόμενη παραβατική δραστηριότητα σε νοσοκομειακούς χώρους, θα έπρεπε να μας προβληματίζει περισσότερο στη χώρα μας, καθώς επικρατεί η λογική της «ανοιχτής  πόρτας», δηλαδή της ελεύθερης ή εύκολης πρόσβασης στα νοσοκομεία μας, που ήδη εγκαταλείπεται στην Ευρώπη και την Αμερική.

Η πολυπλοκότητα των πολλών υπηρεσιών και διευθύνσεων, καθώς και οι ιδιαίτερες συνθήκες γρήγορης ανταπόκρισης σε επείγοντα περιστατικά, των ασθενών του νοσοκομείου ή των έκτακτων κατά τη διάρκεια της εφημερίας, δημιουργούν τα προβλήματα για αποτελεσματική ασφάλεια. Φυσικά, κανείς δεν μπορεί να θυσιάσει τη λειτουργικότητα για χάρη της ασφάλειας.
Τα μέτρα που λαμβάνονται για την ασφάλεια ενός χώρου, καθορίζονται από την ευκολία του ελέγχου, τον περιορισμό της πρόσβασης από μη εξουσιοδοτημένα άτομα, τις ειδικές ανάγκες και την ιδιαιτερότητα των χώρων. Το νοσοκομειακό περιβάλλον αποτελείται από ασθενείς, προσωπικό, προμηθευτές ή πωλητές αγαθών και υπηρεσιών ( που απευθύνονται στο νοσοκομείο ή κατευθείαν στους ασθενείς ), εξωτερικό νοσηλευτικό ή ιατρικό προσωπικό και επισκέπτες. Τα πολλά δωμάτια και οι αρκετοί χώροι, ο εξαιρετικά ακριβός εξοπλισμός, η φύλαξη ναρκωτικών ουσιών, καθώς και άλλοι παράγοντες, αλληλεπιδρούν στην ασφάλεια και καθορίζουν την πολυπλοκότητα του εγχειρήματος. ¶λλα προβλήματα δημιουργούνται από το συντονισμό πολλών διαφορετικών διευθύνσεων, με διαφορετικές ανάγκες ασφάλειας, πολλών αρμοδίων και τέλος, το αιώνιο πρόβλημα της αδυναμίας χρηματοδότησης, δηλαδή των χαμηλών προϋπολογισμών για την ασφάλεια των χώρων.
Ένα άλλο κορυφαίο ζήτημα που θα μας απασχολεί ολοένα και περισσότερο στο μέλλον, είναι η ασφάλεια των δεδομένων. Ας μην ξεχνάμε ότι στο νοσοκομείο συγκεντρώνονται προσωπικά δεδομένα, που η διακίνηση και η εμπορία τους προστατεύεται από το νόμο. Στη χώρα μας, λειτουργεί ή Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ιδρύθηκε με το Νόμο 2472/97, Προστασία του Ατόμου από την Επεξεργασία Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα) ως ανεξάρτητος διοικητικός φορέας από το Νοέμβριο του 1997. Εδώ βέβαια, αναδεικνύεται η ανάγκη για την ασφάλεια των συστημάτων πληροφορικής, αλλά και της ελεγχόμενης πρόσβασης στις κύριες εγκαταστάσεις των χώρων.

Δυστυχώς, στη χώρα μας, τα πράγματα δεν είναι καθόλου εύκολα. Τα περισσότερα τουλάχιστον δημόσια νοσοκομεία, είναι παλιά κτήρια, σχεδιασμένα με μεγάλη προσβασιμότητα και ανοιχτή αρχιτεκτονική ή ακόμα, με πολλά κτήρια, διασπαρμένα σε μεγάλες εκτάσεις. Φυσικά, την εποχή που κατασκευάστηκαν δεν λαμβανόταν υπόψη η ασφάλεια. Η εφαρμογή σχεδίου ασφάλειας σε παλαιά νοσοκομεία, μπορεί να αποδειχτεί εφιάλτης για το μελετητή και, παράλληλα, εξαιρετικά υψηλού κόστους. Για να επιτευχθεί εύκολα η ασφάλεια στα νοσοκομεία, πρέπει να ληφθεί μέριμνα από το αρχικό κατασκευαστικό στάδιο των κτηρίων.
Παρότι υπάρχουν διεθνή πρότυπα ασφάλειας και νομοθεσίες χωρών για τις ιατρικές δραστηριότητες, οι αναφορές για την ασφάλεια από εγκληματικές ενέργειες είναι γενικές, αλλά ακολουθούν το γενικότερο σχεδιασμό. Βέβαια, σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, αλλά και στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες, τα νοσοκομεία έχουν συμφέρον να περιφρουρούν τους χώρους τους, για να αποφεύγουν τις τεράστιες αποζημιώσεις από αγωγές ασθενών, επισκεπτών, ακόμα και από το προσωπικό.
Όπως σε όλες τις πολύπλοκες και μεγάλες εφαρμογές ασφάλειας, προτείνεται η χρήση μελετών και εκτιμήσεων, που περιλαμβάνονται σε ένα γενικότερο σχέδιο ασφάλειας. Η αρχή των μελετών είναι η εκτίμηση των κινδύνων, της τρωτότητας και των απειλών μέσω του Σχεδίου Ασφάλειας.

Εκτίμηση και Αξιολόγηση
Διευκρινίζεται ότι η μελέτη για την ασφάλεια των νοσοκομείων, προϋποθέτει ιδιαίτερες γνώσεις και εμπειρία σε νοσοκομειακούς χώρους, καθώς οι ανάγκες είναι διαφορετικές από οποιονδήποτε άλλο χώρο.
Ο μελετητής πρέπει να αρχίσει καταγράφοντας όλους τους χώρους και σε συνεργασία με τους υπευθύνους των τμημάτων και διευθύνσεων, να επιχειρήσει να καταγράψει τους κινδύνους και τα παλαιότερα περιστατικά (όπως κλοπές, διαπληκτισμοί κ.λπ.) παραβίασης της ασφάλειας, τα προβλήματα, ακόμα και τα παράπονα του προσωπικού. Από τα παραπάνω στοιχεία, θα προκύψουν οι χώροι που χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή. Από τα παλαιότερα περιστατικά παραβίασης της ασφάλειας του νοσοκομείου και τα παράπονα του προσωπικού, θα προκύψουν ενδεχομένως χώροι, απειλές και προβλήματα, που σε πρώτη φάση ενδέχεται να ξεφύγουν. Εφόσον έχει ολοκληρωθεί η έρευνα, θα επιχειρηθεί η διαβάθμιση των χώρων σε επίπεδα ασφαλείας και θα αναδειχθούν οι χώροι που θα αφιερώσουμε ιδιαίτερη προσοχή. Ενδεικτικά, αναφέρουμε τους συνήθεις χώρους των νοσοκομείων, που συνήθως χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή.
Επείγοντα περιστατικά/ θάλαμοι αναμονής: Ο χώρος που συσσωρεύει τον περισσότερο κόσμο, σε σύντομο χρονικό διάστημα, ιδιαίτερα όταν το νοσοκομείο εφημερεύει, είναι τα επείγοντα περιστατικά, που παρουσιάζουν αρκετές ιδιαιτερότητες. Δεν είναι σπάνιες οι φορές που δημιουργούνται επεισόδια ανάμεσα σε αντιμαχόμενες ομάδες ανθρώπων, φιλάθλων, συμμοριών και κακοποιών. Ας μην ξεχνάμε και τη συναισθηματική φόρτιση των συνοδών των ασθενών, που συχνά καταλήγει σε ένταση  με το προσωπικό ή άλλους ασθενείς και συνοδούς.
Ψυχιατρικές πτέρυγες. Χώρος όπου φυλάσσονται ναρκωτικές ουσίες, που κινδυνεύουν από κλοπές. Επίσης, υπάρχει αυξημένος κίνδυνος λόγω του ακαταλόγιστου των ασθενών, οπότε ενδέχεται να κινδυνεύσει το προσωπικό. Προσοχή χρειάζονται οι χώροι που νοσηλεύονται ασθενείς, οι οποίοι ενδέχεται να παρουσιάσουν βίαιη συμπεριφορά.
Μαιευτήρια και χώροι παιδιατρείου. Τα σημεία που φιλοξενούνται τα βρέφη, είναι ένας χώρος που, τουλάχιστον σε άλλες χώρες, δίνεται ιδιαίτερη προσοχή. Το κυριότερο πρόβλημα είναι οι απαγωγές βρεφών ή παιδιών που νοσηλεύονται ή σε χώρους όπου φιλοξενούνται υπερήλικες. Σε κάποια εξειδικευμένα νοσοκομεία του εξωτερικού, οι υπερήλικες ασθενείς είναι εφοδιασμένοι με συσκευή εντοπισμού.

Χώροι φύλαξης φαρμάκων. Στις αποθήκες ή στα περιφερειακά φαρμακεία, όπου φυλάσσονται ναρκωτικές ουσίες, αλλά και πολύ ακριβά φάρμακα.
Χώροι διατήρησης και φύλαξης αρχείων, χώροι μηχανογράφησης: Στα αρχεία ή στους servers, φυλάσσονται δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, που η νομοθεσία στη χώρα μας προβλέπει ειδική μέριμνα για την ασφάλειά τους.
Χώροι συναλλαγών. Στα νοσοκομεία , πολλές φορές διακινούνται αρκετά χρήματα. Τα ταμεία, λοιπόν, είναι συνήθως οι χώροι που πρέπει να προστατεύονται. ¶λλος χώρος είναι τα Μηχανήματα Αυτόματης Ανάληψης (ΑΤΜ), που σήμερα υπάρχουν στα μεγάλα νοσοκομεία της χώρας.
Σίγουρα υπάρχουν και άλλοι χώροι που θα χρειαστούν ιδιαίτερη προσοχή στη μελέτη, όπως ο περιβάλλων χώρος, οι δεξαμενές καυσίμων και αερίων, το πάρκινγκ, χώροι που φιλοξενούνται υπερήλικες, χώροι παρασκευής τροφίμων, σημεία που φυλάσσονται ραδιενεργά υλικά, αποθήκες και χώροι που διατηρείται εξοπλισμός, τράπεζες αίματος, χειρουργεία κ.λπ. Για να διασφαλιστεί η αξιολόγηση, πρέπει να συμπεριληφθούν όλα τα σημεία, από τον περιβάλλοντα χώρο μέχρι την ταράτσα των κτηριακών εγκαταστάσεων, χωρίς αυτόματα να συνεπάγεται ότι μέτρα θα πρέπει να ληφθούν σε όλα τα σημεία. Οι χώροι που δεν χρειάζεται να παρθούν μέτρα, θα διαβαθμιστούν σαν χώροι μη απειλούμενοι.
Για να ολοκληρωθεί η μελέτη αξιολόγησης, θα πρέπει να υπολογιστούν και άλλες παράμετροι, που ενδεχομένως να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό το σχεδιασμό, δηλαδή τις ιδιαίτερες συνθήκες που επιδρούν σε χώρους, φαινομενικά μη απειλούμενους. Εφόσον οι παραπάνω πληροφορίες είναι διαθέσιμες, θα πρέπει οι χώροι να διαβαθμιστούν ανάλογα με τη σπουδαιότητα του κινδύνου που διατρέχουν.
Οι χώροι συνήθως διαβαθμίζονται σε 5 επίπεδα: υψηλού κινδύνου με ιστορικό ατυχημάτων ή κλοπών, σημαντικού κινδύνου χωρίς ιστορικό, μέσου κινδύνου, χαμηλού κινδύνου και μη απειλούμενοι.
Με τη διαβάθμιση των χώρων, αρχίζουν να εμφανίζονται οι ανάγκες της ασφάλειας. Μέχρι τώρα, εξετάσαμε το σύνολο του χώρου του νοσοκομείου. Για την τελική αποτύπωση των αναγκών, θα πρέπει να εκτιμήσουμε και άλλα στοιχεία, που έχουν να κάνουν με την ευρύτερη περιοχή του νοσοκομείου. Πληροφορίες που είναι χρήσιμες, είναι η γεωγραφική θέση στην ευρύτερη περιοχή, ο σχεδιασμός των κτηριακών εγκαταστάσεων, σημεία πρόσβασης μη ελεγχόμενα, στοιχεία εγκληματικότητας της περιοχής κ.λπ.
Επίσης, πρέπει να καταγραφούν και να αξιολογηθούν οι υφιστάμενες προσπάθειες, διαδικασίες και πολιτικές, που ενδεχομένως εφαρμόζονται, καθώς και οι επιτυχίες και αποτυχίες της ασφάλειας κατά το παρελθόν.
Όλα τα παραπάνω, θα αποτελέσουν το Σχέδιο Αξιολόγησης της Ασφάλειας, που θα πρέπει να επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο και να επισυνάπτεται στο τελικό Σχέδιο Ασφάλειας.

Το Σχέδιο Ασφάλειας
Στο Σχέδιο Αξιολόγησης της Ασφάλειας περιέχονται πολλές πληροφορίες, που καθορίζουν τις ανάγκες. Οι ανάγκες που προκύπτουν από τις αδυναμίες και τα δυνατά σημεία που έχουν προκύψει από το Σχέδιο Αξιολόγησης, θα μας κατευθύνουν για να πάρουμε τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία όλων εκείνων, που επισκέπτονται καθημερινά ή εργάζονται στα νοσοκομεία.
Από την αρχή ξεκαθαρίζεται, ότι είναι αδύνατο να εφαρμοστεί ασφάλεια στο νοσοκομείο, αποκλειστικά με ηλεκτρονικά μέσα, χωρίς ανθρώπινο δυναμικό. Ο αριθμός του προσωπικού ασφαλείας, είναι ανάλογος με την εμβέλεια του εγχειρήματος.
Η ασφάλεια στα νοσοκομεία δεν μπορεί να εφαρμοστεί με περιοριστικά μέτρα, γιατί θα επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τις λειτουργίες του νοσοκομείου. Μπορούμε όμως να περιορίσουμε την πρόσβαση σε συγκεκριμένους χώρους, μόνο στα εξουσιοδοτημένα άτομα. Αυτό δεν γίνεται αποκλειστικά με ακριβά ηλεκτρονικά συστήματα. Μπορεί να εφαρμοστεί με κλειδαριές σε χώρους ιδιαίτερα περιορισμένης πρόσβασης ή με φθηνό σύστημα ελέγχου διέλευσης, για τους λίγους χώρους όπου η πρόσβαση είναι συχνή ανάγκη.
Το σχέδιο ασφάλειας, αποτελεί μια σύνθεση ανάμεσα στη φυσική ασφάλεια (προσωπικό ασφαλείας) και τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα. Είναι ένα σύνολο πολιτικών, προγραμμάτων και διαδικασιών της ασφάλειας, που τελικά περιγράφουν όλες τις ενέργειες και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν, από τη διαδικασία αντιμετώπισης των κινδύνων και κρίσεων που χειρίζεται το προσωπικό, μέχρι την περιγραφή του τεχνικού εξοπλισμού. Το τελικό στάδιο του Σχεδίου Ασφάλειας, είναι η καταγραφή των τελικών διαδικασιών. Τέλος, είναι απαραίτητη η δημιουργία Κέντρου Ελέγχου, από το οποίο θα ελέγχονται όλα τα συστήματα.
Σε χώρους όπως τα νοσοκομεία, όπου οι ανάγκες διαφέρουν κατά πολύ από άλλους χώρους, η μελέτη αποτελεί πρόκληση.

Εξοπλισμός
Συνοπτικά, τα συστήματα που χρησιμοποιούνται είναι τα εξής:
Access Control
Στα νοσοκομεία, οι χώροι όπου συνήθως γίνονται οι παράνομες ενέργειες, είναι χώροι στους οποίους δεν είχαν δικαίωμα πρόσβασης τα άτομα που τις πραγματοποιούν. Έτσι, ένα σύστημα Access control μπορεί να διασφαλίσει και, ακόμα καλύτερα, να καταγράψει την εξουσιοδοτημένη πρόσβαση. Ο γενικότερος σχεδιασμός του ελέγχου πρόσβασης, προϋποθέτει αρχικά την αξιολόγηση και τον καθορισμό των διαφορετικών προσβάσεων, ανάλογα το χώρο και το εξουσιοδοτημένο άτομο. Ο σχεδιασμός που γίνεται πρέπει να κατευθύνει τα άτομα που εισέρχονται, σε διαφορετικές εισόδους, ανάλογα με την ιδιότητά τους και το λόγο επίσκεψης. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να χρησιμοποιηθούν κάρτες proximity με ευδιάκριτα τυπωμένη τη φωτογραφία του κατόχου, που θα είναι υποχρεωμένος, ανεξάρτητα από την ιδιότητα ή τη θέση που κατέχει, να τη φέρει πάνω του, σε ευκρινές σημείο. Σύστημα Access Control πρέπει να χρησιμοποιείται, όχι μόνο κατά την είσοδο στο χώρο, αλλά και κατά την έξοδο. Φυσικά, πρέπει να ληφθούν υπόψη οι κανονισμοί για την έξοδο, σε περίπτωση κινδύνου.

Κλειστό Κύκλωμα Τηλεόρασης
Το CCTV, σε συνεργασία με το Access Control και τα άλλα συστήματα, θα αποτελέσει την καρδιά του συστήματος στο κέντρο ελέγχου. Το CCTV πρέπει να διαθέτει ψηφιακή καταγραφή και σύστημα matrix, για διαχείριση τουλάχιστον 8 οθονών. Τα σημεία του νοσοκομείου που επιτηρούνται, είναι τουλάχιστον οι χώροι  που προαναφέρθηκαν. Οπωσδήποτε, πρέπει η όλη εφαρμογή του CCTV να πληροί τις προϋποθέσεις που θέτει ο Νόμος 2472/97 περί Προστασίας του Ατόμου από την Επεξεργασία Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει το σύστημα ψηφιακής καταγραφής να διαθέτει ξεχωριστή ρύθμιση εγγραφής και αποθήκευσης των εικόνων από τις κάμερες.

¶λλα συστήματα που μπορεί να χρησιμοποιηθούν, είναι συστήματα συναγερμού με μπουτόν πανικού για τους χώρους συναλλαγών και ανιχνευτές υπερύθρων για την προστασία χώρων με μικρή συχνότητα επισκέψεων, όπως αποθήκες εξοπλισμού, φαρμάκων και ευαίσθητων εγκαταστάσεων. Στους εξωτερικούς χώρους του Νοσοκομείου, όπως για παράδειγμα σε χώρους στάθμευσης ή την περίμετρο, μπορούν να αξιοποιηθούν μικροκυματικές και υπέρυθρες δέσμες.
Επιπρόσθετα, σε εγκαταστάσεις με μεγάλους χώρους στάθμευσης, χρησιμοποιούνται ειδικά λογισμικά για αναγνώριση και καταγραφή του αριθμού κυκλοφορίας των εισερχομένων και εξερχόμενων αυτοκινήτων, μέσω του CCTV. Σε χώρους που νοσηλεύονται υπερήλικες, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ειδικό σύστημα εντοπισμού του ασθενή και, τελευταία, στο εξωτερικό, αρχίζει να εφαρμόζεται και στα βρέφη. Το σύστημα εντοπισμού μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε συνεργασία με το CCTV, για καλύτερα αποτελέσματα.
Για τη χώρα μας, όλα αυτά ίσως ακούγονται «όνειρα θερινής νυκτός», ιδιαίτερα όταν μιλάμε για τα δημόσια νοσοκομεία. Σκοπός του άρθρου, είναι να καταγράψει και να παρουσιάσει τις ενέργειες που γίνονται σε άλλες χώρες, για την ασφάλεια των νοσοκομείων. Η χρήση της υψηλής τεχνολογίας, επιβαρύνει σημαντικά τον προϋπολογισμό της ασφάλειας. Παρότι λοιπόν κρίνεται απαραίτητη, θα μπορούσε να εφαρμοστεί ένα σχέδιο ασφάλειας χωρίς τη χρήση υψηλής τεχνολογίας, απλά, με τον περιορισμό της ανεξέλεγκτης πρόσβασης από μη εξουσιοδοτημένα άτομα.