Ασφάλεια Εγκαταστάσεων Παραγωγής Ενέργειας: Παράμετροι σχεδιασμού & οργάνωση αντίδρασης

Ο σχεδιασμός ασφάλειας σε μια εγκατάσταση παραγωγής ενέργειας είναι μια διαδικασία ιδιαίτερα κρίσιμη και απαιτεί ολοκληρωμένη προσέγγιση, θεώρηση και εκτίμηση του κινδύνου και στη συνέχεια θωράκιση με δέσμη μέτρων, διαδικασιών και φυσικά κατάλληλου εξοπλισμού.
Οι πολύνεκρες επιθέσεις σε βάρος των «δίδυμων» πύργων της Νέας Υόρκης, είχαν κι άλλη μία «παράπλευρη» συνέπεια. Εξανάγκασαν όλους μας να σκεφτούμε – ξανά; – τα θέματα τις ασφάλειας των εγκαταστάσεων, ιδίως δε εκείνων που αποτελούν εν δυνάμει στόχους οποιωνδήποτε σε βάρος τους ενεργειών.

Και επειδή ο τρόπος που έγινε η επίθεση αυτή «έπιασε» το σύστημα αντιμετώπισης απειλών -κινδύνων εντελώς απροετοίμαστο, τίποτα πλέον δεν αποκλείεται στη φάση του σχεδιασμού αντιμετώπισης απειλών. Η ασφάλεια εγκαταστάσεων είναι μια ουσιαστική ανάγκη κάθε επιχείρησης, η οποία επιτακτικά απαιτεί λύση, τόσο ως προς την επιτήρηση της φυσιολογικής λειτουργίας της, όσο και ως προς την προστασία από μη εξουσιοδοτημένες επεμβάσεις τρίτων, ιδίως δε από επιθέσεις.

Προκειμένου να αντιμετωπισθεί το σημαντικό αυτό ζήτημα για την εύρυθμη λειτουργία και επιβίωση ενός Οργανισμού ή μίας επιχείρησης, πρέπει να υπάρχει ολοκληρωμένη προσέγγιση, θεώρηση και εκτίμηση του κινδύνου και στη συνέχεια θωράκιση με δέσμη μέτρων, διαδικασιών και φυσικά κατάλληλου εξοπλισμού. Εύκολα λοιπόν αντιλαμβανόμαστε την αναγκαιότητα ενός τέτοιου σχεδιασμού και τη σοβαρότητα με την οποία πρέπει να εκπονηθεί, ιδίως δε στην περίπτωση που αφορά εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας όπως εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, διυλιστήρια, τερματικούς σταθμούς κ.λπ.
Οι παράμετροι που πρέπει να καλύψει ο σχεδιασμός, αφορούν κυρίως στην αποτελεσματική ανταπόκριση σε διαφορετικά σενάρια προκειμένου να είναι όσο το δυνατό περισσότερο αξιόπιστος, στα υψηλά κριτήρια αξιολόγησης των στελεχών που θα κληθούν να το υλοποιήσουν και τέλος, το σπουδαιότερο, στην αποφυγή απωλειών (ανθρώπων, τεχνικών μέσων, υλικών κ.λπ.) και στην απρόσκοπτη συνέχιση της λειτουργίας της εγκατάστασης. Και αφού μιλάμε για εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας, κάποιες από τις οποίες συμπεριλαμβάνονται και στις «κρίσιμες υποδομές» μιας χώρας (critical infrastructures), θα πρέπει να εξασφαλίσουμε τόσο τις πρώτες ύλες που είναι αναγκαίες για την παραγωγή, όσο και τα δίκτυα διοχέτευσής της προς κατανάλωση. Το σχεδιάγραμμα 1 μας δίνει μια περιορισμένη εικόνα για το τι σχεδιασμός θα πρέπει να γίνει και τι μέτρα να ληφθούν για μία μονάδα παραγωγής-διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, εξασφαλίζοντας την τροφοδοσία της υδροηλεκτρικής μονάδας, την παραγωγή, την αποθήκευση, την κατανομή της ενέργειας και τη διανομή της (οικιακή, βιομηχανική κ.λπ.).
Επίσης είναι πολύ σημαντικό να έχουμε προβλέψει εναλλακτικά μία εφεδρική μονάδα λειτουργίας, η οποία θα αντικαταστήσει την κύρια μονάδα που θα πληγεί. Εξυπακούεται βέβαια, ότι και αυτή θα απορροφά πόρους και δραστηριότητα για την κάλυψή της από πλευράς ασφάλειας, γιατί ακόμα και αν δεν λειτουργεί θα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται μέσα στο πλέγμα ασφάλειας της εγκατάστασης. Ο καταμερισμός της ασφάλειας στις περιπτώσεις αυτές, εστιάζεται: – στους δίαυλους τροφοδοσίας πρώτων υλών, δηλαδή τυχόν φράγματα ή παροχές ύδατος σε υδροηλεκτρικούς σταθμούς, γραμμές εξόρυξης-παραγωγής λιγνίτη και διαδρόμους μεταφοράς του, αγωγών τροφοδοσίας πετρελαίου και δεξαμενών αποθήκευσής του, – στους χώρους συγκέντρωσης-αποθήκευσης πρώτων υλών, δηλαδή δεξαμενές, σιλό, αποθήκες κ.λπ., – στο εργοστάσιο-εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας , δηλαδή χώροι λειτουργίας των μηχανών παραγωγής κ.λπ., – στις κεντρικές εγκαταστάσεις και τα κεντρικά σημεία διανομής της ενέργειας, – στις εγκαταστάσεις εφεδρικών μονάδων λειτουργίας – παραγωγής, – στις γραφειακές εγκαταστάσεις-κτίρια διοίκησης.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν επιμέρους «στοιχεία» που συμπεριλαμβάνονται στην «αλυσίδα» λειτουργίας της εγκατάστασης, ενώ για το σχεδιασμό και τις απαιτήσεις των μέτρων ασφαλείας, αποτελούν το καθένα και μία αυτόνομη μονάδα με τα επίπεδα ασφαλείας και τις διαδικασίες που επιτάσσει ο βαθμός επικινδυνότητας, τόσο για κάθε «επιμέρους στοιχείο» (τροφοδοσία, αποθήκευση, παραγωγή κ.λπ.) όσο και για την ίδια την εγκατάσταση, στο σύνολό της.
Στις περισσότερες περιπτώσεις τα πιο πολλά από τα προαναφερόμενα «στοιχεία» είναι στον ευρύτερο χώρο μιας ενιαίας εγκατάστασης και αυτό διευκολύνει ως προς το οργανωτικό κομμάτι, την ασφάλεια. Από την άλλη βέβαια ενέχει κινδύνους, μια πιθανή ενέργεια σε βάρος της εγκατάστασης να πλήξει πολλαπλώς το έργο της ή την παραγωγή της. Στη μελέτη για το σχεδιασμό μέτρων ασφαλείας-φύλαξης πρέπει να θέσουμε και τις απαιτήσεις που προκύπτουν. Για το λόγο αυτό είναι αναγκαίο να έχουμε σαφή εικόνα τόσο της ίδιας της εγκατάστασης όσο και τυχόν «συμβολισμών» με τους οποίους συνδέεται (π.χ. Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου – W.T.C.= το σύμβολο της «δυτικής» καπιταλιστικής κυριαρχίας ) καθώς και το πιθανό ιστορικό υπόβαθρό της σε βάθος χρόνου (αν είχε δεχθεί στο παρελθόν κάποιες απειλές ή ακόμα και επιθέσεις, για παράδειγμα, στο προσωπικό των δίδυμων πύργων υπήρχε καλή εκπαίδευση, μετά την τρομοκρατική ενέργεια του 1983. (Λίβανος: Βομβιστικές ενέργειες σε παγιδευμένα οχήματα μέσα στις αμερικανικές και γαλλικές οχυρώσεις, συνδεόμενες με τα διεθνή Αμερικανικά επιχειρηματικά συμφέροντα. Νεκροί: 301).
Ανάλυση παραμέτρων σχεδιασμού Κατά τη φάση της σχεδίασης και οργάνωσης, οι δράσεις μας εστιάζονται στη συγκεκριμενοποίηση, οριοθέτηση και καταμερισμό των παραμέτρων που θα μας βοηθήσουν σε κάθε περίπτωση να αντιδράσουμε συγκροτημένα, μεθοδικά και ψύχραιμα, αξιοποιώντας στο μέγιστο βαθμό το προσωπικό -κατάλληλα εκπαιδευμένο και εξειδικευμένο – αλλά και όλα τα διαθέσιμα μέσα, ώστε να αποφύγουμε τις απώλειες από την πραγματοποίηση της απειλής ή να περιορίσουμε κατά πολύ τις συνέπειές της. Βέβαια, εκτός από το σχεδιασμό μας, το κατάλληλα εκπαιδευμένο και εξειδικευμένο προσωπικό και τα τεχνικά μέσα, στις εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει ένας κεντρικός συντονισμός της δράσης μας, δηλαδή θα πρέπει να έχει γίνει κατανομή ρόλων, βάσει του σχεδιασμού και να υπάρχει κεντρικό σύστημα επικοινωνιών, όπου ο συντονιστής θα έχει συνολική εικόνα της κρατούσας κατάστασης και θα καθοδηγεί το προσωπικό που επιχειρεί σε κάθε σημείο. ¶ρα λοιπόν αντιλαμβανόμαστε τη σημασία της εκπαίδευσης και της κατανόησης του σχεδιασμού από το προσωπικό, ώστε να εκπληρώσει καθένας το ρόλο του σύμφωνα με το σχεδιασμό, συντονισμένα και όχι ως «ναυάγιο» όπου «ο σώζων εαυτόν σωθήτω».
Σημεία «κλειδιά»:

• Κατάλληλα εκπαιδευμένο & εξειδικευμένο προσωπικό και τεχνικά μέσα.
• Κεντρικός συντονισμός της δράσης- κατανομή ρόλων.
• Εκπλήρωση του ρόλου ενός εκάστου, σύμφωνα με το σχεδιασμό.

Έλεγχος-παρακολούθηση της εγκατάστασης
Η παρακολούθηση-επίβλεψη της εγκατάστασης – είτε με φυσική παρουσία είτε με κλειστό κύκλωμα εικονοληπτών (CCTV) – αποτελεί άλλη μία σημαντική παράμετρο στο σχεδιασμό μας και στην αντιμετώπιση απειλών, αφού μας επιτρέπει να έχουμε εικόνα της εξωτερικής περιμέτρου, των κινήσεων εντός της εγκατάστασης αλλά και πέραν αυτής σε απομακρυσμένα σημεία, ελέγχοντας ουσιαστικά ακόμα και την προσέγγιση στην εγκατάσταση, με την αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας.
Ζώνες ελέγχου προσέγγισης Το πρώτο πράγμα που πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας, ιδίως όταν έχουμε να κάνουμε με την ασφάλεια εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας ή άλλων υψηλής επικινδυνότητας «στόχων», είναι η διασφάλιση της προσέγγισης στην εγκατάσταση, αναπτύσσοντας για το σκοπό αυτό κλιμακωτά επίπεδα φυσικών ή τεχνικών ελέγχων. Οι ζώνες ελέγχου προσέγγισης κλιμακώνονται ανάλογα με την επικινδυνότητα της εγκατάστασης ή των εκδηλώσεων-εργασιών που λαμβάνουν χώρα σε αυτήν. Έτσι λοιπόν, αναπτύσσουμε δύο ή τρεις ζώνες ελέγχου προσέγγισης στην εγκατάσταση, όπως διακρίνουμε και στο σχεδιάγραμμα 2. Εάν υπάρχει δυνατότητα, είναι σκόπιμο να διαχωρίζεται η είσοδος VIP επισήμων (ή ανώτερων στελεχών της εταιρείας) από την είσοδο κοινού και αυτό για να μπορέσουμε να αποτρέψουμε καλύτερα μια πιθανή ενέργεια σε βάρος τους.
Α) Οριοθετούμε το εύρος της ζώνης ελεγχόμενης κυκλοφορίας πέρα από την εξωτερική περίμετρο της εγκατάστασης. Το εύρος αυτό μπορεί να κυμαίνεται σε μια ακτίνα από μερικές δεκάδες μέτρα έως και 1-2 χιλιόμετρα, ανάλογα την επικινδυνότητα της εγκατάστασης, δεδομένου ότι σε περιπτώσεις υψηλής επικινδυνότητας θα έχουμε και απαγόρευση υπερπτήσεων στην περιοχή, οπότε σε περίπτωση προσέγγισης από αέρος θα ενεργοποιείται ο συναγερμός. Εφαρμόζοντας την αρχή του προληπτικού-αποτρεπτικού ρόλου, επιτηρούμε τη ζώνη αυτή, ιδίως δε την απρόσκοπτη ροή-εφοδιασμό της εγκατάστασης με πρώτες ύλες και σε περίπτωση εντοπισμού ύποπτων ατόμων ή οχημάτων επιβλέπουμε διακριτικά τις προθέσεις τους, προκειμένου να μην προσεγγίσει την εγκατάσταση άτομο ή όχημα που είναι ύποπτο και δεν έχει αποσαφηνιστεί ο λόγος προσέλευσής του, ενώ αν υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να αντιμετωπίσουμε σοβαρό κίνδυνο, λαμβάνονται όλα τα μέτρα αυτοπροστασίας και ελέγχου-αναγνώρισης του υπόπτου.
Β) Μετά τη ζώνη ελεγχόμενης κυκλοφορίας έχουμε τη ζώνη ελεγχόμενης εισόδου και κίνησης, όπου εισέρχονται μόνο οι διαπιστευμένοι ή οι δικαιούμενοι να εισέλθουν (άτομα και οχήματα). Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι μιλάμε για τον περιβάλλοντα χώρο της εγκατάστασης, μέσα από την εξωτερική περίμετρο αυτής (κήπος, βοηθητικές εγκαταστάσεις, εξωτερικοί διάδρομοι κίνησης, εξωτερικοί χώροι στάθμευσης οχημάτων κ.λπ). Η κυκλοφορία μέσα στη ζώνη αυτή πρέπει να είναι απολύτως ελεγχόμενη, που σημαίνει ότι δεν θα υπάρχουν «απρόσκλητοι» επισκέπτες, οι ευρισκόμενοι εντός θα έχουν ελεγχθεί όσον αφορά στο δικαίωμα εισόδου και θα γνωρίζουμε ακριβώς πού πρόκειται να κινηθούν εντός της εγκατάστασης. Το πιθανότερο βέβαια είναι όταν κάποιος σχεδιάσει να εκδηλώσει μια ενέργεια σε βάρος της εγκατάστασης να μην προτιμήσει την κανονική είσοδο, αλλά κάποιο σημείο της περιμέτρου. Η περιμετρική ασφάλεια αφορά στην ισχυροποίηση των φυσικών ορίων του φυλασσόμενου χώρου μας και στο διαχωρισμό του σε διαφορετικές ζώνες. Η αποτελεσματική περιμετρική ασφάλεια εγκαταστάσεων πρέπει να περιλαμβάνει:

• Τα συστήματα ανίχνευσης διαταραχών της περίφραξης, που είναι επιφορτισμένα με την επόπτευση και την ανακάλυψη τυχόν παραβιάσεων και το κλειστό κύκλωμα εικονοληπτών (CCTV).
• Τα έργα υποδομής της επιτηρούμενης περιοχής, που τη διαχωρίζουν σε φυσικές ζώνες (όπως για παράδειγμα, ένα τμήμα της περιμέτρου οριοθετημένο ως «αδρανής-νεκρή ζώνη» που παραμένει εντελώς κενή και δεν υπάρχει καμία κίνηση εντός αυτής, ώστε οποιοσδήποτε βρίσκεται σε αυτή να γίνεται αμέσως αντιληπτός), φυσικές τάφρους ή ανισόπεδα επίπεδα πρόσβασης.

Γ) Έλεγχος εισόδου στην εγκατάσταση. Όσοι εισέρχονται (επισκέπτες, προσωπικό κ.λπ.) στην εγκατάσταση θα πρέπει να έχουν ελεγχθεί ως προς το δικαίωμα εισόδου τους σε αυτή, να διευκρινιστεί ο χώρος που θα κινηθούν και να καθοριστεί ο χρόνος παραμονής τους. Επίσης θα πρέπει να ελεγχθούν οι χειραποσκευές τους και οι ίδιοι – αν προβλέπεται αυτό στο επίπεδο ασφαλείας και αν υπάρχουν οι ανάλογες συσκευές (x-rays, metal detectors). Ο έλεγχος των εισερχόμενων και των χειραποσκευών πρέπει να πραγματοποιείται από το εκπαιδευμένο προσωπικό, ώστε να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τυχόν απαγορευμένα αντικείμενα. Με τη χρήση των σύγχρονων συστημάτων ελέγχου πρόσβασης (Access Control) και την εφαρμογή ελέγχου κίνησης μέσα στον προσβάσιμο χώρο, σε συνδυασμό με τη χρήση έξυπνων καρτών πρόσβασης και αναγνωστών καρτών (radar) μεγάλης εμβέλειας, μπορούμε να ειδοποιούμαστε από το σύστημα όταν ένα εξουσιοδοτημένο άτομο «βγαίνει» από το χώρο εξουσιοδοτημένης πρόσβασης σε άλλο χώρο, ώστε να παρέμβουμε. Εκτός από αυστηρά ελεγχόμενες περιοχές (π.χ. στρατόπεδα, εγκαταστάσεις οπλικών συστημάτων, απορρήτων κ.λπ., μπορεί να έχει εφαρμογή σε εταιρείες, διυλιστήρια, μονάδες παραγωγής ενέργειας κ.λπ.).
Καταλαβαίνουμε λοιπόν πόσο σημαντικό είναι να σχεδιάζουμε-λαμβάνουμε όλα τα προληπτικά μέτρα που θα αποτρέψουν την υλοποίηση μιας απειλής σε βάρος της εγκατάστασης, αλλά και σε περίπτωση εκδήλωσης κάποιας ενέργειας θα μας επιτρέψουν να τη διαχειριστούμε αποτελεσματικά, ώστε να έχουμε τις λιγότερες δυνατές – ή και καθόλου – απώλειες.
Στο επόμενο άρθρο θα ασχοληθούμε με τον εντοπισμό σημείων «τρωτότητας», την αντίδρασή μας σε απειλή-επίθεση, τους «κανόνες εμπλοκής» και ακόμα τον εντοπισμό ανθρώπου-«καμικάζι» με εκρηκτικά.

Του Δημήτρη Λόγου