Active Shooter – Η προπαρασκευή, το ψυχολογικό profile του ένοπλου μαζικού εκτελεστή – Μέρος Α’

Τα κύρια χαρακτηριστικά ενός ένοπλου μαζικού εκτελεστή (ΕΜΕ παρακάτω) το ψυχολογικό του profile και η οργανωτική προετοιμασία μιας ενεργής αντίδρασης θα μας απασχολήσουν στο πρώτο μέρος του άρθρου για τους Active Shooter.

Δημοσθένης Κ. Παναγιώτου
OLJ, Psychologist, Security & Safety Expert – Educator

Είναι πολλοί οι ειδικοί της Ασφάλειας, αλλά και όσοι ενδιαφέρονται ακαδημαϊκά για τις Τέχνες και τις Επιστήμες που την υποστηρίζουν, που αναρωτιούνται όταν ενσκύπτει ένα νέο περιστατικό μαζικής ένοπλης επίθεσης σε έναν δημόσιο χώρο, συζητώντας με άλλους ή σκεπτόμενοι σιωπηλά σχετικά με το πότε θα έρθει η σειρά της Ελλάδας να ζήσει κάτι τέτοιο. Η απάντηση δεν είναι τεχνικά εφικτή ως προς το σκέλος της πρόβλεψης του χωροχρόνου, αλλά είναι εύκολη ως προς την πιθανότητα της πραγμάτωσης: θα γίνει κι εδώ. Εύκολα προκαλείται χλεύη προς την παραπάνω βεβαιότητα, αλλά εξίσου εύκολα αναδεικνύεται μια απλή και αυταπόδεικτη εξήγηση που προκύπτει μετά από μια γρήγορη ματιά στην κοινωνική, πολιτική, οικονομική, συναισθηματική και διοικητική πτυχή κάθε δραστηριότητας του πολίτη, αφού όλες διακατέχονται από ένα κοινό αλλά κύριο δομικό χαρακτηριστικό, την προχειρότητα. Μπερδεμένοι πολίτες που ψάχνουν την ταυτότητά τους μετά και μέσα στην οικονομική κρίση που έχει αποδομήσει κάθε ταξική διαστρωμάτωση που συντηρούσε και στήριζε την οικονομία, ένα κράτος που ψάχνει πόρους για να υποστηρίξει το κοινωνικό του πρόσωπο που τείνει να γίνει προσωπείο και στην περίπτωσή μας οι λειτουργοί της Δημόσιας Ασφάλειας και οι ιδιώτες πάροχοι που παλεύουν να συνεχίσουν να λειτουργούν και να αποδίδουν μέσα στον παραπάνω Αρμαγεδδώνα. Χωρίς πόρους, όλα γίνονται με μπαλώματα, με πατέντες και προχειρότητα, ίσα για να βγει η μέρα και έχει Ο Θεός για την επόμενη, τα υλικά παλιώνουν, οι εκπαιδεύσεις λιγοστεύουν και οι σπασμωδικές κινήσεις γίνονται κανόνας, με την πρόληψη να εξαφανίζεται και να αναγεννιέται μέσα από στάχτες και καλές προθέσεις ιδιωτών που με δωρεές σπεύδουν να βοηθήσουν όσο μπορούν. Και οι «κακοί» γιατί χαίρονται; Επειδή βρίσκουν αυτό το άναρχο και μπερδεμένο τοπίο και οργανώνονται με το ρυθμό τους, εκπαιδεύονται με την ησυχία τους, αλλά και έχουν εύκολη πρόσβαση στην απαραίτητη διοικητική μέριμνα για την ευόδωση των σκοπών τους. Εν ολίγοις, δρουν ανενόχλητοι χωρίς να έχουν καμιά διάθεση να εγείρουν ζητήματα που θα προκαλέσουν την προσοχή των Αρχών και την οργανωμένη αντίδρασή τους, ενώ παράλληλα διατηρούν το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού και της εκδήλωσης όποιας ενέργειας όποτε το επιθυμούν.

Στην περίπτωση ενός ένοπλου μαζικού εκτελεστή (active shooter) ισχύουν όλα τα παραπάνω κι επιβαρύνονται τεχνικά από τη δυνατότητα απόκρυψης και την κατ’ επιλογήν μοναχικότητα και αυτοργάνωση μέσα σε ένα σύνολο ανθρώπων, κάτι που καθιστά ακόμα πιο δύσκολη την πρόληψη ενός τέτοιου περιστατικού, λεπτομέρεια ίδια και στο φαινόμενο των μοναχικών λύκων που έχει παρουσιάσει ο γράφων το 2013. Θα γίνει μια προσπάθεια στις παρακάτω γραμμές να παρουσιαστούν τα κύρια χαρακτηριστικά του active shooter, του ένοπλου μαζικού εκτελεστή (ΕΜΕ παρακάτω) στα επίπεδα της προπαρασκευής και της πραγμάτωσης της θανάσιμης δημόσιας εμφάνισής του, στο ψυχολογικό του profile αλλά και στους τρόπους ενεργής προετοιμασίας μιας ομάδας για την αντίδραση απέναντί του, λαβαίνοντας υπόψιν τα Ελληνικά δεδομένα αν και δεν υπάρχει θεωρητική προσέγγιση ή στοιχεία αναφοράς για τη χώρα μας.

 Ορισμός του active shooter (ΕΜΕ) και στατιστικά στοιχεία

Το FBI ορίζει ως active shooter «ένα άτομο που εμπλέκεται ενεργητικά στο φόνο ή στην απόπειρα φόνου πολλών ανθρώπων σε ορισμένο χώρο μαζικής συνάθροισης». Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται όταν μια μαζική επίθεση είναι σε εξέλιξη και αναδεικνύει τη σημαντικότητα που έχουν οι ενέργειες και οι αντιδράσεις των Αρχών, αλλά και των πολιτών στην έκβαση μιας τέτοιας επίθεσης. Σημαντικό στοιχείο στον χαρακτηρισμό κάποιου ως ΕΜΕ δίνεται από την έλλειψη χρονικών κενών ανάμεσα στις επιθέσεις, όταν δηλαδή εκδηλώνονται όλες σαν μία και αν υπάρχουν πάνω από τέσσερα (4) βεβαιωμένα θύματα. Σε μια σημαντική έρευνα που διενήργησε η παραπάνω υπηρεσία και δημοσιεύτηκε σε δύο (2) φάσεις περιλαμβάνεται δείγμα 160 περιστατικών ένοπλων μαζικών επιθέσεων, το οποίο πρώτη φορά μας δίνει στοιχεία αφενός για όσα έγιναν κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος των επιθέσεων αυτών αλλά κυρίως για όσα προηγήθηκαν των επιθέσεων αυτών. Έτσι, στη δεύτερη φάση της δημοσιοποιημένης έρευνας παρουσιάζονται τα προπαρασκευαστικά δεδομένα που έχουν συλλέξει οι άνθρωποι της Υπηρεσίας από 63 ΕΜΕ, σχετιζόμενα με τη συμπεριφορά τους πριν την εκδήλωση της επίθεσης, με σκοπό την ανακάλυψη του μεγάλου ερωτήματος, γιατί δηλαδή ενήργησαν έτσι. Οι 63 αυτές περιπτώσεις ελέχθησαν και αποκωδικοποιήθηκαν επιστημονικά γιατί έδιναν πρόσβαση σε προγενέστερες της επίθεσης πληροφορίες για τους επιτιθέμενους, όπως για εκρήξεις θυμού και περιστατικά βίας τα οποία αναβαθμίστηκαν πολύ γρήγορα και πήραν διαστάσεις. Κάποια από τα στατιστικά της έρευνας λένε ότι:

• Οι 9 στους 10 είναι άντρες
• Σχεδόν όλοι κατείχαν νόμιμα τα όπλα τους
• Το 77% σχεδίασε τουλάχιστον μια εβδομάδα πριν την επίθεση ενώ το 46% δαπάνησε πάνω από μια εβδομάδα στην διοικητική μέριμνα – προετοιμασία της επίθεσης
• 1 στους 4 είχε διάγνωση για κάποια ψυχική διαταραχή και μόνο 3 από αυτούς είχαν διαγνωστεί ως ψυχωτικοί
• Κάθε ένας από τους ΕΜΕ παρουσίασε 4 από τις 5 συμπεριφορές που στατιστικά τον καθιστούσαν «δυνάμει ΕΜΕ» και οι οποίες είχαν γίνει αντιληπτές από το περιβάλλον που εκδηλώθηκε η επίθεση, μεταξύ των οποίων έντονες διαπροσωπικές εντάσεις και εκδήλωση βίαιων συμπεριφορών ή πρόθεσης για βίαιες συμπεριφορές
• Για όσους ήταν κάτω από 18 ετών το σχολικό τους περιβάλλον είχε παρατηρήσει αρνητικές διαφοροποιήσεις στη συμπεριφορά τους
• Για τους άνω των 18 ετών οι σύντροφοί τους είχαν παρατηρήσει ανησυχητικές συμπεριφορές
• Το 83% όσων επεσήμαναν τις αλλαγές στη συμπεριφορά του ΕΜΕ πήγαν και του μίλησαν και μοιράστηκαν μαζί του τις ανησυχίες τους για την ψυχική του του κατάσταση, το 54% δεν έκανε τίποτα και το 41% ειδοποίησε τις Αρχές
• Εκεί που μπόρεσαν να αποσαφηνιστούν τα αίτια της επίθεσης το συχνότερο ήταν σχετιζόμενο με μια διαπροσωπική ή επαγγελματική ενέργεια που ο ΕΜΕ την εξέλαβε ως προσωπική επίθεση
• Στις περισσότερες επιθέσεις ο ΕΜΕ έψαξε και πυροβόλησε τουλάχιστον ένα συγκεκριμένο από τα θύματά του ως προσωπική «πληρωμή»

Δύο είναι κατά την ταπεινή άποψη του γράφοντα τα σημαντικά ευρήματα από την έρευνα αυτή:

1. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το μόνο σίγουρο είναι πως δεν ανιχνεύεται ένα κοινό μοτίβο αναφοράς για όλους τους ΕΜΕ και
2. ότι είναι μια από τις πρώτες φορές που συνδέεται άμεσα το θέμα των ψυχικών διαταραχών με μια συγκεκριμένη ένοπλη ενέργεια κατά πολιτών,

στοιχεία που καθιστούν ιδιαίτερα αξιολογήσιμη την πραγματεία αυτή και για την Ελλάδα, κάτι που θα αποσαφηνιστεί παρακάτω.

Σχεδιασμός και προετοιμασία της επίθεσης

Η ζωή του ΕΜΕ πριν την εκδήλωση της φονικής του ενέργειας έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί μπορεί να αποδώσει δεδομένα προς αξιολόγηση σε επόμενες δράσεις υποψήφιων μιμητών του και σε αυτό βοηθούν δύο λεπτομέρειές της, ο χρόνος που δαπάνησε για το σχεδιασμό και ο χρόνος που προετοίμασε την επίθεση.

Ο σχεδιασμός έγκειται σε όλες τις ενέργειες που αφορούν στην μελέτη που έκανε ο δράστης πριν την πραγμάτωση της επίθεσης, συμπεριλαμβανομένων:

• της απόφασής του να χρησιμοποιήσει ένοπλη βία,
• της επιλογής συγκεκριμένων ή τυχαίων στόχων για την επίθεση,
• της παρακολούθησης των στόχων,
• της διοικητικής μέριμνας – επιμελητείας για θέματα όπως π.χ. τη μεταφορά του στο χώρο επίθεσης, την πρόσβασή του στο χώρο.

Ο σχεδιασμός έχει ιδιαίτερη σημειολογία γιατί οριοθετεί το πέρασμα από την πρόθεση στην υλοποίηση, εκεί που απαιτείται χρόνος και πόροι για να πραγματωθεί η επίθεση και μια και πρόκειται για εσωτερική διεργασία στο μυαλό του δράστη είναι πολλές φορές δύσκολο να αποκομίσουμε το σύνολο της εικόνας, περιορίζοντας τα ευρήματα σε αποσπασματικές πτυχές που συμπληρώνονται με τη βοήθεια Αναλυτών και πολλές φορές με υποθέσεις που ταιριάζουν αλλά δεν είναι βέβαιο ότι αποτελούν μέρος της αληθινής πλοκής. Για την εξεύρεση της απαρχής του σχεδιασμού είναι σημαντικό να εντοπιστούν οι συμπεριφορές που εκδήλωσε ο δράστης πριν την επίθεση, να κωδικοποιηθεί δηλαδή η κοινωνική καθημερινότητά του όπως π.χ. οι συζητήσεις που έκανε ή οι χρόνοι που δαπάνησε στεκόμενος μπροστά στο χώρο που θα χτυπούσε, παρακολουθώντας. Οι κοινωνικές του δραστηριότητες είναι πολύ ουσιώδεις γιατί είναι εξωτερικευμένες ενέργειες και όχι ενέργειες ή τεχνικά μέσα που χρησιμοποιούνται μέσα στο σπίτι του ή στην αποθήκη του, όπως είναι οι υπολογιστές και τα αποκόμματα εφημερίδων π.χ. τα οποία έχουν μεν ιδιαίτερη αξία αλλά ανήκουν στη σφαίρα των μετά την επίθεση ευρημάτων και όχι σε όσα μπορούμε να ξέρουμε πριν από αυτήν.

Ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας είναι ότι οι επιθέσεις των ΕΜΕ γίνονται σε χώρους που ήδη γνωρίζουν, οπότε υπάρχει πιθανότητα να γίνουν πρότερα αντιληπτές οι συμπεριφορές που αναφέρθηκαν παραπάνω, αφού μέσα από την συχνή επαφή με το χώρο και τους ανθρώπους που συχνάζουν εκεί θα μπορούσε να έχουν δώσει δείγματα προθέσεων. Αλλά και όσοι ΕΜΕ χτυπούν χώρους που δεν γνωρίζουν είναι σχεδόν βέβαιο ότι προβαίνουν σε αναγνώριση, οπότε μια καλά εκπαιδευμένη και οργανωμένη υπηρεσία ασφάλειας του χώρου μπορεί να δώσει πληροφορίες πριν την εκδήλωση της επίθεσης.