Σχέδιο Οδεύσεων Διαφυγής. Ένα κρίσιμο θέμα προληπτικής ασφάλειας

Σε συνέχεια προηγούμενου άρθρου «Ασφαλείς Εκκενώσεις Κτιρίων» είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να αναπτύξουμε τη μεθοδολογία δημιουργίας ενός πλήρους και ολοκληρωμένου  Σχεδίου Οδεύσεων Διαφυγής (ΣΟΔ). Τα ΣΟΔ αναρτώνται σε προκαθορισμένα κομβικά και εμφανή σημεία  στους  χώρους εργασίας και χώρους συνάθροισης κοινού κάθε κτιρίου.

Παρασκευάς Βερώνης

Σύμβουλος Ασφαλείας Safety/Security
Πιστοποιημένος Εκπαιδευτής
Επιθεωρητής Ασφάλειας – Πυρασφάλειας και Ποιοτικού Ελέγχου
Πρόεδρος Δ.Σ Συλλόγου Τεχνικών Ασφάλειας

* Αφιερωμένο  σε όλους τους εργαζόμενους που συμμετέχουν με ανιδιοτέλεια, επαγγελματισμό και αλληλεγγύη  στις  Εθελοντικές Ομάδες Πυροπροστασίας & Διαχείρισης Φυσικών & Ανθρωπογενών  Καταστροφών σε εφαρμογή της 14/2014 ΠΔ

Η  σοφή λαϊκή ρήση «μια εικόνα- χίλιες λέξεις» δύναται να αποδώσει τη μέγιστη σημασία και αξία της, στο ΣΟΔ.  Μία εικόνα ενός πλήρους και ολοκληρωμένου ΣΟΔ, όπως το υπόδειγμα της εικόνας 1 δύναται να προσδώσει εντός ολίγων λεπτών στον αναγνώστη, όλη τη δέουσα ενημέρωση και καθοδήγηση, για την ασφαλή εκκένωση του συγκεκριμένου  κτιρίου, με τις δέουσες ενέργειες ανά περίπτωση συμβάντος, σε σημείο που να αντισταθμίζει ακόμα και ένα κατ’ ιδίαν εξειδικευμένο σεμινάριο.

Στην πράξη όμως, κατά την κρίση και εμπειρία εκάστου, τι αποκομίζουμε καθημερινά από το συγκεκριμένο θέμα; Εφαρμόζεται η συγκεκριμένη πρακτική και  μεθοδολογία  από τους  αρμόδιους μελετητές Μηχανικούς, Τεχνικούς Ασφαλείας, ΕΞΥΠΠ (Εξωτερικές Υπηρεσίες Πρόληψης & Προστασίας) ή και τους Security Manager; Μας δίδουν αυτές τις πληροφορίες η πλειονότητα των αναρτημένων ΣΟΔ; Με τη θέαση τους, εκλαμβάνουμε  ότι κατασκευάστηκαν και αναρτήθηκαν  για να καθοδηγήσουν και να ενημερώσουν ουσιαστικά;  . ή  ότι  αναρτήθηκαν απλά και μόνο για τυπική κάλυψη της σχετικής  νομοθεσίας; χωρίς να προσφέρουν περαιτέρω ουδέν και μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις ούτε αυτό καλύπτουν.

Τι λέει η νομοθεσία

Σύμφωνα με το άρθρο 30 του Νόμου 3850/2010 με θέμα «Κύρωση Κώδικα Νόμων για την Ασφάλεια και Υγεία των Εργαζομένων»,  ο Εργοδότης ή ο Υπεύθυνος της Εγκατάστασης, οφείλει να καταρτίσει και να αναρτήσει Σχέδιο Οδεύσεων Διαφυγής σε όλους τους χώρους εργασίας, εφόσον αυτό απαιτείται από την θέση, την έκταση και το είδος της Επιχείρησης σύμφωνα και σε εφαρμογή της εγκεκριμένης μελέτης πυροπροστασίας του κτιρίου.

Επιπλέον, σύμφωνα με το άρθρο 6 του Προεδρικού Διατάγματος 105/1995 με θέμα «Ελάχιστες προδιαγραφές για την σήμανση ασφάλειας ή/ και υγείας στην εργασία σε συμμόρφωση με την Οδηγία 92/58/EOK” (Φ.Ε.Κ. 67/Α/10-4-1995) στα άρθρα 1, 2 & 3 διατυπώνεται επακριβώς ορισμένα σημαντικά στοιχεία που παραθέτουμε παρακάτω.

Ενημέρωση των εργαζομένων

Στα πλαίσια της ενημέρωσης των εργαζομένων, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις, οι εργαζόμενοι ή/και οι εκπρόσωποί τους, ενημερώνονται από τον εργοδότη σχετικά με όλα τα μέτρα που πρόκειται να ληφθούν ότι αφορά τη σήμανση ασφάλειας ή/και υγείας που χρησιμοποιείται στη συγκεκριμένη εργασία και χώρο. H σήμανση ασφάλειας ή/και υγείας που χρησιμοποιείται στην επιχείρηση, πρέπει να απεικονίζεται με τις επεξηγήσεις της σημασίας της σε μικρογραφία σε συγκεντρωτικούς πίνακες.

Οι πίνακες αυτοί πρέπει να ευρίσκονται αναρτημένοι σε προσιτά και εμφανή σημεία των χώρων εργασίας της επιχείρησης, ώστε να λαμβάνουν γνώση του περιεχομένου των, όλοι οι εργαζόμενοι και οι τυχόν επισκέπτες .

Με γνώμονα την αποτελεσματικότητα και τα αδιαμφισβήτητα οφέλη ενός πλήρους και ολοκληρωμένου ΣΟΔ για όλες τις διαδικασίες και ενέργειες ασφαλούς εκκένωσης, αλλά και στην εμπέδωση κουλτούρας προληπτικής ασφάλειας, θα προτείναμε ακόμα και για τις περιπτώσεις που λόγω μικρού μεγέθους ενός κτιρίου ή ορόφου δεν υφίσταται η σχετική υποχρέωση από την νομοθεσία και πάλι να κατασκευάζεται και να αναρτάται.

Η δημιουργία ενός ΣΟΔ

Τα υλικά για την κατασκευή του είναι απλά: σχέδια κατόψεων ανά όροφο στην κατάλληλη κλίμακα, γνώση και σήμανση όλων των οδεύσεων διαφυγής- κλιμακοστασίων κινδύνου και τελικών θυρών κινδύνου (από την  εγκεκριμένη Μελέτη Πυροπροστασίας του κτιρίου), γνώση και σήμανση με το δέοντα συμβολισμό όλων των εξοπλισμών ενεργητικής πυροπροστασίας. Επίσης, απαιτείται η προεπιλογή του πλέον κατάλληλου σημείου  ανάρτησης κάθε  πίνακα ανά  χώρο εργασίας και όροφο του κτιρίου, βασικές γνώσεις ενός σχεδιαστικού προγράμματος και πάνω από όλα ευαισθητοποίηση, επαγγελματισμό, μεράκι και αγάπη για το Safety, τον άνθρωπο και  την επιχείρηση!

Ενδεικτικά καταγράφω ότι για το υπόδειγμα ΣΟΔ που απεικονίζεται στην εικόνα 1 καταναλώθηκαν  την διετία 2000 -2001 πολλές ώρες  μελέτης, συνεχών συμπληρώσεων, βελτιώσεων και  αναβαθμίσεων έως να λάβει την παρούσα μορφή του. Δεν το χαρακτήρισα ως “τελικό”, γιατί  καλά γνωρίζουμε ότι στα θέματα και τις διαδικασίες Safety και Security πάντα υπάρχει το περιθώριο βελτίωσης και αναβάθμισης τους. Τη χρονική εκείνη περίοδο, σε κάθε εταιρία ή Οργανισμό, που τύχαινε να επισκεφτώ, για επαγγελματικούς ή για προσωπικούς λόγους, στη Ελλάδα ή στο εξωτερικό, σε κάθε Αεροδρόμιο, Ξενοδοχείο, Κτίριο Γραφείων, Μall, Super Market, εργοστάσιο κλπ, πάντα αναζητούσα και  αφιέρωνα λίγα λεπτά στο αναρτημένο Σχέδιο Διαφυγής, κρατώντας πάντα όλες τις καλές ιδέες και πρακτικές. Βέβαια, τη συγκεκριμένη καλή πρακτική Safety, την εφαρμόζω έως σήμερα ανελλιπώς, σε όποιο κτίριο ή κλειστό χώρο τυχαίνει να επισκεφτώ αφενός για λόγους επαγγελματικού ενδιαφέροντος και αφετέρου και το βασικότερο, για λόγους αυτοπροστασίας, όπως βέβαια  οφείλουμε και πρέπει να εφαρμόζουμε όλοι μας, ιδιαίτερα εμείς ως επαγγελματίες του χώρου.

Για την σπουδαιότητα αυτής της συνήθειας ενδεικτικά αναφέρω ότι η ασύμμετρη τρομοκρατική ενέργεια στους  δίδυμους Πύργους το 2001, με τα χιλιάδες εγκλωβισμένα θύματα, ανέδειξε ότι, υφίσταντο άνθρωποι σε ψηλούς ορόφους που τελικά κατάφεραν να διαφύγουν  μόνο και μόνο επειδή γνώριζαν τις εναλλακτικές οδεύσεις διαφυγής του κτιρίου και ήξεραν πώς να ενεργήσουν, σε αντίθεση με άλλους σε πολύ χαμηλότερους ορόφους που πανικοβλημένοι εγκλωβίστηκαν και χάθηκαν επειδή δεν τις γνώριζαν. Είναι ενδεικτικό επίσης ότι  όλες οι μεγάλες εταιρίες, πολυεθνικές και μεγάλοι Οργανισμοί στις αναπτυγμένες χώρες του εξωτερικού, σε οποιαδήποτε συνάντηση, ημερίδα ή forum  διοργανώνουν, έχουν θεσπίσει  και εφαρμόζουν ο πρώτος ομιλητής  τους, με την έναρξη και πράτα από όλα, να ενημερώνει για όλες τις εναλλακτικές οδεύσεις διαφυγής του Κτιρίου ή του Ξενοδοχείου και το προκαθορισμένο σημείο συγκέντρωσης για περιπτώσεις έκτακτης εκκένωσης.

Τι συμβαίνει στη χώρα μας

Στην χώρα μας, δυστυχώς έως σήμερα δεν ακολουθούμε τις καλές αυτές πρακτικές safety, παρόλο που έχουμε καταταχθεί ως η πλέον σεισμογενής χώρα στην Ευρώπη και 6^η παγκοσμίως και παρόλο που κατά καιρούς έχουμε θρηνήσει αρκετά θύματα φυσικών και ανθρωπογενών/τεχνολογικών καταστροφών. Μετά από κάθε θλιβερό συμβάν και για λίγες ώρες έως λίγες  ημέρες, τα ΜΜΕ και όλοι  μας γινόμαστε οι πλέον ειδικοί εμπειρογνώμονες με κριτική και άποψη επί παντός επιστητού, χωρίς όμως ποτέ, να συμβάλλουμε ουσιαστικά και προληπτικά, βάζοντας το δικό μας λιθαράκι στη βελτίωση και  αναβάθμιση όλων των σχετικών οδηγιών και διαδικασιών. Ακόμα και σε χώρους συνάθροισης κοινού, μεγάλης επισκεψημότητας και εμπορικότητας, διαπιστώνουμε στις περισσότερες των περιπτώσεων ότι τα αναρτημένα ΣΟΔ είναι επιεικώς απαράδεκτα, φτιαγμένα στην κυριολεξία στο “πόδι”. Με μία ματιά και ο πλέον αδαής διαπιστώνει  τη προχειρότητα κατασκευής τους, τον ελλειμματικό σχεδιασμό και την κακοτεχνία τους παρόλο που ορισμένα εξ αυτών φέρουν και επώνυμες υπογραφές του κατασκευαστή τους! Σε αρκετά εξ αυτών διαπιστώνουμε ότι δεν διαθέτουν ούτε καν  την αυτονόητη σήμανση της ακριβούς θέσης ανάρτησης και ανάγνωσης τους (αφορά την ένδειξη με βελάκι “Είσαστε εδώ”), με συνέπεια να μην υφίστανται η δυνατότητα άμεσου προσανατολισμού στον χώρο και εντοπισμό των οδεύσεων διαφυγής, βοηθητικών κλιμακοστασίων και θυρών κινδύνου. Επιπλέον, σε άλλες περιπτώσεις διαπιστώνεις ότι  έχουν αναρτηθεί  σε τελείως λάθος θέση, σε σχέση με τον  προσανατολισμό του σχεδίου και του χώρου, με συνέπεια ακόμα και να κατευθύνουν λανθασμένα και μερικές φορές και αντίστροφα από την ορθή κατεύθυνση  διαφυγής που ενέχει και κίνδυνο εγκλωβισμού.

Τι πρέπει να  διασφαλίζει ένα ΣΟΔ

Σε ένα πλήρες και ολοκληρωμένο Πλάνο Οδεύσεων Διαφυγής, με μία ματιά και σε ελάχιστο χρόνο θα πρέπει να  διασφαλίζουμε :

• Τη γνώση και προσανατολισμό όλων των οδεύσεων διαφυγής(κύριων και εναλλακτικών), κλιμακοστασίων και εξόδων κινδύνου.
• Τη γνώση των θέσεων  όλου του Πυροσβεστικού Εξοπλισμού(Κομβία ενεργοποίησης φωτιάς /π. φωλιές/π.σταθμοί κλπ) .
• Τη χρήση των Φορητών Μέσων Πυρόσβεσης.
• Τα Τηλέφωνα Ανάγκης.
• Το  προκαθορισμένο Σημείο Συγκέντρωσης για λήψη παρουσιών και εντοπισμό τυχόν εγκλωβισμένων(εικόνα 1).
• Την θέση προστασίας κατά την διάρκειας της Σεισμικής Δόνησης . (Σημείωση: την συγκεκριμένη θέση την υιοθετούμε καθόσον υποδεικνύεται από τον αρμόδιο Οργανισμό Αντισεισμικής Προστασίας, την Πολιτική Προστασία καθώς και την Πυροσβεστική Υπηρεσία ως πλέον αποτελεσματική σύμφωνα με τις  ιδιαιτερότητες της χώρας μας, όπως δύναται να το διαπιστώσει ο καθένας με μια ματιά στις αντίστοιχες ιστοσελίδες τους. Το σημειώνω και το επισημαίνω σε σχέση με διαφορετικές προτάσεις και απόψεις που προωθούνται κατά καιρούς στο διαδίκτυο και δημιουργούν σύγχυση, καθόσον αφορούν και ενδείκνυται για άλλα κράτη σε άλλες περιοχές του πλανήτη, με πολύ διαφορετική σεισμικότητα και με υποδεέστερους αντισεισμικούς κανονισμούς κτιρίων (υποδεικνύουν προστασία δίπλα από βαριά έπιπλα – τρίγωνο ζωής). Στη χώρα μας έχει αποδειχτεί ότι τα περισσότερα ατυχήματα στους σεισμούς συμβαίνουν από πτώσεις αντικειμένων και ψευδοροφών και όχι του οπλισμένου σκυροδέματος της οροφής  και προς τούτο οι αρμόδιοι και υπεύθυνοι φορείς της χώρας μας υποδεικνύουν και συμβουλεύουν για την προστασία κάτω και όχι δίπλα από ένα γερό  έπιπλο, τραπέζι ή γραφείο.
• Την γνώση όλων των βασικών  οδηγιών κωδικοποιημένων και σε βήματα για τις βασικές περιπτώσεις Κινδύνων: Εκκένωσης-  Φωτιάς – Σεισμού – Ατυχήματος .
• Την γνώση του Πίνακα Συμβόλων.

Επίσης με ένα ολοκληρωμένο πλάνο επιτυγχάνουμε :

• Την Πρόληψη ατυχημάτων σε εργαζομένους, επισκέπτες και πελάτες της εταιρείας
• Παροχή γνώσης στην αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών, για αξιοποίηση και εκτός εταιρείας.
• Πρόληψη εκτεταμένων ζημιών στον εργασιακό και περιβάλλοντα χώρο
• Την Εμπέδωση κουλτούρας Προληπτικής Ασφάλειας στην Επιχείρηση με την Συμμετοχή Όλων.
• Βέλτιστη Διαχείριση Σημαντικών Συμβάντων και καλύτερη υποστήριξη των εξωτερικών υπηρεσιών παροχής βοήθειας (π.χ. Πυροσβεστικής, Αστυνομίας)
• Ενίσχυση της αίσθησης ασφάλειας των εργαζομένων και της δέσμευσής τους προς την επιχείρηση.
• Την  ανάδειξη ευαισθητοποίησης και  κοινωνικής ευθύνης της Εταιρίας και παράλληλα την πληρέστερη διασφάλιση και κάλυψη της, σε οποιοδήποτε συμβάν και ανάγκη άμεσης εκκένωσης.

Σε ένα πλήρες και ολοκληρωμένο  Πλάνο Οδεύσεων Διαφυγής, θα  πρότεινα  να συμπεριλαμβάνονται  και  τα Βήματα Ενεργειών και Οδηγιών που φαίνονται στην εικόνα 2 ανά περίπτωση συμβάντος, βέβαια με τις δέουσες αναπροσαρμογές ανάλογα με τον επαγγελματικό χώρο και σε αγγλική γλώσσα όπου χρειάζεται.

Συμπεράσματα

Αγαπητοί συνάδελφοι,  πιστεύω  ότι θα συμφωνήσετε ότι τελικά  δεν  είναι δύσκολο να συνεργαστούμε με όλους τους συναρμόδιους (Τεχνικούς Ασφάλειας, Τεχνική Υπηρεσία κλπ), για να  κατασκευάσουμε και να αναρτήσουμε ένα πλήρες και ολοκληρωμένο ΣΟΔ σε κάθε μεγάλο ή και μικρό κτίριο και χώρο ευθύνης μας, χωρίς πρόσθετα έξοδα και δαπάνες  για  την επιχείρηση. Ο γκουρού του Security στην χώρα μας Σπύρος Κυριακάκης σεβαστός και πολύτιμος  δάσκαλος των περισσοτέρων από εμάς, στα διάφορα σχολεία και διδαχές του προτρέπει πάντα και καθοδηγεί τους Security Manager να λειτουργούν και να σκέπτονται έγκαιρα, έγκυρα και ολιστικά, για τον κάθε κίνδυνο και απειλή, με την ίδια υπευθυνότητα και εν συναίσθηση ως να ήταν ο Ιδιοκτήτης ή ο CEO της Επιχείρησης τους. Για ένα τόσο σοβαρό θέμα προληπτικής ασφάλειας όπως τα ΣΟΔ, όπου υφίσταται υστέρηση δεν θα πρέπει να  μεριμνήσουμε άμεσα  για την βελτίωση και αναβάθμιση του; Να θυμάστε ότι ένα πλήρες και ολοκληρωμένο ΣΟΔ  διασφαλίζει όλους, εργαζόμενους, επισκέπτες, επιχείρηση και πάνω από όλα αναδεικνύει τον επαγγελματισμό, ευαισθητοποίηση και υπευθυνότητας μας, ως Security Manager. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι βασικός γνώμονας και συνεχής στόχος κάθε επαγγελματία και υπεύθυνου Security Manager είναι, να διαχειρίζεται το «Security και το Safety ως  δύο κρίκους της ίδιας αλυσίδας» (σχ. άρθρο  τεύχος 53  S/M)

Μηδέν της τύχης, αλλά πάντα της ευβουλίας και της προνοίας (τίποτα δεν εξαρτάται από την τύχη, αλλά όλα από την ορθή κρίση και την προνοητικότητα )

Πλούταρχος, 47-120 μ.Χ.,

Σας ευχαριστώ  και στην διάθεση σας για κάθε απορία ή πρόσθετη διευκρίνιση (email veronis.paraskevas@gmail.com)