H συμμέτοχη του προσωπικού ασφάλειας στην αντιμετώπιση εκτάκτων καταστάσεων

Όταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια έκτακτη κατάσταση, δύο κυρίαρχα ζητήματα θα καθορίσουν την εξέλιξη της. Το πρώτο είναι η αμεσότητα με την οποία θα αντιδράσουμε ώστε να μην υπάρξουν συνέπειες ή αν υπάρξουν να περιοριστούν στο ελάχιστο, το δεύτερο είναι η ύπαρξη ενός βασικού πλάνου ενεργειών, οι οποίες θα πρέπει να ενεργηθούν συντονισμένα, ώστε να αντιμετωπιστεί η κρίση και να αποκατασταθεί η λειτουργία της επιχείρησης.

Δημήτρης Λόγος
Ταξίαρχος ΕΛ.ΑΣ. ε.α.
Καθηγητής της ειδικότητας
Στελεχών Υπηρεσιών Ασφαλείας

Η συμμετοχή του ιδιωτικού προσωπικού ασφαλείας, στη διαδικασία αντιμετώπισης μιας έκτακτης κατάστασης είναι πάντα μια πρόκληση για της εταιρείες του χώρου της ασφάλειας, δεδομένου ότι το προσωπικό φρούρησης-φύλαξης θα μπορεί να υλοποιήσει την πρώτη αντίδραση, ενώ τα στελέχη ασφαλείας θα είναι εκείνα που θα μπορούν να συμβάλουν τόσο στην δημιουργία το σχετικού σχεδιασμού, όσο και στον επιχειρησιακό συντονισμό του.

Πριν από δύο περίπου χρόνια, μια κρίσιμη κατάσταση αντιμετώπισε το γνωστό εμπορικό κέντρο The Mall στο Μαρούσι. Έκρηξη σημειώθηκε λίγο πριν τις 10.40 το πρωί της 20 Ιανουαρίου 2013, στον πρώτο όροφο του εμπορικού κέντρου. Να σημειωθεί ότι η έκρηξη πραγματοποιήθηκε πέντε λεπτά νωρίτερα από το χρόνο που είχε ο δώσει ο άγνωστος με προειδοποιητικό τηλεφώνημα στα Μ.Μ.Ε.
Ενημερώθηκε η αστυνομία και στο σημείο έσπευσαν αστυνομικές δυνάμεις, οι οποίες μαζί με την υπηρεσία ιδιωτικής ασφάλειας του εμπορικού κέντρου εκκένωσαν το χώρο. Η έκρηξη σημειώθηκε κατά τη διαδικασία της εκκένωσης αλλά οι πολίτες (περίπου 200 άτομα) είχαν απομακρυνθεί και στο χώρο υπήρχαν μόνο οι άνδρες σεκιούριτι και αστυνομικοί γι’ αυτό και υπήρξαν ελαφροί τραυματισμοί.
Η έκρηξη στο mall ήταν σίγουρα μια κρίσιμη κατάσταση η οποία απαιτούσε ψύχραιμους και ακριβείς χειρισμούς απ’ όλους τους εμπλεκόμενους. Και βέβαια, η υπόθεση της έκρηξης στο «The mall» μπορεί να ήταν χαρακτηριστικό παράδειγμα, αλλά δεν είναι το μοναδικό. Εκτός συνόρων, τον περασμένο Φεβρουάριο (2015) ισχυρή έκρηξη σημειώθηκε σε διυλιστήριο της «Exxon Mobil» στην Καλιφόρνια, προκαλώντας πυρκαγιά στις εγκαταστάσεις. Τοπικά μέσα σημείωναν ότι τα σχολεία της περιοχής παρέμειναν κλειστά λόγω του πυκνού νέφους που είχε καλύψει σχεδόν τα πάντα, ενώ δεν έλειψαν και οι ζημιές σε αυτοκίνητα και τζάμια παρακείμενων κατοικιών. «Οι διαδικασίες έκτακτης ανάγκης έχουν ενεργοποιηθεί για την αντιμετώπιση του περιστατικού και οι εργαζόμενοι συνεργάζονται με τους αρμόδιους φορείς» αναφέρει ανακοίνωση του πετρελαϊκού κολοσσού.

Από τις εγκαταστάσεις κρίσιμων υποδομών (ΔΕΗ, Διυλιστήρια, Βιομηχανικές μονάδες), μέχρι τις μεγάλες ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, η αντιμετώπιση των εκτάκτων ή κρίσιμων καταστάσεων θα πρέπει να βασίζεται σε ένα συστηµατικό πρόγραµµα προετοιμασίας σε ένα σχέδιο δηλαδή για έκτακτες καταστάσεις (πυρκαγιά, έκρηξη, σεισµό, κακόβουλες ανθρώπινες παρεμβάσεις κ.λ.π.), που θα προστατεύσει την ανθρώπινη υγεία και ασφάλεια καθώς και την περιουσία της Επιχείρησης. Αυτό το Σχέδιο Αντιμετώπισης Έκτακτης Ανάγκης, θα προβλέπει και την επικοινωνία της επιχείρησης ή εγκατάστασης µε τις τοπικές Αρχές (Αστυνομία, Πυροσβεστική Υπηρεσία, Νομαρχία, Νοσοκομεία κ.λ.π.) σε περίπτωση έκτακτης κατάστασης.

Βέβαια οι τρομοκρατικές ενέργειες δεν είναι ο μόνος τύπος έκτακτης κατάστασης. Τα περιστατικά έκτακτης κατάστασης μπορεί να αφορούν:

o Βιομηχανικό Ατύχημα Μεγάλης Έκτασης
o Εργατικό Ατύχημα
o Πυρκαγιές ή εκρήξεις
o Σεισμούς
o Τρομοκρατικές ενέργειες
o Εξαιρετικά ακραία καιρικά φαινόμενα (καταιγίδες, χιονοθύελλες)
o Πλημμύρες

Όταν δημιουργηθεί ένα γεγονός, υπάρχουν τρεις φάσεις που απαιτούνται για την αντιμετώπιση του:
Α. Άµεση αντίδραση
Ι. Αναγνώριση γεγονότος
ΙΙ. Εκκένωση χώρων
ΙΙ. Ασφάλιση χώρων
Β. Αντιμετώπιση
I. αντιμετώπιση του κύριου φαινομένου
ΙΙ. Διάσωση-Απεγκλωβισµός
ΙΙΙ. Πρώτες Βοήθειες
Γ. Έλεγχος και καταστολή
Ι. Έλεγχος γεγονότος ή φαινομένου
ΙΙ. Καταστολή γεγονότος ή φαινομένου
ΙΙΙ. Επανέναρξη δραστηριοτήτων και απολογισμός

Ο Συντονιστής του Σχεδίου
Όταν εκδηλωθεί ένα γεγονός έκτακτης ανάγκης, πυρήνας και κινητήρια δύναµη της εφαρμογής του Σχεδίου Αντιμετώπισης του, είναι ο Συντονιστής του Σχεδίου. Στον εκάστοτε Συντονιστή Σχεδίου (ή απλά Συντονιστή) έχουν δοθεί οι απαραίτητες αρμοδιότητες ώστε να ενεργοποιήσει τις διαδικασίες που περιγράφονται στο Σχέδιο Αντιμετώπισης Έκτακτης Ανάγκης. Έτσι λοιπόν, ο εκάστοτε Συντονιστής θα µπορεί:

o Να αναπτύξει τον υπάρχοντα εξοπλισµό, ανάλογα µε την κάθε περίσταση
o Να κατευθύνει το προσωπικό της Επιχείρησης
o Να επικοινωνήσει µε τις Τοπικές Αρχές
o Να ζητήσει βοήθεια από τα Νοσοκομεία της περιοχής
o Να σταματήσει τη λειτουργία και τις δραστηριότητες Μονάδων ή/και του συνόλου της
o Εγκατάστασης και να εκκενώσει το χώρο
o Να ζητήσει βοήθεια από υπηρεσίες Εκτάκτων Καταστάσεων (π.χ. ΠυροσβεστικήΥπηρεσία, ΠΣΕΑ, Αστυνομία κ.λ.π.)
Ο ρόλος του Συντονιστή Σχεδίου Αντιμετώπισης Έκτακτης Ανάγκης θα μπορούσε να ανατεθεί σε στέλεχος ασφαλείας της επιχείρησης.

Αναγνώριση γεγονότος & τα πρώτα βήµατα
Το άτοµο που παρατηρεί ένα περιστατικό (σε έναρξη ή εξέλιξη) το οποίο θα μπορούσε να
δημιουργήσει κίνδυνους για την ανθρώπινη υγεία ή τις εγκαταστάσεις και τον εξοπλισµό θα
πρέπει να ακολουθήσει την παρακάτω διαδικασία:
1. Ενεργοποιεί το σύστημα προειδοποίησης επεισοδίου (τηλεφωνικά, µε ασύρµατο ή µε διακόπτη συναγερμού) ώστε το επεισόδιο να γίνει αντιληπτό από το προσωπικό. Στην περίπτωση φωτιάς ή έκρηξης εντοπίζει το πλησιέστερο μπουτόν συναγερμού και το ενεργοποιεί.
2. Επικοινωνεί µε τον Συντονιστή του Σχεδίου και του αναφέρει το όνοµά του, την τοποθεσία και του εκθέτει τη φύση και το μέγεθος του επεισοδίου.
Το άτομο αυτό θα μπορούσε να είναι ο φύλακας-φρουρός ασφαλείας της επιχείρησης.
Παρ’ όλα αυτά, οποιοσδήποτε εργαζόμενος ανακαλύψει την ύπαρξη φωτιάς ή άλλης έκτακτης κατάστασης, θα πρέπει πρώτα να λάβει όλα τα απαραίτητα µέτρα για την προστασία της ανθρώπινης υγείας και ασφάλειας στην άµεση περιοχή του συμβάντος και αµέσως µετά να ειδοποιήσει τον Συντονιστή του Σχεδίου.

Ο Συντονιστής του Σχεδίου θα πρέπει πάντα να είναι σε τηλεφωνική ετοιμότητα και να µπορεί να εντοπισθεί άµεσα µε τη βοήθεια τηλεφώνου ή αυτόµατης τηλεφωνικής συσκευής (pager). Το προσωπικό της Εγκατάστασης, που ασκεί και διοικητικά καθήκοντα θα πρέπει κατά τη διάρκεια ενός γεγονότος να βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία µέσω ασυρμάτων ή άλλων επικοινωνιακών γραµµών.

Ο Συντονιστής Σχεδίου και ο Τεχνικός Ασφάλειας της Εγκατάστασης θα πρέπει να έχουν δημιουργήσει και να διατηρήσουν κανάλια επικοινωνίας µε τις Υπηρεσίες Έκτακτων Καταστάσεων, όπως Πυροσβεστική Υπηρεσία, Αστυνομία, Νοσοκομεία και άλλες Αρχές (Γ.Γ. Πολιτικής Προστασίας, Νομαρχίες, Δήμους κλπ).

Χωρίς να χαθεί πολύτιμος χρόνος, θα πρέπει η πρώτη Υπηρεσία που θα ειδοποιηθεί να είναι εκείνη που θα πρέπει να επέμβει άμεσα για την διαχείριση-αποκατάσταση της Έκτακτης κατάστασης, δηλαδή αν πρόκειται για τρομοκρατική ενέργεια η Αστυνομία, αν πρόκειται για πυρκαγιά η πυροσβεστική, ή αν πρόκειται για ατύχημα το ΕΚΑΒ κ.ο.κ.

Ο Συντονιστής του Σχεδίου αναλαβαίνει ενδο-επιχειρησιακά, τον πλήρη έλεγχο της περιοχής όπου συνέβη το επεισόδιο και θέτει σε εφαρμογή κάθε διαδικασία ή µέσο που έχει στη διάθεσή του, έως ότου εξαλειφθεί η έκτακτη κατάσταση και ολοκληρωθεί η αποκατάσταση της περιοχής και της εγκατάστασης. Θα κατευθύνει τις ακόλουθες ενέργειες, όπως τις κρίνει σκοπιµότερες και αποτελεσματικότερες για την τρέχουσα κατάσταση:

o Έναρξη των διαδικασιών περιορισµού και ελέγχου της κατάστασης.
o Απολογισμός για όλο το προσωπικό των εγκαταστάσεων και τους επισκέπτες καθώς και του προσωπικού των γραφείων.
o Εφαρμογή της εσωτερικής διαδικασίας ενημέρωσης, ανάθεσης αρμοδιοτήτων µε
o παράλληλη εκτίµηση της κατάστασης και κλήσης σε βοήθεια.
o Συντονισµός των Πρώτων Βοηθειών, αν υπάρχουν τραυματισμοί, και ενεργοποίηση των
o διαδικασιών Ελέγχου Απωλειών.
o Εκκένωση χώρων µε εφαρμογή της Σχεδίου Εκκένωσης.

Τοπικός Εξοπλισµός Αντιμετώπισης Έκτακτων Καταστάσεων
Η Εγκατάσταση πρέπει να διατηρεί µια μεγάλη ποικιλία συσκευών πρωτογενούς αντιμετώπισης έκτακτων καταστάσεων σε λειτουργική ετοιμότητα. Ο εξοπλισμός αυτός περιλαμβάνει τα ακόλουθα συστήματα :
1. Δίκτυο πυρόσβεσης που καλύπτει όλη την Εγκατάσταση µε επίγειους κρουνούς και παροχές εντός των εγκαταστάσεων. Το νερό θα είναι σκόπιμο να διακινείται µε πετρελαιοκίνητη αντλία, για την περίπτωση black-out.
2. Φορητοί πυροσβεστήρες (περιλαμβάνουν συσκευές κλάσεων Α, B και C).
3. Καταιονιστήρες (ντουζιέρες) έκτακτης ανάγκης.
4. Προστατευτικά µέσα για το προσωπικό.
5. Υλικά και εξοπλισμός παροχής πρώτων βοηθειών.
Όλος ο εξοπλισμός ελέγχεται και επιθεωρείται από εξουσιοδοτημένο προσωπικό τουλάχιστον µία φορά ετησίως.

Εκπαίδευση
Το προσωπικό των εγκαταστάσεων θα πρέπει να είναι εκπαιδευμένο να χρησιμοποιεί τα διάφορα συστήματα αντιμετώπισης Έκτακτων Καταστάσεων. Οι δραστηριότητες εκπαίδευσης περιλαμβάνουν ένα συνδυασμό από τα ακόλουθα προγράµµατα εκπαίδευσης:
o Τοπική εκπαίδευση από τους επικεφαλείς και προϊσταμένους των τµηµάτων λειτουργίας των εγκαταστάσεων καθώς και από το προσωπικό του Τµήµατος Ασφάλειας της Εγκατάστασης,
o Εκπαίδευση από κατασκευαστές μηχανημάτων ή εγκαταστάσεων στα προμηθευόμενα συστήµατα,
o Εκπαίδευση από τρίτους σε θέµατα αντιμετώπισης έκτακτων καταστάσεων και πρώτων βοηθειών,
o Εκπαίδευση από την Πυροσβεστική Υπηρεσία σε τεχνικές κατάσβεσης πυρκαγιάς και στη χρήση του πυροσβεστικού δικτύου και οχήματος.
Όποτε κρίνεται απαραίτητο ζητείται συμβουλή ή εκπαίδευση από τις Τοπικές Υπηρεσίες αντιμετώπισης Έκτακτων Καταστάσεων (Αστυνομία, Πυροσβεστική, ΠΣΕΑ κ.λ.π.).

Ο Ρόλος του συντονιστή του σχεδίου & οι υπεύθυνοι επιμέρους τομέων.
Ο Συντονιστής του Σχεδίου θα πρέπει πάντα να συνεπικουρείται στο πολύ πιεστικό έργο του από τους υπευθύνους των επιμέρους διαδικασιών, οι οποίοι και θα έχουν την ευθύνη για την σωστή εφαρμογή του Σχεδίου στον τομέα τους. Ο υπεύθυνος επικοινωνιών επικοινωνεί µε τα κεντρικά γραφεία της Επιχείρησης. Αυτό μπορεί να γίνει πριν από οποιαδήποτε επίσημη καταγραφή συμβάντων ή αρχειοθέτηση και την επικοινωνία µε εξωτερικούς Φορείς ή Υπηρεσίες και πρέπει να έχει την προέγκριση του Διευθυντή των Εγκαταστάσεων. Επίσης, επικοινωνεί µε τις εξωτερικές Υπηρεσίες Επέμβασης και τους Φορείς, σύμφωνα µε τις οδηγίες του Συντονιστή του Σχεδίου ενώ παράλληλα ενημερώνει τις οικογένειες των τραυματισμένων και διαχειρίζεται κάθε άλλη επικοινωνία που αφορά το ανθρώπινο δυναμικό, μετά από έγκριση του Συντονιστή του Σχεδίου.

Ο Υπεύθυνος Διάσωσης:
1. Αποτιμά την έκταση των τραυματιών ή των απωλειών εφόσον υπάρχουν.
2. Διασφαλίζει την απαραίτητη ιατρική υποστήριξη και τις πρώτες βοήθειες, όπου απαιτείται. Παράλληλα, μεριμνά για την ετήσια εκπαίδευση του προσωπικού κάθε βάρδιας σε πρώτες βοήθειες και τεχνικές ανάνηψης, ώστε να διασφαλιστεί ότι σε κάθε βάρδια υπάρχουν διαθέσιμες οι πρώτες βοήθειες. Δημιουργεί κατάλογο µε το εκπαιδευμένο προσωπικό.
3. Διασφαλίζει ότι έχουν ενημερωθεί τα Νοσοκομεία ή οι Κλινικές της περιοχής
4. Ενημερώνει τον Συντονιστή του Σχεδίου για την τρέχουσα κατάσταση του χώρου δραστηριότητάς του.
Έχει στη διάθεσή του δύο Υποοµάδες (Απεγκλωβισμού και πρώτων βοηθειών) τις οποίες συντονίζει για την παροχή της αναγκαίας βοήθειας σε κάθε εγκλωβισμένο ή τραυματία
Ο Υπεύθυνος Πυρασφάλειας:
1. Συντονίζει & κατευθύνει την ομάδα Πυρασφάλειας των Εγκαταστάσεων καθώς και κάθε εξωτερική δύναμη που θα προστρέξει προς βοήθεια.
2. Ενημερώνει τον Συντονιστή του Σχεδίου για την εξέλιξη της κατάσβεσης, τα προβλήματα καθώς και την αναγκαιότητα κλήσης εξωτερικής βοήθειας
Ο Υπεύθυνος Προσωπικού:
1.Συντονίζει την κίνηση του προσωπικού προς τα Σημεία Συγκέντρωσης σε περίπτωση εκκένωσης χώρων.
2.Κάνει καταμέτρηση προσωπικού και εντοπίζει τον χώρο στον οποίο βρίσκεται κάθε εργαζόμενος.
3.Εγκαθιστά έλεγχο πρόσβασης στις εγκαταστάσεις (Οµάδα Ασφάλειας).
4.Ενηµερώνει τον Συντονιστή του Σχεδίου για την τρέχουσα κατάσταση του χώρου
Έχει στη διάθεσή του δύο υποοµάδες (Ασφάλειας και Εκκένωσης Χώρων) τις οποίες συντονίζει ώστε να απομακρύνει το προσωπικό ή τους επισκέπτες από τους επικίνδυνους χώρους, να καταγράψει τυχόν αγνοούμενους και να διασφαλίσει ότι δεν θα εισέλθει κανείς μέσα σε αυτούς (εκτός από τους διασώστες & πυροσβέστες).

Συμπερασματικά
Η «ελληνική πραγματικότητα» στον τομέα της αντιμετώπισης εκτάκτων καταστάσεων, είτε αυτές προέρχονται από εγκληματικές ενέργειες είτε από φυσικά φαινόμενα ή ατυχήματα, έχει δείξει ότι υπάρχουν πολύ μεγάλα περιθώρια βελτίωσης και περαιτέρω ανάπτυξης της συμμετοχής του ιδιωτικού προσωπικού ασφαλείας στον τομέα αυτόν. Θυμόμαστε όλοι την έκρηξη παγιδευμένου με εκρηκτικά, οχήματος, στο κέντρο της Αθήνας, έξω από την Τράπεζα της Ελλάδος, πέρσι τον Απρίλιο. Πραγματοποιήθηκε τα ξημερώματα και ευτυχώς δεν είχαμε θύματα, αλλά η άμεση ενεργοποίηση του ιδιωτικού προσωπικού ασφαλείας, σε πλήρη εναρμόνιση με τις Αστυνομικές Αρχές, συνέβαλλε σε μεγάλο βαθμό σε αυτό. Είναι σαφές ότι όταν υπάρχει καθοδήγηση του προσωπικού για τη διαδικασία που πρέπει να εφαρμοστεί, σύμφωνα με τον υφιστάμενο σχεδιασμό, οι πιθανότητες αστοχίας στην εκτέλεση του σχεδιασμού, περιορίζονται σημαντικά. Το προσωπικό ασφαλείας δεν θα πρέπει να απέχει εμπειρικά από τη διαχείριση αντιμετώπισης εκτάκτων καταστάσεων και ο βασικότερος ίσως τρόπος για να το πετύχουμε αυτό είναι η εκπαίδευση και η εξάσκηση πάνω σε ρεαλιστικά σενάρια. Ας προσπαθήσουμε να σκεφτούμε πόσο πολύ θα προωθείτο η αξιοπιστία μιας εταιρείας παροχής υπηρεσιών ασφαλείας, αν εκπαίδευε το προσωπικό της σε καταστάσεις προσομοίωσης κρίσης σε μια επιχείρηση, προσκαλώντας και το προσωπικό & τη Διοίκηση της επιχείρησης να συμμετέχει σε αυτό! Αν η άσκηση αυτή καλυπτόταν και από τα ΜΜΕ (επαγγελματικός τύπος, συναφή έντυπα & ηλεκτρονικά μέσα), θα ήταν μια καταπληκτική ευκαιρία για προβολή του πολύ σημαντικού έργου της εταιρείας (με σχετικά περιορισμένο κόστος) σε δυνητικά υποψήφιους πελάτες. Έτσι θα ξεφύγουμε από την πάγια αντίληψη του παρελθόντος ότι το προσωπικό ασφαλείας έχει ως κύριο μέλημα του μόνο την φρούρηση και θα αναπτύξουμε πλήρως τους πολλαπλούς ρόλους παρέμβασης που μπορούμε να έχουμε, εξασφαλίζοντας ενεργά ένα πλήρες πλέγμα ασφάλειας στο χώρο που δραστηριοποιούμαστε.