Χρηματαποστολές & Μεταφορές Αξιών

Cash-in-transit (CIT) ή Cash/Valuables-in-transit (CVIT), όπως είναι η διεθνή ορολογία των χρηματαποστολών και μεταφοράς αξιών, είναι η φυσική μεταφορά των χρημάτων και αντικειμένων αξίας, μια διαδικασία ιδιαίτερα κρίσιμη στην αλυσίδα των υπηρεσιών ασφάλειας.

Δημήτρης Λόγος
Ταξίαρχος ΕΛ.ΑΣ. ε.α.
Τομεάρχης – Καθηγητής της ειδικότητας
Στελεχών Υπηρεσιών Ασφαλείας των ΙΕΚ ΞΥΝΗ

Οι ληστείες δυστυχώς δε γνωρίζουν αργίες και εορτές. Μια μέρα πριν τα Χριστούγεννα, ένοπλοι δράστες λήστεψαν τους υπαλλήλους εταιρείας χρηματαποστολής, στην ΕΥΔΑΠ επί της Λεωφόρου Γαλατσίου. Οι δράστες κινήθηκαν με ιδιαίτερη ψυχραιμία, καθώς εμφανίστηκαν αρχικά ως πελάτες, για να αιφνιδιάσουν τους υπαλλήλους της χρηματαποστολής. Στάθμευσαν τη μοτοσικλέτα τους σε ένα στενό κοντά στο κτίριο της ΕΥΔΑΠ της Λεωφόρου Γαλατσίου και πεζοί κατευθύνθηκαν στα ταμεία που γίνονται οι συναλλαγές με το κοινό. Όταν άνοιξε η πλαϊνή πόρτα του κτιρίου για την μεταφορά των χρημάτων, οι δύο δράστες με όπλα ακινητοποίησαν υπαλλήλους και πελάτες, και αφαίρεσαν τα χρήματα.
Σχεδόν ένα μήνα πριν (28 Νοεμβρίου 2014) δύο άτομα με την απειλή όπλων, ακινητοποίησαν τους υπαλλήλους της χρηματαποστολής την ώρα που εφοδίαζαν ΑΤΜ, έξω από υποκατάστημα της ΕΥΔΑΠ, στη Γλυφάδα, άρπαξαν άγνωστο ποσό και διέφυγαν με μηχανή.
Τον Ιούνιο του 2013, μπροστά στα μάτια δεκάδων έντρομων φοιτητών έδρασαν οι ληστές που έβαλαν στο στόχαστρό τους τη χρηματαποστολή που επρόκειτο να εφοδιάσει το ΑΤΜ τράπεζας μέσα στην πολυτεχνούπολη του Ζωγράφου.
Με ένα πιστόλι και ένα υποπολυβόλο στα χέρια οι δυο ληστές που φορούσαν κουκούλες ακινητοποίησαν λίγο μετά τις 11:00 το πρωί τους άνδρες της χρηματαποστολής και άρπαξαν, σύμφωνα με δημοσιεύματα 110.000 ευρώ.
Σε αντίθεση με τις παραπάνω ληστείες, οι δράστες της απόπειρας ληστείας σε βάρος της χρηματαποστολής των ΕΛΤΑ Ζακύνθου, στο λιμάνι της Κυλλήνης, τον Αύγουστο του 2012, δεν κατάφεραν να αποσπάσουν τα χρήματα από το όχημα της χρηματαποστολής. Λίγα λεπτά μετά τις 5 το απόγευμα στο κέντρο της Κυλλήνης, το φορτηγό της χρηματαποστολής, που μόλις είχε βγει από το πλοίο της γραμμής, δέχθηκε επίθεση από επτά δράστες με βαρύ οπλισμό, οι οποίοι άρχισαν να πυροβολούν το όχημα και τα λάστιχά του, προκειμένου να καταφέρουν να αποσπάσουν τα χρήματα από το εσωτερικό του. Ακολούθησαν στιγμές πανικού με τους περίοικους αλλά και τον κόσμο που μόλις είχε βγει από το καράβι και ακολουθούσε το φορτηγό να προσπαθεί να καλυφθεί από τις σφαίρες.
Όταν οι ληστές συνειδητοποίησαν ότι τα λεπτά (ή μάλλον τα δευτερόλεπτα) περνούν «επικίνδυνα» και το φορτηγό συνεχίζει να αντιστέκεται, τράπηκαν σε φυγή με ένα τζιπ, καίγοντας όμως πρώτα, στη μέση του δρόμου, ένα δεύτερο τζιπάκι.
Από την απλή παράθεση και μόνο των προαναφερόμενων ενεργειών σε βάρος των χρηματαποστολών, γίνεται εύκολα αντιληπτό, ότι το κατάλληλα θωρακισμένο όχημα αποτελεί στην πραγματικότητα «απόρθητο φρούριο» το οποίο μπορεί να εξασφαλίσει την ασφάλεια τόσο του προσωπικού, όσο και των μεταφερόμενων αξιών. Τα περισσότερα θωρακισμένα αυτοκίνητα έχουν δύο ή τρεις επιβάτες: Ένας οδηγός, ο οποίος κανονικά δεν επιτρέπεται να βγει από το όχημα και 1ή 2 συνοδούς, ανάλογα με το ύψος του ποσού της χρηματαποστολής, οι οποίοι παραδίδουν τα μετρητά ή τιμαλφή.

Η ιστορία
Οι χρηματαποστολές, οι μεταφορές αξιών, τιμαλφών και έργων τέχνης μεγάλης αξίας, αποτελούν μια από τις παλαιότερες δραστηριότητες των εταιρειών ασφαλείας σε παγκόσμιο επίπεδο. Το 1891 γνωστή και σήμερα εταιρεία security Brinks δέχεται την πρώτη ανάθεση μεταφοράς χρημάτων, για λογαριασμό της Εταιρείας «Western Electric Company», στο Σικάγο, μεταφέροντας τη μισθοδοσία των υπαλλήλων, ενώ το 1900 της αναθέτονται οι πρώτες μεταφορές χρημάτων για λογαριασμό Τραπεζών, οι οποίες γίνονταν με ιππήλατες άμαξες, ειδικά κατασκευασμένες για την μεταφορά αξιών. Το 1904 αποκτά το πρώτο της όχημα, τύπου “Knox Gasoline Express Wagon” το οποίο αντικαθιστά τις άμαξες και πρωτοπορεί, αφού είναι η πρώτη εμπορική εταιρεία που εισάγει τη χρήση µμηχανοκίνητων οχημάτων για χρηματαποστολές (εικόνα 1).

Υπηρεσίες
Cash-in-transit (CIT) ή Cash/Valuables-in-transit (CVIT), όπως είναι η διεθνή ορολογία χρηματαποστολών και μεταφοράς αξιών, είναι η φυσική μεταφορά των χαρτονομισμάτων, νομισμάτων και αντικειμένων αξίας από το ένα σημείο στο άλλο. Οι υπηρεσίες αυτές περιλαμβάνουν υποκαταστήματα τραπεζών, ΑΤΜ, μεγάλα πολυκαταστήματα και άλλους χώρους που κατέχουν μεγάλα ποσά σε μετρητά. Πολλές εταιρείες μεταφοράς χρημάτων και αξιών προσφέρουν και διαχείριση μετρητών ως μέρος των υπηρεσιών τους, περισσότερο στις ΗΠΑ αλλά τελευταία και στην Ευρώπη.
Εκτός από τις χρηματαποστολές, οι εταιρείες ειδικεύονται στη μεταφορά και την επεξεργασία των μετρητών και τιμαλφών, πολύτιμων μετάλλων, κερμάτων, διαμαντιών, μη-εξατομικευμένων έξυπνων καρτών, μη εξατομικευμένων διαβατήριων και άλλων αντικειμένων υψηλής αξίας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, σε πολλές χώρες, η υπηρεσία μετονομάστηκε σε «διαχείριση περιουσιακών στοιχείων» .

Συνήθης μέθοδος επίθεσης
Οι ληστές χρησιμοποιούν συνήθως την ίδια μέθοδο επίθεσης στη χρηματαποστολή. Εμποδίζουν με κάποιο τρόπο την κίνηση του οχήματος στο δρόμο και στη συνέχεια πυροβολούν εναντίον του, προσπαθώντας να εξαναγκάσουν τους υπαλλήλους να ανοίξουν τις πόρτες. Οι δράστες είναι συνήθως τρία έως έξι άτομα, από τους οποίους πυροβολούν τουλάχιστον δύο. Ενώ παλαιότερα είχαν σημειωθεί απόπειρες ληστείας με ελαφρά όπλα, πλέον οι εγκληματίες έχουν προμηθευτεί βαρύ οπλισμό, κυρίως πολεμικά τυφέκια. Οι δράστες γνωρίζουν ότι τα οχήματα είναι θωρακισμένα και έτσι υπολογίζουν στον εκφοβισμό των υπαλλήλων, προκειμένου να πετύχουν το σκοπό τους, ή σε πιθανή «τρωτότητα» του οχήματος, το οποίο δεν θα μπορούσε να σταματήσει τις σφαίρες. Επειδή όμως οι εταιρείες χρηματαποστολών καθώς και οι ασφαλιστικές εταιρείες που ασφαλίζουν τη μεταφορά αξιών γνωρίζουν την καθοριστική σημασία της σωστής θωράκισης του οχήματος, δεν έχει σημειωθεί διάρρηξη του οχήματος και αρπαγή των μεταφερόμενων χρημάτων ή αξιών, μέσα από αυτό. Σε αντίθεση βέβαια με την διαδικασία που ακολουθείται για την παράδοση ή παραλαβή των χρημάτων και αξιών και όταν λέμε παράδοση, συμπεριλαμβάνεται σε αυτήν και ο εφοδιασμός των ΑΤΜ από το προσωπικό ασφαλείας.

Κανόνες ασφαλείας-διαδικασίες ασφάλειας μεταφορών
Έτσι λοιπόν, αν εφαρμόσουμε κάποιους απλούς και αναγκαίους κανόνες ασφαλείας κατά την παράδοση, παραλαβή, αλλά και κατά την διάρκεια της μεταφοράς χρημάτων και αξιών, αποτρέπουμε τους επίδοξους δράστες και ελαχιστοποιούμε την πιθανότητα να δεχτούμε «χτύπημα» σε βάρος μας. Πρώτα απ’ όλα γνωρίζουμε και ελέγχουμε τη διαδρομή. Ξέρουμε το κυκλοφοριακό φόρτο που έχει την ώρα που μας ενδιαφέρει, τα «ευάλωτα» σημεία της διαδρομής, ακόμα και τους φωτεινούς σηματοδότες, εναλλακτικά δρομολόγια και δρομολόγια έκτακτης ανάγκης, ώστε κάθε στιγμή, αν παραστεί ανάγκη, να έχουμε δυνατότητα άμεσης διαφυγής από το σημείο που θα βρισκόμαστε. Η εμπειρία έχει δείξει ότι οι δράστες προτιμούν τη φάση του εφοδιασμού των ΑΤΜ ή της παράδοσης-παραλαβής των χρημάτων γιατί μας θεωρούν ευάλωτους. Για να το αποφύγουμε λοιπόν αυτό, θα έπρεπε σε πρώτη φάση να κάνουμε μια επισκόπηση του χώρου που θα σταθμεύσουμε το όχημα για να διαπιστώσουμε τυχόν ύποπτα άτομα ή κινήσεις. Θα βοηθούσε πάρα πολύ αν είχαμε ειδοποίηση πριν την άφιξη μας ώστε να υπήρχε «κρατημένη» από το προσωπικό της τράπεζας ειδική θέση στάθμευσης. Ο οδηγός που βρίσκεται πάντα μέσα στο όχημα, φροντίζει ώστε να είναι ευχερής η άμεση αποχώρηση μας από το σημείο σε περίπτωση ανάγκης. Δηλαδή να μη εμποδίζει την αναχώρηση μας κάποιο σταθμευμένο όχημα. Αν εφοδιάζουμε το ΑΤΜ δεν το κάνουμε ποτέ παρουσία άλλων και φροντίζουμε αν είναι δυνατό, να «κολλήσουμε» σχεδόν το όχημα στο μηχάνημα. Αποφεύγουμε να εισερχόμαστε από την είσοδο κοινού και χρησιμοποιούμε την εφεδρική είσοδο- έξοδο των τραπεζών και αν είναι δυνατό, δεν περνάμε καθόλου από την αίθουσα συναλλαγής με το κοινό, ή αν αυτό δεν γίνεται, περνάμε πολύ γρήγορα, αφού ελέγξουμε για τυχόν ύποπτα άτομα στον χώρο. Η παράδοση- παραλαβή των χρημάτων και αξιών, γίνεται πάντα σε ιδιαίτερο χώρο, στον οποίο θα βρίσκονται ο υπάλληλος ασφαλείας που φέρει το ειδικό βαλιτσάκι μεταφοράς χρημάτων & αξιών, ο αρμόδιος υπάλληλος για την καταμέτρηση και ο προϊστάμενος του. Κανείς άλλος!
Ο σχετικός νόμος (2518/97) διευρύνθηκε και με άλλες ρυθμίσεις του πιο πρόσφατου νόμου 3707/2008, που ορίζει ως απαραίτητη τη χρήση ειδικά διασκευασμένου – θωρακισμένου οχήματος για την ασφαλή μεταφορά χρημάτων, αξιών, αρχαιοτήτων, έργων τέχνης και πολύτιμων αντικειμένων, καθώς και τη χρήση αλεξίσφαιρων γιλέκων και προστατευ¬τικού-αντιβαλλιστικού κράνους, από το προσωπικό. Οι διαδικασίες ασφάλειας μεταφορών καθορίζονται, σε μεγάλο βαθμό, βάσει εσωτερικών κανονισμών της κάθε εταιρείας χρηματαποστολών και με τους όρους που έχει υπογράψει με την ασφαλιστική εταιρεία στην οποία έχει ασφαλίσει τα χρήματα.

Χαρακτηριστικά και μέσα προστασίας των οχημάτων μεταφοράς αξιών.
Οι διάφορες υφιστάμενες ευρωπαϊκές νομοθεσίες προβλέπουν διάφορα επίπεδα θωράκισης για τα οχήματα μεταφοράς αξιών και σε κάποιες χώρες τη δυνατότητα να λειτουργούν ημι-θωρακισμένα φορτηγά, εάν είναι πλήρως εξοπλισμένα, όποτε νέες τεχνολογίες (IBNS) χρησιμοποιούνται για κάθε εργασία παραλαβής / παράδοσης. Ακόμη και αν δεν προβλέπεται σε συγκεκριμένη νομοθεσία, μια ελάχιστη θωράκιση είναι πάντα επιβεβλημένη. Αυτό συμβαίνει, γιατί συχνά οι λειτουργίες τους διέπονται από πρότυπα που ορίζονται από τις επαγγελματικές οργανώσεις ή/και τις ασφαλιστικές εταιρείες. Εκτός από τη θωράκιση, το όχημα πρέπει να είναι εξοπλισμένο με όλα τα αναγκαία στοιχεία ώστε να εξασφαλιστεί η ασφάλεια του πληρώματος. Από αυτή την άποψη μεγάλη προσοχή δίνεται στην επαρκή παροχή φρέσκου αέρα, την απαραίτητη επικοινωνία με τον έξω κόσμο, το συναγερμό του αυτοκινήτου, κ.λπ. Προστατευόμενα κενά (πύλες σε σημεία του οχήματος για ανταπόδοση πυρών από το προσωπικό-gun port), ενσωματωμένη έξοδο κινδύνου (θόλο οχήματος), ασπίδα προστασίας μπροστά από το φορτηγό, ασφαλές σύστημα κλειδώματος, θωρακισμένος διαχωρισμός μεταξύ του διαμερίσματος των τιμαλφή και του διαμερίσματος του οδηγού, με ενσωματωμένη καταπακτή επικοινωνίας, σχισμή διέλευσης αντικειμένων εντός του οχήματος (για τη διάθεση των κλειδιών), πυράντοχα παράθυρα, καθώς και ειδικά ελαστικά (επίσωτρα) ασφαλείας (τύπου run-flat).

Τα μεγέθη της παγκόσμιας αγοράς
Πέντε εταιρείες ελέγχουν περίπου το 60 % της παγκόσμιας αγοράς χρηματαποστολών. Λίγες εταιρείες εκτός αυτών των πέντε έχουν διασυνοριακές δραστηριότητες. Αυτό εν μέρει θεωρείται ως αποτέλεσμα του σημαντικού κόστους για τη δημιουργία μιας επιχείρησης χρηματαποστολών.

Οι χρηματαποστολές στην Ευρωπαϊκή Ένωση – Νομικό πλαίσιο.
Λίγο πάνω από το 50% των κρατών μελών δεν έχουν ένα συγκεκριμένο Νομικό ορισμό για τις χρηματαποστολές. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι χρηματαποστολές καλύπτονται από τη γενική νομοθεσία που αφορά την ασφάλεια (security) εκτός από την Αυστρία και τη Γερμανία, οι οποίες έχουν συγκεκριμένες απαιτήσεις αδειοδότησης χρηματαποστολών, (μέσω των επαγγελματικών τους Οργανισμών, επιμελητήρια, συντεχνιακοί φορείς, ασφαλιστικές συμβάσεις, συλλογικές συμβάσεις κλπ).
Το Βέλγιο, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία, το Λουξεμβούργο και η Ολλανδία, παρέχουν ένα συγκεκριμένο ορισμό χρηματαποστολών στο νομοθετικό τους πλαίσιο. Σύμφωνα με αυτό, χρηματαποστολές θεωρείται ότι είναι «η επαγγελματική δραστηριότητα για λογαριασμό ενός τρίτου συμβαλλόμενου μέρους που αφορά τη μεταφορά εμπορευμάτων με υψηλή αξία ».
Το περιεχόμενο των χρηματαποστολών, τιμαλφών και λοιπών αξιών που μεταφέρονται, είναι παρόμοια για όλα τα κράτη μέλη. Ωστόσο μόνο τρία κράτη μέλη παρέχουν ένα νομικό ορισμό σχετικά με το περιεχόμενο αυτό: το Βέλγιο, η Γαλλία και το Λουξεμβούργο και αναφέρεται στον παράγοντα κινδύνου, την επαγγελματική δέσμευση ή την αξία των εμπορευμάτων.
Όσον αφορά τους περιορισμούς σε σχέση με τα μεταφερόμενα ποσά αυτό αποτελεί κυρίως θέμα συμφωνίας μεταξύ των εταιρειών και των ασφαλιστών τους. Εκτός από την Γαλλία, η Ισπανία και το Βέλγιο έχουν επιβάλει πρόσθετους περιορισμούς, όταν το ποσό των μεταφερόμενων μετρητών ή τιμαλφών και λοιπών αξιών υπερβαίνει ορισμένα όρια. Όλες οι χώρες χρησιμοποιούν θωρακισμένα οχήματα μεταφοράς και σε κάποιο βαθμό το Ευφυές σύστημα Εξουδετέρωσης χαρτονομισμάτων ( IBNS).
Τέλος, έξι κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαγορεύουν πλήρως την οπλοφορία κατά τη διάρκεια της διαμετακόμισης μετρητών.