Security και Δια Βίου Μάθηση

Καμία τυπική εκπαίδευση δεν είναι πλέον επαρκής για να μας διατηρεί αποτελεσματικούς στην εργασία μας, σε  όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Το φαινόμενο αυτό της "ημιζωής" όπως λέγεται, αφορά στις επιπρόσθετες λειτουργίες που χαρακτηρίζουν τα ιεραρχικά ανώτερα στελέχη του security κυρίως και επιδρά και στην επάρκεια του επιχειρησιακού προσωπικού ασφαλείας”.
(ΒΕΡΓΙΔΗΣ κ.ά. Ε.Α. Πανεπιστήμιο Πάτρα – 1988 και ΚΥΡΙΑΚΑΚΗΣ, NYC, 2008).

Ορισμοί
Ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) αναγνώρισε ότι προκειμένου μία "έννοια" ή μία "ιδέα" να καταστεί αντικείμενο γνώσης – και φυσικά εξέτασης – είναι απαραίτητο να διατυπωθεί ένας γενικά αποδεκτός ορισμός, που να καλύπτει ποικίλες διαστάσεις. (Κυριακάκης "εκπαίδευση με το μοντέλο NADLER", σελ. 20, 2009).
Συνακόλουθα και για τους σκοπούς της παρούσας:
Security: Επικράτησε να σημαίνει το σύνολο των συστηματοποιημένων μέτρων Ιδιωτικής Ασφάλειας, που εδράζεται στα ακόλουθα πέντε συστήματα: Σύστημα Λειτουργιών ιδιωτικού προσωπικού παροχής υπηρεσιών ασφαλείας, Νομικό σύστημα, Τεχνολογικό σύστημα, σύστημα διαδικασιών, μεθόδων και πολιτικών και ενός συστήματος πληροφοριών και νέας γνώσης. (Rogers-1996).
Έχει λοιπόν μια διακριτή διττή φύση, που στηρίζεται σε δύο πυλώνες.
Α’ πυλώνας: Της πρόληψης του εγκλήματος και των άλλων κινδύνων και
Β’ πυλώνας: Της συνεχούς ενημέρωσης και μελέτης, έρευνας γύρω από αυτούς, προκειμένου να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα, με συνεχή κατάρτιση του προσωπικού.
Τα πρώτα μέτρα μιας τέτοιας ασφάλειας ήταν ιδιωτικά, αφού η οργάνωση των πρώτων κοινωνιών και επομένως η κοινωνική αντίδραση ήταν εμβρυϊκή, δίνοντας χώρο στην ατομική πρωτοβουλία (προ Ομήρου εποχές, βλ. και Κωνσταντίνο ΠΑΠΑΡΗΓΟΠΟΥΛΟ Β΄ τόμο). Με την οργάνωση των κοινωνιών και καθ’ όλο το μήκος της Ιστορίας, τα δημόσια μέτρα και τα ιδιωτικά πορεύθηκαν άλλοτε σε σφιχτή, άλλοτε σε χαλαρή, αλλά πάντοτε σε «χειροδεσία» με τα δημόσια μέτρα που ανέπτυσσαν οι κοινωνίες, όπως των πρώτων γενεών αποίκων στην Αμερικανική Ήπειρο (βλ. van Heerden 1976 και Purpura-Κυριακάκης 2005, κεφ. 1ο).
Σήμερα η ιδιωτική ασφάλεια αποτελεί βιομηχανία στην προσφορά υπηρεσιών και έχει δική της επιστήμη, αυτήν του Security Management. Η νέα αυτή επιστήμη περικλείει θέματα από γνωστικά αντικείμενα άλλων επιστημών και ένα πλήθος κανόνων και πρακτικών που συγκροτούν το security managing, στο να δώσουν λύσεις στα ΄΄πώς΄΄ (τρόπους ενέργειας) της προστασίας, αφού προηγηθούν οι απαντήσεις στα διάφορα ΄΄γιατί΄΄ που αποτελούν αντικείμενο του security management. Χαρακτηριστικό της είναι ότι ο ορίζοντάς της είναι μακρυσμένος – ή πιο σωστά – ο ορίζοντάς της συνεχώς ξεμακραίνει.
Δια βίου μάθηση: Λέγεται και εκπαίδευση δια βίου ή και συνεχιζόμενη εκπαίδευση. Είναι διεργασία ζωής. Μαθαίνω σημαίνει είμαι άνθρωπος (R a c e, 1999: 26). Είναι διεργασία ζωής, διότι έχει παρατηρηθεί ένα φαινόμενο. Το φαινόμενο της «ημιζωής». Δηλαδή της απαξίωσης σε ορισμένα χρόνια των γνώσεων που έχουν αποκτηθεί, επειδή αυτές διαφοροποιούνται ριζικά από τις εξελίξεις (Βεργίδης κ.ά. 1998: 120) και οι νέες ανάγκες όπως εξελίσσονται προς το συνθετότερο, απαιτούν νέες επιπλέον γνώσεις.
Η δια βίου μάθηση περιλαμβάνει την τυπική εκπαίδευση, (Πρώτο – Δεύτερο -Τριτοβάθμια εκπαίδευση), τη μη τυπική (σε οργανωμένο όμως εκπαιδευτικό πλαίσιο εκτός τυπικού συστήματος) και την άτυπη μάθηση (π.χ. αυτομόρφωση με έντυπο υλικό, μέσω διαδικτύου, γνώση νέων δεξιοτήτων από την εργασία κ.λπ.). Για τα προαναφερόμενα βλέπετε τον κατωτέρω πίνακα.

Τομείς Εκπαίδευσης

Τυπικό Εκπαιδευτικό σύστημα – Τυπική Εκπαίδευση Το σύστημα της 1ο βάθμιας, 2ο βάθμιας, 3οβάθμιας Εκπαίδευσης. Μας ενδιαφέρει η Τρίτη βαθμίδα κυρίως, αφού πολλά στελέχη της ιδιωτικής ασφάλειας έχουν τέτοιους τίτλους ή αναζητούν ευκαιρίες να τους αποκτήσουν. Στον τομέα αυτό εντάσσεται και η γενική τυπική εκπαίδευση ενηλίκων (Ν.3879/10, αρ.2, παρ.2 και 3).
Μη Τυπική Εκπαίδευση Σε οργανωμένο εκπαιδευτικό πλαίσιο, εκτός Τυπικού Εκπαιδευτικού Συστήματος (Ν.3879/10, αρ.2, παρ.4).
¶τυπη Μάθηση Μαθησιακές δραστηριότητες εκτός οργανωμένου μαθησιακού πλαισίου (Ν.3879/10, αρ.2, παρ.5).

Η άτυπη μάθηση περιλαμβάνει όλες τις μορφές μαθησιακών δραστηριοτήτων στη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου. Οι δραστηριότητες αυτές αποσκοπούν στην απόκτηση ή στην ανάπτυξη γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων, οι οποίες συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας, στην επαγγελματική και προσωπική εξέλιξη του ατόμου, στην ανάπτυξη της ικανότητας ενεργού συμμετοχής στα κοινά και στην κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη (Ν. 3879/2010, αρ. 2, παρ. 1, σε σύνδεση με παρ. 3, 4 και 5). Τα δύο κύρια συστατικά του πυρήνα της έρευνας και η σύνθεσή τους με τα σχετικά συμπεράσματα, παρατίθενται κατωτέρω, όσο πιο ανάγλυφα και γλαφυρά επιτρέπει η δεοντολογία τόσο της ίδιας της έρευνας, όσο και το κύρος του εντύπου που μας φιλοξενεί και για λόγους που αφορούν στην ελκυστικότητα του κειμένου για χάρη των αναγνωστών.
Μόνιμη εκπαίδευση ή δια βίου εκπαίδευση: Είναι η θεώρηση της εκπαίδευσης ως διεργασίας, ως ζυμωμένης με τη γενικότερη διεργασία της ζωής. Είναι ο πλέον ευρύς όρος για την εκπαίδευση .

Ιδιωτικά Μέτρα Ασφαλείας – Κύρια Σημεία και Τάσεις

Είναι σκόπιμο πριν κάνουμε λόγο για κύρια σημεία και τάσεις να λάβουμε υπόψη κάποιες αρχές όπως έχουν διαφανεί και όπως αυτές ισχύουν, εντοπίστηκαν και επαληθεύτηκαν από τις κοινωνικές μεταβολές. Μια αρχή λοιπόν είναι το ότι οι κοινωνίες εξελίσσονται διαρκώς προς το συνθετότερο (Εμίλ Ντύρκαϊμ, 1858-1917). Όλα τα φαινόμενα μέσα σε αυτήν, εξελίσσονται με τον ίδιο τρόπο και το ίδιο συμβαίνει και με το έγκλημα (Ενρίκο Φέρρι, 1856-1929).
Δεν είναι πολύς ο καιρός που ο Εκπρόσωπος Τύπου της Ελληνικής Αστυνομίας απαντώντας σε ερωτήσεις δημοσιογράφων για την εγκληματικότητα, έκανε μία καίρια παρατήρηση. Δήλωσε: « …η Αστυνομία δεν είναι όλη η λύση. Είναι μέρος της λύσης…». Περιέγραψε, με άλλα λόγια, τη σχέση που διέπει την προστασία.
Δηλαδή, στην προστασία έχουμε δύο εταίρους. Αυτόν που προστατεύει και αυτόν που προστατεύεται. Για να λειτουργήσει ο μηχανισμός της προστασίας, πρέπει να κινητοποιηθεί και ο δεύτερος εταίρος. Να κατανοήσει δηλαδή καταρχάς, ότι ζει σε μία κοινωνία κινδύνων και να ενεργοποιηθεί στοιχειωδώς.
Το φαινόμενο βέβαια δεν είναι τωρινό. Μία συγκριτική μελέτη σε διάφορες εποχές και σε διάφορες πόλεις του κόσμου θα απέδιδε ζοφερά στοιχεία. Αλλά το μυαλό αρνείται πάντοτε να δεχθεί δυσάρεστες εξελίξεις και ένας μηχανισμός άμυνας που αναπτύσσεται, μας κάνει να απορρίπτουμε τα δυσάρεστα και να θεωρούμε απίθανο το ενδεχόμενο να συμβούν σε εμάς. Μέχρι να συμβεί κάτι στο γνωστό ή στο γείτονα, ώστε να αρχίσουμε να λαμβάνουμε στοιχειώδη μέτρα προστασίας.
Εάν πρόκειται για άτομο ή για οικογένεια, τα μέτρα μιας στοιχειώδους προφύλαξης από τη θυματοποίηση είναι επαρκή. Αν πρόκειται όμως για επιχείρηση ή Οργανισμό ή για άτομα με οικονομικές δραστηριότητες τέτοιες που έχουν σαν αποτέλεσμα να στοχοποιούνται οι ίδιοι ή και τα μέλη της οικογένειάς τους, τότε τα πρώτα ατομικά μέτρα απαιτούν και κάποιον «πολλαπλασιαστή προστασίας των δικαιωμάτων» τους.
Ο «πολλαπλασιαστής» θα είναι αποτελεσματικός με βάση την επιστήμη και την εμπειρία του.
Αυτή είναι η απλή προσέγγιση, διότι υπάρχει και η σύνθετη, η ακόμα πιο σύνθετη, η ιδιαίτερα σύνθετη και η εξαιρετικά σύνθετη.
Η κάθε μία από αυτές απαιτεί από τον "πολλαπλασιαστή – ειδικό επί της ασφάλειας" γνώσεις ολοένα και υψηλότερου επιπέδου και όχι μόνο γνώση επιμέρους επαγγελματικών εργασιών προστασίας. Π.χ., φύλαξη εγκαταστάσεων μεγάλης αξίας ή σπουδαιότητας. Οι προκύπτουσες απαιτούμενες γνώσεις που θα οδηγήσουν στις κατάλληλες επαγγελματικές λειτουργίες, αποτελούνται από ένα σύνολο γνώσεων που καθιστούν τον ειδικό – άνδρα ή γυναίκα – ικανό/ή να αντιληφθεί τα προβλήματα πριν αυτά εκδηλωθούν και να τον /την καταστήσουν αποτελεσματικό/αποτελεσματική, από την πρώτη κιόλας ανταπόκριση, πριν η κατάσταση ξεφύγει και γίνει κρίση. Και πάλι όμως η αποτελεσματική ανταπόκριση του πολλαπλασιαστή δεν επαρκεί. Απαιτείται επιπλέον εποπτεία και διαχείριση εύρυθμης λειτουργίας ανά τομέα ευθύνης, συντονισμός όλων των τομέων, επίλυση καθημερινών προβλημάτων τριβής, σχεδιασμοί τακτικοί και επιχειρηματικοί. Επιπλέον απαιτούνται στρατηγικοί σχεδιασμοί, υπολογισμοί τάσεων και εξελίξεων, με πινελιές πολιτικής και οικονομικής αντίληψης και γνώσης, ερμηνείας κοινωνικών φαινομένων, κατανόηση προβλημάτων των προσώπων που εμπλέκονται στην ασφάλεια ως προστατευόμενοι αλλά και ως υπεύθυνοι προστασίας (πολλαπλασιαστές). Και πάλι όμως υφίσταται ένα κενό στις απαιτήσεις ασφαλείας. Για ένα απλό λόγο, διότι όπως αναφέραμε η κοινωνία εξελίσσεται ταχέως προς το συνθετότερο και την ίδια εξέλιξη έχουν και τα φαινόμενα μέσα σε αυτήν, όπως για παράδειγμα το έγκλημα. Μια ματιά στις στατιστικές δείχνει (για τη χώρα μας) αρκετή αύξηση των κλοπών, των διαρρήξεων, των εκβιασμών και των ληστειών, στις οποίες προστίθενται και οι απαγωγές προσώπων με σκοπό τα λύτρα. Αυτές όμως οι εγκληματικές εκδηλώσεις αφορούν στο κοινό έγκλημα, διότι υφίστανται και το λεγόμενο ειδικό, όπως οι δυναμικές ενέργειες λόγω συγκρουόμενων οικονομικών συμφερόντων κατά ανταγωνιστών και οι ενέργειες επιχειρηματικής κατασκοπείας. Ρεπορτάζ του κου Κώστα Κυριακόπουλου στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία στις 7 Μαΐου 1995 σχετικά με την οικονομική κατασκοπεία, ανησύχησε πολλούς συμβούλους και ειδικούς στην ασφάλεια, όταν πληροφορήθηκαν δια μέσω του ρεπορτάζ, περιπτώσεις στη χώρα μας και στην Ευρώπη, οι οποίες μόνο με τη φαντασία θα μπορούσαν να προσεγγιστούν.
Η Βιομηχανική ή Εμπορική ή Οικονομική κατασκοπεία είναι το ένα μόνο από τα συνθετικά του λεγόμενου "marketing warfare" και σε χώρους που έχουν να κάνουν διεθνώς με: χρηματιστηριακές δραστηριότητες, αεροναυπηγική, αυτοκινητοβιομηχανίες, ναυτιλία, ασφαλιστικές εταιρείες, ενέργεια και μηχανολογία, καύσιμα, καινοτομίες σε ηλεκτρονικά όργανα ναυτιλίας, αεροναυτιλίας και προσγειώσεων, δορυφορικά συστήματα, προγράμματα έρευνας, μικροηλεκτρονική και νανο-τεχνολογία, ρομποτική, θέματα IT security, νέες τεχνολογίας στα οπτικά και στη βιοτεχνολογία, στα αμυντικά συστήματα, στα ναυπηγεία, στη βιομηχανία τροφίμων, στις ομάδες ομαδικών αθλημάτων, στις βιομηχανίες παιχνιδιών, ακριβών γυναικείων και ανδρικών ειδών, στη μόδα, στις καλλιτεχνικές δραστηριότητες κ.ά.
Σε αυτά προστίθενται ο αθέμιτος ανταγωνισμός, οι μη ηθικές πρακτικές, τα σφάλματα διαδικασιών, τα λάθη, θέματα τρωτότητας ασφάλειας υγιεινής στην εργασία και στην προστασία του περιβάλλοντος, καταπάτηση ατομικών δικαιωμάτων, ατυχήματα, εκδήλωση γεωλογικών, ατμοσφαιρικών, υδρολογικών, βιολογικών – ακόμη και κοσμικών κινδύνων, τεχνολογικών ατυχημάτων και τελικά τα ειδικά εγκλήματα να εκδηλώνονται με αγριότητα αφού έχει προηγηθεί σχέδιο. Για την τελευταία περίπτωση εννοούμε τις δυναμικές ενέργειες που χαρακτηρίζονται ως
Τρομοκρατικές, τις πειρατείες, τις ένοπλες επιδρομές κατά πλοίων, λιμενικών εγκαταστάσεων, εναντίον αεροδρομίων και αεροσκαφών της πολιτικής αεροπορίας (αλλά και εναντίον της γενικής αεροπορίας, δηλ. αεροσκάφη που εξυπηρετούν το σκοπό του ιδιοκτήτη) και να υλοποιούνται πολλές φορές τα πιο ευφάνταστα σχέδια (π.χ. επίθεση με ανεμόπτερα).
Ο προστατευόμενος κάνει ότι μπορεί, προσφεύγει σε εταιρεία παροχής υπηρεσιών ασφαλείας, δημιουργεί δικό του εσωτερικό τμήμα ασφαλείας, απευθύνεται σε συμβούλους και ιδίως σε εμπειρογνώμονες – εξωτερικούς συμβούλους, οι οποίοι ακροβατούν μέσα σε ένα «Ηρακλείτιο πάζλ» με τα αντίθετα να συνθέτονται και να ισορροπούνται, προσπαθώντας ο ειδικός εμπειρογνώμων αλλά και όλοι οι επαγγελματίες της ιδιωτικής ασφάλειας να προτείνουν βιώσιμες λύσεις, φροντίζοντας παράλληλα για τον πιο οικονομικό τρόπο για τον πελάτη.
Τα τελευταία χρόνια η αγορά της ιδιωτικής ασφάλειας είναι συνεχώς ανοδική. Μέσα στη "μήτρα αυτή της Βοστόνης", πελάτες και πάροχοι έχουν την αίσθηση ότι τίποτα πλέον δεν είναι αρκετό και ότι η υπάρχουσα γνώση για την ασφάλεια αδυνατεί να αποβεί αποτελεσματική, ιδίως στις εξαιρετικές ή ειδικές περιπτώσεις. Βέβαια οι βασικές αρχές του Risk Management και του Security Management πρέπει να θεωρούνται ως το θεμέλιο και η ευαίσθητη αρχή μιας ερευνητικής πορείας μας μέσα στο χώρο των επιστημών αυτών και των περιοχών γνωστικών αντικειμένων άλλων επιστημών, που σχετίζονται με τα Risk και το Security Management. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να κατανοήσουμε το "γιατί" και να διορθώσουμε το "πώς" των συστημάτων, μέτρων και διαδικασιών ασφαλείας και την αποφυγή των επιπτώσεων των κινδύνων. Συνακόλουθα, θα συμβάλλουμε στην υποστήριξη της δημιουργίας και διατήρησης ενός ασφαλούς και προστατευόμενου περιβάλλοντος μιας επιχείρησης ή ενός Οργανισμού, όπου άλλες δραστηριότητες θα αναπτυχθούν υγιώς. Με αυτόν τον τρόπο ο security manager αναδεικνύεται σε διατηρητή της ζωής των επιχειρήσεων και σε δημιουργό μέλλοντος. Συνακόλουθα ζητάμε έναν επιτελή που να είναι ταυτόχρονα και μάχιμος. Να είναι ικανός να ερμηνεύει τα διάφορα «γιατί» των κινδύνων, όντας ταυτόχρονα και διοικητής έργου, προκειμένου να μπορέσει να επιτύχει τις καλύτερες πρακτικές στον τρόπο ελέγχου των κινδύνων, ώστε να προσδώσει βιωσιμότητα σε μία επιχείρηση ή σ’ ένα Οργανισμό, αλλά και μεγιστοποίηση των κερδών της επιχείρησης ή του Οργανισμού μέσα στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας οικονομίας.
Πρέπει να σκέφτεται σαν στρατηγός και να είναι ο άνθρωπος που σώζει καταστάσεις. Αυτοί είναι απαραίτητοι ρόλοι μέσα στην πολλαπλότητα των ρόλων του security manager, που εκδηλώνονται με το security managing.
Οι Currer-Brigs (1968) αναφέρουν ότι το Security Management έχει πολλές όψεις. Εμείς παρατηρούμε ότι κάθε μία από τις πολλές αυτές όψεις, έχει με τη σειρά της πολλές όψεις. Η μεθοδολογικά οργανωμένη γνώση (δανεισμένη και από πολλές επιστήμες) που συνθέτουν τον επιστημονικό κλάδο του Security Management, βοηθά να εξερευνήσουμε τα ποικίλα «γιατί» των φαινομένων που μας αφορούν. Με αυτόν τον τρόπο, εξερευνώντας τους διάφορους παράγοντες που επιδρούν θα είμαστε σε θέση να μπορέσουμε να καθορίσουμε τους τρόπους – δηλαδή το «πώς» – της δράσης μας, στην προστασία. Αυτό το «πώς» είναι η ομπρέλα της τέχνης του security managing. Μας οδηγεί ευθέως στο να καθορίσουμε τα περιγράμματα των ρόλων υπό το «μανδύα» των οποίων ο security manager θα δράσει, περνώντας στην τέχνη του security managing. Πρώτα – πρώτα λοιπόν, ο security manager είναι ένας manager.

Αυτό σημαίνει ότι ασκεί τις 4 κύριες λειτουργίες του Management με τη βοήθεια και των 6 πρόσθετων λειτουργιών.

Οι 4 κύριες λειτουργίες είναι:

• Σχεδιασμός (μακροπρόθεσμος, μεσοπρόθεσμος, βραχείας διάρκειας ή αντίστοιχα στρατηγικός, τακτικός επιχειρησιακός).
• Ηγεσία (διεύθυνση, χειρισμός συγκρούσεων).
• Οργάνωση (απόφαση στο τι χρειάζεται να γίνει).
• Έλεγχος δραστηριοτήτων, αν αυτές συμβαδίζουν με τους σκοπούς και τα σχετικά σχέδια.

Οι 6 πρόσθετες λειτουργίες είναι: Η λήψη αποφάσεων. Η επικοινωνία. Ο συντονισμός διαφόρων προσώπων και δραστηριοτήτων. Η υποκίνηση των προσώπων πού εμπλέκονται στην επίτευξη ενός έργου / σκοπού. Η ανάθεση αρμοδιοτήτων. Η πειθαρχία, δηλαδή ο έλεγχος της συμπεριφοράς των εμπλεκομένων, σε αρμονία με το σχέδιο, για την επίτευξη του αντικειμενικού σκοπού.

Από τα παραπάνω διακρίνουμε αβίαστα τους 4 πρώτους ρόλους του security manager που του καθορίζουν ένα ευρύ πλαίσιο μέσα στο οποίο θα ασκήσει το security managing. Ο καθένας από τους 4 αυτούς ρόλους είναι:

• Ο Διαπροσωπικός. Ο security manager είναι ο επικεφαλής του τομέα του, είναι δημιουργός συνεργασιών και σχέσεων (π.χ. με τις αρχές, ΟΤΑ, με τα άλλα τμήματα της επιχείρησης, με τον τεχνικό ασφαλείας και τον ιατρό εργασίας, με διάφορους προμηθευτές υπηρεσιών και προϊόντων, με πελάτες αν πρόκειται για ΙΕΠΥΑ ή Γραφείο Ιδιωτικών Ερευνών). Είναι σύμβολο, ιδίως όταν πρόκειται για Διευθυντή Ασφαλείας μεγάλου Οργανισμού. Είναι ο άνθρωπος στον οποίο όλοι προσβλέπουν προκειμένου να αισθανθούν σιγουριά.
• Υπεύθυνος για αποφάσεις: Λύνει προβλήματα, κατανέμει πόρους, είναι διαπραγματευτής, σκέφτεται σαν επιχειρηματίας.(Έχει ιδέες, αναγνωρίζει από μακριά προβλήματα ή ευκαιρίες, μπορεί να μετατρέψει το πρόβλημα σε ευκαιρία).
• Υπεύθυνος για συλλογή – ανάλυση πληροφοριών και τη διαχείρισή τους. Στο ίδιο πλαίσιο μπορεί να κάνει δημόσιες δηλώσεις ως εκπρόσωπος τουλάχιστον του τμήματός του.
• Τέλος, είναι υπεύθυνος για τη διαρκή και συνεχιζόμενη εκπαίδευση -κατάρτιση του προσωπικού του.
  Το περιεχόμενο των καθηκόντων του δεν εξαντλείται εδώ. Σήμερα στον κόσμο των επιχειρήσεων γίνεται λόγος για:
• Ασφάλεια συντονιστικών διαδικασιών βέλτιστης αξιοποίησης ανθρωπίνων και υλικών πόρων, μέχρι και την εξασφάλιση διαθεσιμότητας των προϊόντων (γνωστή ως logistics).
• Επιχειρησιακή ετοιμότητα του Οργανισμού (εξ ολοκλήρου – overall), όσον αφορά readiness continuity and resuming business activities).
• Ισορροπημένη «στοχοθεσία» ως διαδικασία γεφύρωσης στρατηγικού management και λειτουργικών αποδόσεων.
• Θέματα Information – Technology και «Πληροφοριακού πολέμου».
• Εμπορική – Βιομηχανική Κατασκοπία.
• Διαχείριση ευαίσθητων πληροφοριών (Intelligence Management).
• ¶μεση Διαχείριση Περιστατικών μεγάλης έντασης, χωρίς προειδοποίηση.

Κάθε σημείο από αυτά έχει το δικό του σύστημα γνώσεων και αποτελεί άλλη μία συνιστώσα στη συνισταμένη που λέγεται security manager.
Με σημείο εκκίνησης την ανάγκη ισορροπημένης στοχοθεσίας που αντανακλά και στο μαθησιακό επίπεδο, λαμβάνουμε υπόψη και τα ακόλουθα: τις ραγδαίες εξελίξεις που απαιτούν από ένα προσωπικό ποικίλα και αλληλοσυνδεόμενα προσόντα.
Το υψηλό κόστος εργασίας. Αυτό μπορεί να αποβεί σε θετική προϋπόθεση σε μία εκσυγχρονισμένη οικονομία, μόνο όταν με τη βελτίωση του επιπέδου εκπαίδευσης οδηγηθούμε σε εξαιρετική άνοδο της ποιότητας προϊόντων και υπηρεσιών. Συνακόλουθα ο security manager έχει και το ρόλο εκπαιδευτή. Έχει όμως και ρόλο συμβούλου εκπαίδευσης, του top management των άλλων εκπαιδευτών και εκπαιδευομένων.
¶ρα ο Security Manager στην τέχνη του Security Managing – που περιλαμβάνει ενδεικτικά μόνο όσα έχουν αναφερθεί, δεν είναι απλά τομεάρχης, είναι διοικητής έργου. Δηλαδή πρέπει να συμπεριφερθεί σαν στρατηγός – και το χειρότερο για ένα στρατηγό είναι να πει μετά από αποτυχία ότι οι περιστάσεις που προηγήθηκαν κρίθηκαν εκ των υστέρων, ότι δεν ήσαν αρκετές να βοηθήσουν στην πρόβλεψη (Ιφικράτης, 4ος αιώνας π.Χ.).
Λαμβάνοντας υπόψη τον Ρανιέρι Μπομπασέι (Κοινοτικό αξιωματούχο – 1992) που επεσήμανε ότι στο σημερινό επιχειρηματικό κόσμο της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας είναι πολύ εύκολο για μία επιχείρηση να χάσει τη θέση της αν δεν προσέξει, μπορούμε να πούμε ότι το ρόλο αυτό του «υπεύθυνου της προσοχής» τον έχει ο security manager.
Το security managing αποτελεί «βάδισμα σε πολλά και διάφορα ασταθή εδάφη». Κάθε ένα από αυτά αφορά στην απόδοση ενός συγκεκριμένου ρόλου από το security manager. Σε κάθε τέτοιο έδαφος, ανάλογα το ρόλο και τον τομέα, απαιτείται γι’ αυτόν που πρόκειται να αρχίσει την πορεία (security managing) να κάνει μία διανοητική προεργασία. Σύμφωνα με το στρατηγό Helmuth von Moltke (Χέλμουτ φον ΜΟΛΤΚΕ (1800-1891) σε αυτήν την προεργασία θα πρέπει να έχει και να χρησιμοποιήσει κάποιες σταθερές αρχές.

Αυτές είναι:

• Η κατανόηση του κάθε ρόλου του. Η έρευνα, η ενημέρωση, η καλή συνεργασία και η επικοινωνία.
• Η από ψηλά θέαση όλου του πλέγματος των σχέσεων, εσωτερικών και εξωτερικών του Οργανισμού (helicopter view), των προβλημάτων και των ευκαιριών. Ο σχεδιασμός και η οργάνωση σύμφωνα με τις αρχές που διέπουν το management.
• Η κατανόηση ότι ο security manager είναι δημιουργός παραπέρα ζωής για τον Οργανισμό και φυσικά για την εργασία όλων σε αυτόν.
• Το να χειρίζεται το χρόνο κατάλληλα. Και αυτό το τελευταίο έχει σχέση με το αμέσως προηγούμενο για την προστασία της ζωής. (Είναι και η παραίνεση του Μεφιστοφελή προς το μαθητή, που αναφέρει ο Γκαίτε στο Φάουστ).
• Το να αφουγκράζεται τα προσερχόμενα. Το επιτυγχάνει σε μεγάλο βαθμό με την επικοινωνία και τη διανοητική προεργασία. «Ο Θεός γνωρίζει το μέλλον. Οι άνθρωποι γνωρίζουν τα παρελθόντα. Οι σοφοί αντιλαμβάνονται τα προσερχόμενα πριν τους άλλους» (Καβάφης «Σοφοί δε προσιόντων.»). Στο security managing οι άλλοι είναι ο κόσμος της επιχείρησης ή του Οργανισμού. Η αντίληψη των προσερχόμενων έγκαιρα, σώζει και δίνει ζωή. Είναι η αγωνία και το μεγαλείο ενός security manager σε ηγετική θέση.

H οργανωμένη γνώση του Security Management εκφράζεται μέσα από ”πορτρέτα”. Αυτά προκύπτουν από τις γνώσεις των επιστημών που διασταυρώνονται στο πλαίσιο της επιστήμης του Security Management. Το κάθε πορτρέτο (πλαίσιο) καθορίζει και τους άξονες πάνω στους οποίους θα κινηθεί το Security Managing για κάθε περίπτωση. Σ’ αυτές τις περιστάσεις ο Security Manager καλείται να αποδείξει την τέχνη του. Λειτουργώντας όχι επαρκώς (κάνοντας τα πράγματα σωστά) αλλά αποτελεσματικά (κάνοντας τα σωστά πράγματα).
Κοινός παρονομαστής σε όσα αναφέραμε είναι η συνεχής νέα γνώση αλλά και η ανανέωση της παλαιάς. Με άλλα λόγια, μία συνεχής διεργασία μάθησης σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Μία δια βίου μάθηση. Και όχι μόνο για τους security managers, αλλά και για όλο το υπόλοιπο προσωπικό που πρέπει να ενημερωθεί, να μάθει και να αποκτήσει δεξιότητες πάνω στις νέες πτυχές των καθηκόντων του.

Ιδιωτικό Προσωπικό Ασφαλείας και δια Βίου Μάθηση.

Πρόκειται για ένα μεγάλο και βασικό τομέα του Security Management. Απαιτεί ευθύνη, έμφαση στη λεπτομέρεια, σωστή εκμετάλλευση του χρόνου και πυξίδα ότι σκοπός μας είναι:
(1) Η πρόληψη μιας εγκληματικής ενέργειας ή μιας ασύμμετρης απειλής κατά της επιχείρησης ή του Οργανισμού, του προσωπικού και των συμφερόντων τους.
(2) Η σωστή αντιμετώπιση μιας κρίσης όταν αυτή προκύψει (απαγωγή, θεομηνία, επιδημία, τεχνολογικός κίνδυνος) και η σωστή σύνδεση των ενεργειών του προσωπικού ασφάλειας και προστασίας (και αυτό είναι ένα εμφανές σημείο της ανάγκης για συνεχιζόμενη κατάρτιση του προσωπικού), σε συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές και τη δημόσια δύναμη.
Οι εκπαιδευόμενοι στα θέματα Security Management and Managing, ανεξάρτητα μορφωτικού επιπέδου, πολιτισμικών καταβολών, φύλου, διαφορετικότητας θρησκευτικής ή άλλων διαφορών (π.χ. ένα άτομο με βραχυσωμία μπορεί να αποδώσει άριστα, επιτελικά), έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: Μαθαίνουν με διαφορετικό τρόπο από ό,τι τα παιδιά και οι έφηβοι. Αποδέχονται το ρόλο του εκπαιδευόμενου και έχουν προδιαθέσει ανάλογα τον εαυτό τους. Το ίδιο και όσοι βρίσκονται στην ώριμη ηλικία ή πλησιάζουν σ’ αυτήν (η ωριμότητα βέβαια είναι κάτι το επιδιωκόμενο και δεν μπορούμε εύκολα να την οριοθετήσουμε ηλικιακά). Οι ενήλικες και οι ώριμοι διαθέτουν αυτοκυριαρχία, μετάσταση στη δημιουργικότητα, τάσεις υπέρβασης και νέας έκφρασης. Φέρνουν μαζί τους ένα σύνολο εμπειριών και αξιών. Ο χρόνος τους είναι περιορισμένος εξαιτίας ποικίλων υποχρεώσεων.

Η εκπαίδευσή τους λοιπόν και η δια βίου μάθηση αποδίδουν, αν τηρηθούν οι εξής αρχές:

• Η σκέψη να συνδέεται με τη δράση.
• Επίκεντρο της εκπαιδευτικής διεργασίας να είναι οι διδασκόμενοι, συνεπώς η εκπαίδευση πρέπει να προσαρμόζεται στις ανάγκες και στα ενδιαφέροντά τους.
• Ο ενήλικας πρέπει να επιδιώκει την ενεργητική "ενσωμάτωση" της νέας ύλης, δηλαδή να "διερωτηθεί" πάνω στις νέες πληροφορίες, να τις κατανοήσει και να προσθέσει τα στοιχεία αυτά στις παλιές του γνώσεις. Τα νέα στοιχεία θα διαπλεχθούν με τα παλιά και θα δημιουργηθεί "νέα θέση".
• Κατάλληλη καθοδήγηση στο να μη θεωρείται τίποτα αυτονόητο. (Κριτικός τρόπος σκέψης).
• Να εγκαθιδρύονται αμφίδρομες σχέσεις διδασκόντων και διδασκομένων μέσα από την εκπαίδευση (διάλογος, διαμόρφωση ερωτημάτων, ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών, ομαδικές πρακτικές ασκήσεις).

Η εκπαίδευση πρέπει να περιλαμβάνει τέσσερις κύκλους:

• Ο πρώτος θα έχει γενική μορφή, ώστε να μπορεί το στέλεχος ασφαλείας να ερμηνεύει την καθημερινή πραγματικότητα σε σχέση με το επάγγελμά του.
• Ο δεύτερος θα επικεντρώνεται στις τεχνικές θα λέγαμε γνώσεις, που απαιτούνται για τη διεξαγωγή της συγκεκριμένης υπηρεσίας, γενικά.
• Ο τρίτος, θα στοχεύει στην προετοιμασία ειδικών (π.χ. ασφάλεια και προστασία πλοίων, αεροσκαφών, αγροτικών επιχειρήσεων, στην εκπαίδευση εκπαιδευτών κ.λπ.).
• Ο τέταρτος θα προετοιμάζει τα στελέχη ηγετικών θέσεων (managers).

Η εκπαίδευση μπορεί να γίνεται με παραδοσιακό τρόπο (διδασκαλία πρόσωπο με πρόσωπο στο πεδίο εργασίας ή σε διδακτήριο), εναλλακτικά με τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, ευέλικτα (συνδυασμός των προηγούμενων), με τη χρήση μεθόδων συμπεριφοριστικών επιστημών όταν αναλαμβάνουμε την ανάπτυξη ενός Οργανισμού.
Στην παραδοσιακή εκπαίδευση, μέσα στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης απαιτείται:

• Να υπάρχει άριστος χειρισμός του χρόνου, αφού επισημανθούν οι εκπαιδευτικές ανάγκες. (Αυτές εκφράζονται από τον κάθε διδασκόμενο, απ’ όλη την ομάδα αλλά και από τον διδάσκοντα). Πριν από αυτό, καλό θα ήταν να προϋπάρξουν συναντήσεις και να δημιουργηθεί φιλικό κλίμα.
• Να χρησιμοποιούνται παιδαγωγικά βοηθήματα (παρουσιάσεις κειμένων, φωτογραφιών, πινάκων, προβολή διαφανειών, power point, video και χρήση πολυμέσων). Αν είναι δυνατό να γίνει χρήση όλων των παραπάνω. (Μέθοδος της "πολλαπλής επίθεσης" στη διδασκαλία, σύμφωνα με τους Noye και Priveteau). Μ’ αυτόν τον τρόπο θα επιτευχθούν:
  Η απομνημόνευση πληροφοριών, η ανάλυση και κατανόηση καταστάσεων, η απόκτηση ενδιαφέροντος, η απόκτηση και υιοθέτηση στάσεων και η επίτευξη ψυχοκινητικού αυτοματισμού.
• Στην περίπτωση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ως μεθόδου στη δια βίου μάθηση, το βάρος δίνεται στο εκπαιδευτικό υλικό. Πρέπει να είναι τέτοιο που να περιέχει ένα καθηγητή – σύμβουλο που βρίσκεται σε ετοιμότητα". Για το λόγο αυτό πρέπει:
• Να έχει απλή διατύπωση και φιλικό ύφος.
• Σαφήνεια.
• Το κείμενο να είναι διαμορφωμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι εύκολη η "πλοήγηση" του εκπαιδευόμενου, διευκολύνοντάς τον στις επαναλήψεις του.
• Το κείμενο και τα αποτελέσματα που επιδιώκει πρέπει να ανταποκρίνονται σε 3 τομείς (σύμφωνα με το σύστημα του Benjamin BLOOM). Στο γνωστικό τομέα (γνώσεις, θεωρίες, κατανόηση), στο συναισθηματικό τομέα (αξίες και στάσεις των εκπαιδευομένων) και στον ψυχοκινητικό τομέα (δεξιότητες).
• Να επεξηγούνται δύσκολα σημεία και έννοιες.
• Να προάγει την αλληλεπίδραση του σπουδαστή με το μαθησιακό υλικό, μέσα από ασκήσεις και εργασίες που θα κάνουν το σπουδαστή να "μάθει κάνοντας" ή εφαρμόζοντας αυτά που έμαθε να αντιληφθεί έμπρακτα αν πέτυχε τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Ο εκπαιδευτής πάλι, αφού εξετάσει τις εργασίες πρέπει να επιβεβαιώσει την πρόοδο του σπουδαστή, να τον επιβραβεύσει, να τον καθοδηγήσει για τα τυχόν λάθη του, να τον εμψυχώσει, να τον ενθαρρύνει και να συνεχίσει να τον επανατροφοδοτεί.
• Να επιτρέπει στο σπουδαστή να καθορίζει το ρυθμό μελέτης του και να επιλέγει ο ίδιος τον τόπο και το χρόνο.

Η επαγγελματική εκπαίδευση και η αυτομόρφωση στην ιδιωτική ασφάλεια:
Στην επίσημη εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (L199/56) δημοσιεύτηκε η από 16-7-85 απόφαση του Συμβουλίου της Ε.Ε. για την αντιστοιχία των τίτλων επαγγελματικής εκπαίδευσης μεταξύ των κρατών – μελών της Ε.Ε.
Με βάση αυτήν, επιχειρήθηκε μία άλλη αντιστοιχία μεταξύ εκπαιδευτικών βαθμίδων και επιπέδων αγοράς εργασίας (Οδηγία 85/368, ΕΟΚ). Στη Χώρα μας, η ανάπτυξη της δια βίου μάθησης ρυθμίζεται με το Ν.3879/2010. Σύμφωνα με αυτόν «υποδεικνύεται» ένας μεγάλος χώρος αναζήτησης εκπαιδευτικών ευκαιριών για το Ιδιωτικό Προσωπικό Παροχής Υπηρεσιών Ασφαλείας, σε όλους τους τομείς της εκπαίδευσης, όπως παρουσιάστηκαν στην ενότητα των ορισμών.
Οι εξελίξεις στον κοινωνικό, οικονομικό, πολιτισμικό και τεχνολογικό τομέα, οι σημαντικές και συνεχείς αλλαγές σε πολλά επίπεδα και η όξυνση του ανταγωνισμού, υπέδειξαν τις ανάγκες για νέες ειδικότητες και νέα επαγγέλματα. Παντού άλλαξαν οι απαιτήσεις. Αναγνωρίστηκε πλέον η ανάγκη γενικής παιδείας, ώστε ο επαγγελματίας να μπορεί να προσεγγίζει και να ερμηνεύει την πραγματικότητα.
Απαιτείται πλέον εξειδικευμένη κατάρτιση που θα τροφοδοτείται με νέες γνώσεις, οι οποίες με τη σειρά τους θα αυξάνουν τις δεξιότητες. Τούτο διότι το φαινόμενο της "ημιζωής" στην εκπαίδευση και στην κατάρτιση έχει γίνει τόσο έντονο, όσο δεν ήταν ποτέ. (Απαξίωση σε σύντομο διάστημα των γνώσεων που αποκτήθηκαν). Έγινε επίσης πολύ φανερή η ανάγκη εφαρμογής στην καθημερινότητα του επαγγέλματος κοινωνικών ικανοτήτων, που χαρακτηρίζονται πλέον ως βασικές (συνεργατικότητα, ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων, προγραμματισμός κ.ά.).
Απαιτήθηκε η ανάγκη ανταπόκρισης του όλου συστήματος (παγκοσμίως). Στη χώρα μας, παρά τα εμπόδια δημιουργήθηκε το πλαίσιο των φορέων της δια βίου μάθησης, Ν.3879/10. Σύμφωνα με το αρ.3, παρ.3 του Νόμου, φορείς παροχής δια βίου μάθησης είναι τα Ι.Ε.Κ., τα Κ.Ε.Κ., τα Κέντρα Μεταλυκειακής Εκπαίδευσης (Κ.Ε.Μ.Ε.), τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών κ.ά, όπως διαλαμβάνονται στην προαναφερθείσα παρ.3, άρ.3 του Ν.3879/10.

Συμπεράσματα – Επιλεγόμενα
Από όσα εκτέθηκαν στην κρίση σας, προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα ότι Security και δια βίου μάθηση «πάνε μαζί» και μάλιστα θα λέγαμε σε «σύναλμα». Κάποιος θα μπορούσε να αντιτάξει ότι αυτό αφορά μόνο στα ανώτερα στελέχη. Δεν είναι όμως έτσι. Διότι σε μία κρίσιμη κατάσταση ασφαλείας – και είναι συχνές, με χαρακτηριστικό ότι εξελίσσονται ραγδαία – ο φύλακας ασφαλείας καλείται να καταστεί Security Manager του πρώτου εικοσάλεπτου, μέχρι να αρχίσουν να επιλαμβάνονται στελέχη και ειδικοί. Ας μην ξεχνάμε ότι στο χειρισμό κρίσεων κάνουμε λόγο για τη «χρυσή ώρα» που πρέπει να αναλάβουμε τα ηνία. Αν αναλογιστούμε ότι στα πρώτα είκοσι λεπτά αυτής της «χρυσής ώρας» πρωταγωνιστής θα είναι ο/η φύλακας ασφαλείας, τότε θα γίνει κατανοητό ότι παραφράζοντας λίγο τον Ταξίαρχο και επί χρόνια Καθηγητή του Security Management and Managing στο Πανεπιστήμιο της Πραιτόρια στη Ν. Αφρική, «.η δια βίου μάθηση αποτελεί τη σημαντικότερη υπευθυνότητα ασφαλείας». Το κυριότερο είναι ότι αυτό έχει αρχίσει να γίνεται κατανοητό από τους λεγόμενους ισχυρούς πελάτες της ιδιωτικής ασφάλειας, οι οποίοι έχουν απαιτήσεις σε νέες προκύπτουσες ανάγκες, όπου οι παραδοσιακές μέθοδοι στην παροχή υπηρεσιών ασφαλείας κρίνονται λίγο – πολύ ανεπαρκείς.
Επομένως και στο κοντινό μέλλον εκτιμάται ότι θα αναδυθεί μια νέα δραστηριότητα από πράγματι ειδικούς, που μέσα από ένα φορέα παροχής υπηρεσιών δια βίου μάθησης θα αναλάβουν μία ολιστική (Holistic), ποιοτική και αποτελεσματική κατάρτιση του προστατευόμενου, των μελών της οικογενείας του και του προσωπικού του, κατατοπίζοντάς τους σε οποιοδήποτε θέμα αποτροπής κινδύνων και συνακόλουθων απωλειών. Και τα θέματα αυτά μπορούν να αφορούν και επιχειρηματικούς, οικονομικούς χειρισμούς, εκεί που ακόμη και οι σχετικές σπουδές κρίνονται ανεπαρκείς, όχι γιατί δεν έχουν προβλέψει ή δεν παρέχουν την κατάλληλη γνώση ώστε να ερμηνευθούν τα διάφορα «γιατί», αλλά επειδή δεν βρίσκονται εύκολα οι κατάλληλοι άνθρωποι που θα γεφυρώσουν αποτελεσματικά την επιστήμη, τη μεταφυσική της φαντασίας αλλά και την πρακτική επί του πεδίου, προς όφελος αυτού που θα προσφύγει σε τέτοιες υπηρεσίες.

Β ι β λ ι ο γ ρ α φ ί α
. Βεργίδης – Λιοναράκης – Λυκουργιώτη – Μακράκης – Ματραλής
Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση τ.Α, Ε.Α. Πανεπιστήμιο, Πάτρα – 1998.
. BESTER I.: "Risk Management"- Πανεπιστήμιο STELLENBOSCH- 1996.
. DU PREEZ, GT: (Καθηγητής Πανεπιστημίου UNISA): "Security"- Durban 1991.
. Κυριακάκης Σπ. "Εκπαίδευση στο Security με το μοντέλο των κριτικών γεγονότων – μοντέλο NADLER" υπό έκδοση Ν.3879, Ανάπτυξη και δια βίου μάθηση (ΦΕΚ Α163 /21-9-10).
. ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ Γεώργιος: «Το Μάνατζμεντ», Ελληνική Ευρωεκδοτική, 1984.
. ΜΑΓΓΑΝΑΣ Αντώνης: "Η Ιδιωτική Ασφάλεια" (Private Security) – Προβληματισμοί και Επισημάνσεις. Μελέτη – ¶ρθρο, "Ποινική Δικαιοσύνη" 3ο, 2001, σελ. 274-284, Εκδ. ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, Αθήνα.
. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Γεράσιμος: "Η πολιτική Προστασία στην Ελλάδα", εκδ. ΙΩΝ, Αθήνα, 2000.
. LENHOFF, T.: "Risk Management", Ν. Αφρική, 1995.
. NOYE D. – PIVETEAU I.: "Πρακτικός οδηγός του Εκπαιδευτή" μτφ. Ελ. ΖΕΗ, επιστ. υπεύθυνος Αλέξης ΚΟΚΚΟΣ, εκδ. "Μεταίχμιο", Αθήνα, 1999.
. Purpura Ph.- Κυριακάκης Σπ.: "Το βασικό εγχειρίδιο του Security", Εκδ. ΙΩΝ, Αθήνα, 2005.
. RACE Ph.: "Εγχειρίδιο Ανοικτής Εκπαίδευσης", Εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 1999.
. ROGERS F.: "Orientation to Security Management"- Institute for Criminological Science, Πανεπιστήμιο UNISA, 1996.
. Van Heerden J.: Εισαγωγή στην Αστυνομική Επιστήμη "Introduction to Police Science" Πανεπιστήμιο UNISA Νοτίου Αφρικής, 1976).
. SMIT PJ un DE J.CRONJE GJ: «Management Principles», εκδ. Juta, Ν. Αφρική, 1999.
. Van der WESTHUISEN S. Du PREEZ 6, PRINSLOO J. LAMBRECHTS D.: Σημειώσεις Ανώτερου Security Management.