H Σωκρατική μέθοδος ως εργαλείο στα χέρια του σύγχρονου Security Manager

Ο Σωκράτης (469–399 π.Χ.) διαμόρφωσε τον δυτικό πολιτισμό και υπήρξε ο πρώτος που ανέπτυξε την ιδέα των “Φυλάκων”, τους θεματοφύλακες της κοινωνικής τάξης και μπορεί μέσα από την διάσημη μέθοδο του να αποτελέσει επαγγελματικό εχέγγυο στο σύγχρονο περιβάλλον Ασφάλειας.
Ας δούμε με ποιο τρόπο…

Χατζόβουλος Ε. Νικόλαος

International Security-Health & Safety Consultant

 

 

Εισαγωγή

Η Σωκρατική μέθοδος (μαιευτική ή έλεγχος), εμπνευσμένη από τη φιλοσοφική πρακτική του, αποτελεί ισχυρό διαλογικό τρόπο διδασκαλίας και διερεύνησης της αλήθειας. Χαρακτηρίζεται από τον διαρκή διάλογο μεταξύ δασκάλου και μαθητή, όπου ο δάσκαλος, μέσω ερωτήσεων, ποδηγετεί τον μαθητή να ανακαλύψει την αλήθεια ή να αναγνωρίσει τις αντιφάσεις στους συλλογισμούς του (Vlastos, 1994). Η μέθοδος βασίζεται στην αποδόμηση προκαταλήψεων, την αμφισβήτηση δεδομένων γνώσεων και τη βαθιά εξερεύνηση θεμελιωδών αρχών με στόχο να οδηγήσει σε νέα, ουσιαστικώς αληθή, συμπεράσματα.

Στον πυρήνα της, η μέθοδος χρησιμοποιεί τρία κύρια στάδια: την ειρωνεία, την επαγωγή και τον ορισμό. Η ειρωνεία αναφέρεται στην πρόκληση των συνομιλητών να αναγνωρίσουν την άγνοιά τους, η επαγωγή τους καθοδηγεί σε λογικά συμπεράσματα, και ο ορισμός οδηγεί στη δημιουργία νέων ξεκάθαρων εννοιών (Brickhouse & Smith, 2000).

Στο σύγχρονο περιβάλλον ασφάλειας, η μέθοδος με τη δομημένη και εστιασμένη προσέγγισή της, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως επιχειρησιακό εργαλείο ανάλυσης, επικοινωνίας, λήψης αποφάσεων, επίλυσης προβλημάτων, και στρατηγικού σχεδιασμού, παρέχοντας στα Στελέχη Ασφάλειας έναν τρόπο να ενισχύσουν την κριτική σκέψη, να βελτιώσουν τα επίπεδα συνεργασίας, και να αυξήσουν την αποτελεσματικότητά τους.

1. Ανάπτυξη Κριτικής Σκέψης

Τα Στελέχη μας λειτουργούν σε ένα περιβάλλον γεμάτο προκλήσεις, όπου οι απειλές είναι περίπλοκες και δυναμικές. Αυτές οι προκλήσεις απαιτούν ικανότητες που ξεπερνούν τη συμβατική λογική, περιλαμβάνοντας τη δυνατότητα να αναγνωρίζουν λεπτομέρειες στην φυσική παρουσία – κινησιολογία, αλλά και στην ομιλία των γύρω τους, να προβλέπουν πιθανά σενάρια σύμφωνα με το εκάστοτε περιβάλλον που επιχειρούν, και να λαμβάνουν τις κατάλληλες αποφάσεις υπό συνθήκες αβεβαιότητας.

Όπως πολύ σωστά εντοπίζει ο κύριος Μερτσιωτάκης Δημήτριος ΄΄ απαιτεί πλέον ως μονόδρομο, την υιοθέτηση διαδικασιών προόρασης΄΄[1] (Security Manager, Τεύχος 112). Η μέθοδος μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο διορατικότητας σε αυτό το πλαίσιο, ενισχύοντας την κριτική σκέψη μέσω της συστηματικής διερεύνησης και ανάλυσης.

Η συνεχής διατύπωση ερωτήσεων όπως τι; πώς; και γιατί; βοηθά στη βαθύτερη κατανόηση των θεμάτων και αποκαλύπτει πτυχές που μπορεί να μην ήταν άμεσα ή έμμεσα ορατές αποτρέποντας την επιφανειακή αντιμετώπιση των προβλημάτων, οδηγώντας σε περισσότερο ενημερωμένες και στρατηγικές αποφάσεις (Paul & Elder, 2007).

Η μέθοδος αυτή επιτρέπει στο Στέλεχος να εξετάσει δεδομένα υπό διάφορες οπτικές γωνίες, αναγνωρίζοντας τόσο τις άμεσες όσο και τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των ενεργειών τους. Ταυτόχρονα επιτρέπει να αποφεύγονται αυτοματοποιημένες αντιδράσεις οδηγώντας σε λύσεις που αντιμετωπίζουν τις βαθύτερες αιτίες του εκάστοτε προβλήματος ή απειλής. Επιπλέον, βοηθά στη δημιουργία ενός πλαισίου νόησης που διευκολύνει τη λήψη αποφάσεων ακόμα και σε καταστάσεις πίεσης, ενισχύοντας την ανθεκτικότητα σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο (Heath, 2014). Ωστόσο, όπως τονίζει ο Πλούταρχος στο έργο του ΄΄Περί του Σωκράτους Δαιμόνιο΄΄ το Στέλεχος πρέπει πάντοτε ‘‘να αναζητά την αλήθεια με νηφάλια λογική’’ (581-Ε12).

Η εφαρμογή της μεθόδου ενισχύει την ικανότητα πρόβλεψης κινδύνων. Μέσα από τη δομημένη ανάλυση, τα Στελέχη μας μπορούν να εντοπίζουν πιθανές απειλές πριν αυτές υλοποιηθούν και να λαμβάνουν προληπτικά μέτρα προσφέροντας στρατηγικό πλεονέκτημα, καθώς η προληπτική αντιμετώπιση είναι εκ της πράγμασι πιο αποτελεσματική και οικονομική από την αντιδραστική.

Επιπρόσθετα, η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης μέσω της μεθόδου δεν αποτελεί αποκλειστικό ζήτημα ενίσχυσης των ατομικών ικανοτήτων αλλά κομίζει μια διαδικασία που επηρεάζει θετικά στην ανάπτυξη κουλτούρας ασφάλειας, δημιουργώντας ένα περιβάλλον όπου ενθαρρύνονται οι εν το βάθει συζητήσεις και οι decisiones probatae[2].

2. Ενίσχυση Συνεργασίας και Επικοινωνίας

Η μέθοδος αποτελεί εργαλείο που προάγει τη συνεργατική μάθηση και την ανοιχτή επικοινωνία, καθιστώντας την ιδιαίτερα χρήσιμη σε οργανισμούς υπηρεσιών ασφάλειας όπου η ομαδική εργασία και η αποτελεσματική ανταλλαγή απόψεων είναι κρίσιμες. Με τη μέθοδο, οι συζητήσεις κατευθύνονται σε διερεύνηση βασικών εννοιών, αναγνώριση κοινών σημείων και επισημάνσεις διαφορών. Αυτή η διαλογική προσέγγιση διασφαλίζει πως τα μέλη της ομάδας έχουν ίση ευκαιρία να συμμετάσχουν, ενισχύοντας το αίσθημα ευθύνης και εμπιστοσύνης προς την ομάδα.

Οι αρχές της μεθόδου, όπως η διατύπωση ερωτήσεων που προκαλούν περεταίρω σκέψη και η αποφυγή δογματικών απαντήσεων, προάγουν τη συλλογική κατανόηση. Η συνεργασία σε αυτό το πλαίσιο δεν περιορίζεται στη διατύπωση επιφανειακών λύσεων, αλλά επεκτείνεται στην αναγνώριση και αποδόμηση λανθασμένων αντιλήψεων. Έτσι, δημιουργείται ένα περιβάλλον όπου τα Στελέχη μπορούν να εξετάσουν διαφορετικές οπτικές και να συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας πιο εμπεριστατωμένης στρατηγικής (Lam, 2011).

Επιπλέον, η μέθοδος ενισχύει την κατανόηση της δυναμικής της ομάδας διότι αναδεικνύει τη σημασία της ακρόασης και του σεβασμού προς τις απόψεις των άλλων. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι ομάδες που εφαρμόζουν τη μέθοδο τείνουν να είναι πιο αποτελεσματικές στη λήψη αποφάσεων, καθώς οι συμμετέχοντες αναπτύσσουν υψηλότερα επίπεδα εμπιστοσύνης και διαφάνειας (Brookfield, 2017).

Για παράδειγμα, κατά τη διαδικασία ανάπτυξης μιας πολιτικής ασφαλείας, η εφαρμογή της μεθόδου θα μπορούσε να περιλαμβάνει ερωτήσεις όπως: “Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε; Ποιοι είναι οι πιθανοί κίνδυνοι από την τρέχουσα στρατηγική μας; Πώς μπορούμε να ελαχιστοποιήσουμε τα κενά ασφαλείας;” Μέσα από τη συζήτηση, οι απαντήσεις οδηγούν σε μια βαθύτερη κατανόηση των ζητημάτων και σε καινοτόμες λύσεις.

3. Αποτελεσματική Διαχείριση Κρίσεων

Η διαχείριση κρίσεων αποτελεί ένα από τα πλέον απαιτητικά καθήκοντα ενός Στελέχους Ασφάλειας, καθώς περιλαμβάνει την αντιμετώπιση απρόβλεπτων γεγονότων που απειλούν την ομαλή λειτουργία ενός οργανισμού. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η δυνατότητα λήψης γρήγορων, στρατηγικών και τεκμηριωμένων αποφάσεων είναι ζωτικής σημασίας.

Η μέθοδος μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο κατά τη διαχείριση κρίσεων, καθώς προωθεί τη δομημένη σκέψη και την εστίαση στους κύριους στόχους. Το Στέλεχος μπορεί να αναλύσει την κατάσταση, να αξιολογήσει τις διαθέσιμες επιλογές, και να καθοδηγήσει την ομάδα του σε αποτελεσματικές ενέργειες. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της διατύπωσης κρίσιμων, κριτικών ερωτήσεων που βοηθούν στην κατανόηση της φύσης της κρίσης και στον σχεδιασμό της αντιμετώπισής της.

3.1 Βασικές Αρχές Χρήσης της Σωκρατικής Μεθόδου στη Διαχείριση Κρίσεων

• Αποσαφήνιση του Στόχου: Ο πρώτος στόχος κατά την κρίση είναι να εντοπιστεί το κύριο πρόβλημα και ο βασικός σκοπός της αντίδρασης. Ερωτήσεις όπως: “Ποιος είναι ο κύριος στόχος μας τώρα;” ή “Τι πρέπει να προστατεύσουμε κατά προτεραιότητα;” επιτρέπουν την κατανόηση των κρίσιμων παραμέτρων και την αποφυγή περιττών ενεργειών (Boin et al., 2005).
• Ανάλυση των Επιπτώσεων: Η μέθοδος βοηθά να εξεταστούν οι άμεσες και μακροπρόθεσμες συνέπειες των ενεργειών. Για παράδειγμα, σε μια παραβίαση δεδομένων, οι ερωτήσεις “Ποιες είναι οι άμεσες επιπτώσεις για τους πελάτες μας;” ή “Πώς μπορεί αυτή η κρίση να επηρεάσει τη φήμη μας;” επιτρέπουν τη συνολική αποτίμηση της κατάστασης (Heath, 2014).
• Αξιολόγηση Εναλλακτικών Προσεγγίσεων: Η μέθοδος ενθαρρύνει τη δομημένη αξιολόγηση πιθανών και εναλλακτικών λύσεων. Μέσα από ερωτήσεις όπως “Ποιες είναι οι πιθανές προσεγγίσεις που μπορούμε να ακολουθήσουμε;” ή “Ποια είναι τα ρίσκα και τα οφέλη κάθε επιλογής;”, ώστε το Στέλεχος να καταλήξει στην πλέον αποδοτική στρατηγική δημιουργώντας ταυτόχρονα και εναλλακτικές επιλογές (Mitroff, 2004).
• Εξασφάλιση Συμμετοχής της Ομάδας: Η μέθοδος ενισχύει την ομαδική συμμετοχή, επιτρέποντας στα μέλη της ομάδας να συνεισφέρουν μέσω της ανάλυσης και της ανταλλαγής ιδεών (brainstorming). Αυτή η διαδικασία δεν συμβάλλει μόνο στην καλύτερη επίλυση της κρίσης αλλά ενισχύει και την εμπιστοσύνη μεταξύ των Στελεχών.

3.2 Πλεονεκτήματα της Σωκρατικής Μεθόδου στη Διαχείριση Κρίσεων

• Μείωση Πανικού: Η μεθοδική ανάλυση μειώνει τη σύγχυση και τον πανικό, επιτρέποντας τη λήψη αποφάσεων σε ένα πιο ήρεμο περιβάλλον.
• Στρατηγικός Σχεδιασμός: Οι συνεχόμενες ερωτήσεις οδηγούν σε βαθύτερη κατανόηση των θεμάτων, εξασφαλίζοντας ότι οι αποφάσεις είναι στρατηγικά ευθυγραμμισμένες.
• Συλλογική Σοφία: Μέσω της συμμετοχής της ομάδας, η διαδικασία επιτρέπει την αξιοποίηση της συλλογικής σοφίας και εμπειρίας ανάμεσα στα Στελέχη.

4. Εκπαίδευση και Ανάπτυξη Προσωπικού

Η εκπαίδευση των Στελεχών μας αποτελεί έναν από τους πλέον κρίσιμους παράγοντες για την αποτελεσματική παροχή του αγαθού της ασφαλείας. Ο σκοπός της εκπαίδευσης μέσω της μεθόδου επεκτείνεται στη δημιουργία ικανών επαγγελματιών που μπορούν να αναλύουν σύνθετες καταστάσεις, να λαμβάνουν γρήγορες αποφάσεις και να ενεργούν με ακρίβεια υπό πίεση. Η μέθοδος, δίνοντας έμφαση στην κριτική σκέψη και την αυτό-ανακάλυψη της αλήθειας, αποτελεί ένα ιδανικό εργαλείο για την επίτευξη του επιχειρησιακού στόχου.

4.1 Η Σωκρατική Μέθοδος ως Εκπαιδευτική Προσέγγιση

Η μέθοδος βασίζεται στη διατύπωση ερωτήσεων που προκαλούν τον εκπαιδευόμενο να εξετάσει και να αναλύσει τις απόψεις του, να αμφισβητήσει παραδοχές που είχε και να φτάσει σε βαθύτερη κατανόηση. Σε εκπαιδευτικό περιβάλλον Ασφαλείας, αυτή η μέθοδος μπορεί να ενισχύσει:

• Τη λογική/κριτική σκέψη: Μέσω συστηματικής ανάλυσης των προβλημάτων.
• Την προσαρμοστικότητα: Με την κατανόηση διαφορετικών σεναρίων.
• Την αυτονομία: Καθώς οι εκπαιδευόμενοι ενθαρρύνονται να βρουν τις λύσεις μόνοι τους, αντί να βασίζονται αποκλειστικά σε προκαθορισμένα πρωτόκολλα (Brookfield, 2017).
• Τη διορατικότητα: Με τη συνεχή αναζήτηση κάθε πιθανού σεναρίου
• Την ομαδικότητα: Σύγκριση και αξιοποίηση των λύσεων που συγκεντρώθηκαν σε ατομικό επίπεδο.

Αυτή η διαλογική προσέγγιση δίνει έμφαση όχι μόνο στη θεωρητική γνώση αλλά και στην πρακτική κατανόηση και ετοιμότητα, βελτιώνοντας την αποτελεσματικότητα των ομάδων ασφαλείας (Morrison, 2010).

4.2 Οφέλη της Σωκρατικής Μεθόδου στην Εκπαίδευση Ασφαλείας

• Εμβάθυνση Κατανόησης: Η διαρκής ερώτηση οδηγεί σε βαθύτερη κατανόηση των αρχών ασφάλειας. Οι εκπαιδευόμενοι δεν μαθαίνουν μόνο τι να κάνουν, αλλά κατανοούν γιατί είναι απαραίτητο.
• Ανάπτυξη Κρίσιμων Ικανοτήτων: Η μέθοδος ενισχύει την κριτική σκέψη, την ικανότητα ανάλυσης και την ευελιξία στη λήψη αποφάσεων, στοιχεία απαραίτητα σε έναν τομέα όπου οι καταστάσεις συχνά απαιτούν άμεσες αντιδράσεις.
• Διαχείριση Αντίξοων Καταστάσεων: Η μέθοδος προετοιμάζει τους συμμετέχοντες να αντιμετωπίζουν απρόβλεπτες προκλήσεις, καθώς δεν βασίζονται αποκλειστικά σε εγχειρίδια αλλά και στη δική τους κρίση και εμπειρία (Paul & Elder, 2007).
• Ομαδική Συνεργασία: Οι εκπαιδευόμενοι μαθαίνουν να ανταλλάσσουν ιδέες και να αναγνωρίζουν τις διαφορετικές οπτικές, βελτιώνοντας την ομαδική συνοχή και αποτελεσματικότητα.

Συμπέρασμα

Η μέθοδος δεν είναι απλώς μια αρχαία φιλοσοφική τεχνική, αλλά ένα διαχρονικό δυναμικό εργαλείο για το σύγχρονο Στέλεχος Ασφάλειας. Μέσα από την ανάπτυξη κριτικής σκέψης, την προώθηση της συνεργασίας, τη βελτίωση της διαχείρισης κρίσεων και την αποτελεσματική εκπαίδευση, μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία  αποτελεσματικότερων στρατηγικών ασφάλειας.

Η χρήση της απαιτεί πειθαρχία, χρόνο, και εξάσκηση με τα οφέλη της είναι πολλαπλά και μακροχρόνια. Η ενσωμάτωσή της στις καθημερινές πρακτικές ασφάλειας μπορεί να βοηθήσει τους Οργανισμούς να διαχειριστούν τις προκλήσεις του διαρκώς εξελισσόμενου περιβάλλοντος ασφάλειας.

Με αυτή την μελέτη κλείνει η τριλογία άρθρων σχετικά με το πως η Αρχαία Ελλάδα επηρεάζει το σημερινό Security Management. Μπορείτε να αναζητήσετε τα άρθρα σχετικά με τον Θουκυδίδη και τον Πλάτωνα στα τεύχη 107 και 110.

 

---

Βιβλιογραφία

Boin, A., ’t Hart, P., Stern, E. and Sundelius, B. (2005). The Politics of Crisis Management: Public Leadership under Pressure. Cambridge University Press.

Brickhouse, T. C., & Smith, N. D. (2000). The Philosophy of Socrates. Boulder: Westview Press.

Brookfield, S. D. (2017). Becoming a Critically Reflective Teacher. 2nd ed. San Francisco: Jossey-Bass.

Gross, R. (2002). Η μέθοδος του Σωκράτη: Επτά βασικά κλειδιά αξιοποίησης της σκέψης σας στο έπακρο. Αθήνα: Εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Heath, C. (2014). Decisive: How to Make Better Choices in Life and Work. Random House.

Lam, T. (2011). Critical Thinking and Problem Solving. New York: Rosen Publishing.

Mitroff, I. I. (2004). Crisis Leadership: Planning for the Unthinkable. Wiley.

Morrison, G. R. (2010). Designing Effective Instruction. Wiley.

Paul, R., & Elder, L. (2007). Critical Thinking: Tools for Taking Charge of Your Learning and Your Life. Upper Saddle River, NJ: Pearson Prentice Hall.

Vlastos, G. (1994). Socratic Studies. Cambridge: Cambridge University Press.

Πλούταρχος (2006). Περί του Σωκράτους Δαιμονίου – Περί του ει του εν Δελφοίς – Περί του μη χραν έμμετρα νυν την Πυθίαν. Πρόλογος: Παναγιώτης Βαρδάκας. Μετάφραση: Σταύρος Γκιργκενής. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος. Σειρά: Αρχαίοι Συγγραφείς, 30. ISBN: 978-960-649-043-9.

[1] Μερτσιωτάκης Δ., Security Manager, (2023), Πρόβλεψη για επιβίωση ή πρόοραση για ανθεκτικότητα; [Online] Διαθέσιμο σε: https://www.securitymanager.gr/provlepsi-gia-epiviosi-i-proorasi-gia-anthektikotita/

[2] Λατινικός όρος, τεκμηριωμένες αποφάσεις.