Μεταναστευτική Κρίση και Εθνική Ασφάλεια – Διαχείριση Κρίσεων στο Πεδίο

ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΙ ΚΑΤΑΥΛΙΣΜΟΙ – ΚΕΝΤΡΑ ΥΠΟΔΟΧΗΣ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗΣ (RICS)

Χρήστος Σερετίδης – Retd Officer (HAF), MSc

Bolton University – New York College, MSc in Crisis Management in Health Sector, Greece
MSc of Analysis/Management of Manmade and Natural Disasters International Hellenic University, Hellenic Fire Academy, Kavala

Οι μεγαλύτερες μετακινήσεις πληθυσμών σημειώθηκαν τον 20ο αιώνα ή αλλιώς ο 20ος θεωρήθηκε ο αιώνας της μετανάστευσης, όπως έχει χαρακτηρισθεί, λόγω αυτών των μαζικών σε όγκο μετακινήσεων καθώς επίσης και για τις ριζικές αλλαγές στις συνθέσεις τους που έγιναν με ειρηνικό ή βίαιο τρόπο (Τσαούσης, 2004, σ. 238; Amitsēs & Lazaridis, 2001, σ. 258), (Seretidis, 2021).

Οι μεταναστευτικές ροές του 20ου αιώνα οφείλονταν κυρίως από τον παράγοντα «ώθησης» (push factor) της εκβιομηχάνισης, των πολέμων, γεωστρατηγικών και γεωπολιτικών συμφερόντων, θρησκευτικών ή πολιτικών διώξεων ή μιας οικονομικής κατάρρευσης, καθώς και αρκετών ανθρωπιστικών κρίσεων ανά τον κόσμο, έτσι και πήρε τον κυρίως αντικανονικό χαρακτήρα που μετέτρεψε για πρώτη φορά χώρες πρώτης υποδοχής του Ευρωπαϊκού Νότου, όπως είναι και η Ελλάδα, σε χώρες υποδοχής προσφύγων και μεταναστών απροειδοποίητα, απροσδόκητα και αιφνιδιαστικά (Seretidis, 2021), (Antonopoulos & Winterdyk, 2006; Green,Nancy L., 2002, σ.σ. 114–115).

Οι προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές στην Νοτιοανατολική και Κεντρική Ευρώπη 2015-2016.
Πηγή: (Προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές στην Ευρώπη | Infographics, 2016)

Κάποιοι νεότεροι ακαδημαϊκοί και ερευνητές πιστεύουν αρκετά σε παράγοντες του «pull» και στην εισροή μεταναστών από χώρες που λόγω εσωτερικής ανάγκης δέχονται μετανάστες για κάλυψη τους σε εργατικό δυναμικό στη βιομηχανία τους. Ο στόχος μιας επιτυχούς ευρωπαϊκής ενοποίησης μονοπώλησε τις προσπάθειες γενικότερα χωρίς κάποια ιδιαίτερη μέριμνα στην αντιμετώπιση της παράνομης ή παράτυπης μετανάστευσης.

Η Ελλάδα, ως γνωστό, λόγω της γεωπολιτικής της θέσης, βρέθηκε στην καρδιά της μεταναστευτικής κρίσης χωρίς κάποια ιδιαίτερη προετοιμασία και με προφανείς ελλείψεις σε προσωπικό και υποδομές (Seretidis, 2021). Η Ελλάδα είναι μια χώρα όπου τα μεγάλα σε μήκος θαλάσσια σύνορα της είναι και εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με τα χερσαία σύνορα της να αγγίζουν τα 1.248 χλμ, την τεράστια ακτογραμμή της να φτάνει σε περίμετρο τα 18.400 χλμ, τα 8.670 χλμ χωρικών υδάτων των Ελληνικών και Ευρωπαϊκών εξωτερικών συνόρων και φυσικά τις 9.000 βραχονησίδες και τα Ελληνικά νησιά, είναι λογικό να πούμε ότι η Ελλάδα προστατεύει και επιτηρεί, όσο αυτό είναι δυνατό, κάτι περισσότερο από το ποσοστό του 30% των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ (Seretidis, 2021). Η συγκεκριμένη και ιδιάζουσα φύση των μεγάλων σε μήκος ελληνικών συνόρων που τα χαρακτηρίζει από άκρο σε άκρο της ελληνικής επικράτειας, τα καθιστά «ιδιαίτερα» σύνορα λόγω της ύπαρξης αυξανόμενων περιστατικών παράτυπης μετανάστευσης (Καρύδης, 1996, σ. 17; Seretidis, 2021) και με αυξημένους τους κινδύνους του οργανωμένου διασυνοριακού εγκλήματος λόγω των γειτονικών χωρών, οι οποίες είναι χώρες με αυξημένα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα.

Χάρτης : Μεταναστευτικές οδοί στην Ευρώπη το 2014
Πηγή: European Council on Foreign Relations

Οι αδυναμίες επιτήρησης, λόγω των παραγόντων που αναφέραμε, ευνοούν την παράτυπη ή παράνομη μετανάστευση καθώς και το οργανωμένο έγκλημα σε όλες του τις μορφές. Κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες και όταν διευκολύνεται από γειτονικές χώρες ή υποκινείται από τρομοκρατικές οργανώσεις, δύναται να χαρακτηριστεί και ως μια «ασύμμετρη απειλή» για τη χώρα ή και ως μια σύγχρονη «υβριδική απειλή» οι οποίες επιζητούν τρόπους διαχείρισης και άμεσης αντιμετώπισης (ΑΝΩΤΑΤΗ ΔΙΑΚΛΑΔΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΕΜΟΥ, 2014, Seretidis, 2021).

Μόλυβος Λέσβου : Απορρίμματα όπως σκάφη και χιλιάδες σωσίβια, μετά από μαζικές διασώσεις προσφύγων και μεταναστών

H Ευρωπαϊκή Ένωση, βλέποντας τους κινδύνους που προαναφέραμε, προχώρησε με το να εξελίξει την τεχνολογία και τεχνογνωσία της χρησιμοποιώντας νέες καινοτόμες πρακτικές στην επιτήρηση χερσαίων και θαλάσσιων συνόρων. Αυτό αποσκοπεί στην βελτίωση διαχείρισης των κρίσιμων πληροφοριών σε άμεσο χρόνο στο πεδίο, όπως επιβάλλεται και λόγω της εξέλιξης των εγκλημάτων και των πρακτικών τους. Η υιοθέτηση νέων τεχνολογιών στην ασφάλεια και εποπτεία των συνόρων ήταν μια κίνηση που βοήθησε σημαντικά τον τομέα της ασφάλειας όπως και στη μείωση των ανθρώπινων θανάτων στα νερά του Αιγαίου (Christos Seretidis et al., 2020)

Γράφημα 1: Αριθμός εισερχόμενων μεταναστών στην Ευρώπη ανά έτος
Πηγή: FRONTEX Risk Analysis

Tο πολυσύνθετο φαινόμενο της παράνομης ή παράτυπης μετανάστευσης απαιτεί την ιδιαίτερη μελέτη και προσεκτική αντιμετώπιση λόγω της ανθρωποκεντρικής φύσης του, πάντα με σεβασμό προς αυτόν και τα δικαιώματα του, τα οποία διασφαλίζονται από τις διεθνής συνθήκες (Seretidis, 2021).

Η διεθνής μετανάστευση έχει καθιερωθεί πλέον ως κορυφαίο ζήτημα στην ατζέντα της διεθνούς ασφάλειας (Adamson, 2006). Για να μπορέσει ένας άνθρωπος να αναγνωρίσει γρήγορα επικείμενα ζητήματα ασφαλείας που προκύπτουν σε μία εδαφική τοποθεσία η γενικότερα σε μία κοινωνία ανθρώπων πρέπει να κατανοήσει σε βάθος τον ορισμό της ασφάλειας (Christos Seretidis et al., 2020). Αρχικώς η έννοια της ασφάλειας παραμένει ευρύτατη και είναι δύσκολο να αποδοθεί ένας ξεκάθαρος – αντικειμενικός προσδιορισμός. Ο Hollifield (2004, 905) αναφερόμενος στο θέμα της ασφάλειας, επισημαίνει ότι η διεθνής ασφάλεια και σταθερότητα εξαρτώνται από την ικανότητα των κυρίαρχων κρατών να διαχειριστούν τη μετανάστευση (Christos Seretidis et al., 2020).

Τρομοκρατικές επιθέσεις θρησκευτικό κίνητρο στην ΕΕ
Πηγή: (Terrorism in the EU, 2018)

Ο όρος «ασφάλεια» εκλαμβάνεται ως προστασία από κάποια εξωτερική απειλή και ως προστασία του τρόπου ζωής και ευημερίας των πολιτών (οικονομική, πολιτική, κοινωνική, περιβαλλοντική ασφάλεια) (Μάζης, 2004, σ. 5). Ειδικότερα, ο όρος «εθνική ασφάλεια» δεν αφορά μόνο την εδαφική ακεραιότητα του κράτους, αλλά και την προστασία των πολιτών (Romm, 1993, σ. 122), (Christos Seretidis et al., 2020).

Παράλληλα συνιστά την κατεξοχήν υβριδική απειλή για την ασφάλεια και σταθερότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς συνδυάζεται με δράσεις εκτεταμένης παραπληροφόρησης (Kosmopoulos, 2022).

Ο σκοπός αυτού του άρθρου είναι να παρουσιάσει γιατί αυτές οι μαζικές μεταναστευτικές – προσφυγικές ροές έφεραν την Ελλάδα σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης εν μέσω οικονομικής κρίσης. Η διαχείριση της κρίσης από την Ελλάδα, που ενώ ήταν ανέτοιμη να αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα τέτοιου μεγέθους, δέχτηκε μια απροειδοποίητη, αλλά και πρωτοφανή σε όγκο πίεση στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου και ανταποκρίθηκε χάρη στη φιλανθρωπία των κατοίκων των Ελληνικών ακριτικών νησιών και του λιγοστού εμπλεκόμενου προσωπικού σε όλους τους κρατικούς φορείς (Seretidis, 2021).

Σε μια προσπάθεια εμπειρικής αναφοράς, αλλά και μέσω βιβλιογραφίας αναφέρουμε τους λόγους και τους τρόπους με τους οποίους αυτή η πρωτοφανής κρίση μεταβλήθηκε από ένα ανθρωπιστικό ζήτημα σε ένα μείζον θέμα εθνικής ασφάλειας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται (υβριδικές, ασύμμετρες απειλές, τρομοκρατία, εγκληματικότητα), όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για τα εσωτερικά Ευρωπαϊκά σύνορα γενικότερα λόγω των χωρών τελικού προορισμού (Seretidis, 2021).

Σαν έρευνα περίπτωσης (case study), στην παρούσα εκπόνηση, θα παρουσιάσουμε (όπως θα βρειτε παρακάτω) κάποιες βιβλιογραφιες για όλα τα ζητήματα ασφάλειας που προκύπτουν από πρόσφυγες και μετανάστες στους προσφυγικούς καταυλισμούς και στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης. Η διαχείριση των κρίσεων στο πεδίο είναι πολύ σημαντική για την προστασία όλων των εμπλεκομένων (Christos Seretidis et al., 2020).

Έντονες αντιδράσεις και φωτιά στη Μόρια της Λέσβου από τους μετανάστες

REFERENCES

ΑΝΩΤΑΤΗ ΔΙΑΚΛΑΔΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. (2014). Διακλαδική επιθεώρηση-ΑΔΙΣΠΟ. ΑΝΩΤΑΤΗ ΔΙΑΚΛΑΔΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΕΜΟΥ, 28, 100. https://www.adispo.mil.gr/sites/adispo.mil.gr/files/magazine28.pdf

Καρύδης, Β. Χ. (1996). Η εγκληματικότητα των μεταναστών στην Ελλάδα: Ζητήματα θεωρίας και αντεγκληματικής πολιτικής. Παπαζήσης.

Τσαούσης, Δ. (2004). Η Κοινωνία του Ανθρώπου: Εισαγωγές στην κοινωνιολογία. (1999ο έκδ.). Gutenberg.

Adamson, F. B. (2006). Crossing Borders: International Migration and National Security. International Security, 31(1), 165–199. JSTOR. https://www.jstor.org/stable/4137542

Amitsēs, G., & Lazaridis, G. (Επιμ.). (2001). Nomikes kai koinōnikopolitikes diastaseis tēs metanasteusēs stēn Hellada. Ekdoseis Papazēsē.

Antonopoulos, G. A., & Winterdyk, J. (2006). The Smuggling of Migrants in Greece: An Examination of its Social Organization. European Journal of Criminology, 3(4), 439–461. https://doi.org/10.1177/1477370806067912

Green,Nancy L. (2002). Οι δρόμοι της μετανάστευσης: Σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις. Σαββάλας.

Seretidis, C. (2021). Η Μεταναστατευτική Κρίση- Τα Ζητήματα Ασφαλείας που προκύπτουν απο την Μεταναστευτική Κρίση στην Ελλάδα- Ζητήματα ασφαλείας στο πεδίο- Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης. International Hellenic University.

Christos Seretidis, Dimitrios Billios, & Michail Chalaris. (2020). How Technology Is Helping to Face the Illegal Immigration Crisis and to Modernize Border Security. (Chapter 1. ). In P. Leclair (Ed.), Refugee Crisis: Global Perspectives, Challenges and Issues (Vol. 1). Nova Science Publishers, Inc. https://novapublishers.com/shop/refugee-crisis-global-perspectives-challenges-and-issues

Kosmopoulos A. (2022) «Holistic Immunization: A Comprehensive Model to Tackle Hybrid Threats in the Cyber Domain” in “Cybersecurity issues in emerging technologies”, CRC Taylor & Francis Group, pp.171-184

https://frontex.europa.eu/assets/Publications/Risk_Analysis/Annula_Risk_Analysis_2016.pdf

https://ecfr.eu/special/mapping_migration/