Η πρόληψη του εγκλήματος μέσω του περιβαλλοντικού σχεδιασμού των εγκαταστάσεων

Crime Prevention Through Environment Design: CPTED

Τα διάφορα σχεδιαστικά και αρχιτεκτονικά προβλήματα που μπορεί να παρουσιάζει μια εγκατάσταση δημιουργούν διάφορες προκλήσεις για την αποτελεσματικότητα του σχεδίου ασφαλείας, ενώ είναι πολύ πιθανό ο σχεδιασμός της να προσελκύει παραβάτες μόνο και μόνο από τις αρχιτεκτονικές ατέλειες που θα εμφανίσει.

Βασίλειος Χαλβατζής

Απόστρατος Αξ/κός, Σύμβουλος Ασφαλείας

*O Βασίλειος Χαλβατζής είναι συγγραφέας του βιβλίου, με τίτλο «Ιδιωτικός Φύλακας Ασφαλείας, Security, Αρχές και Ενέργειες’’ από τον εκδοτικό οίκο “Αγγελάκης”

Η πρόληψη του εγκλήματος μέσω του περιβαλλοντικού σχεδιασμού, είναι μια στρατηγική προσέγγιση των κινδύνων από παραβατικές πράξεις και άλλα ενοχλητικά γεγονότα, συνδυάζοντας τα φυσικά χαρακτηριαστικά μιας περιοχής, το ήδη υπάρχον περιβάλλον αλλά και την ανθρώπινη συμπεριφορά που συνδέεται με το συγκεκριμένο περιβάλλοντα χώρο.

Στο παρελθόν οι εκτιμήσεις ασφαλείας με βάση τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό των εγκαταστάσεων ήταν ένα από τα τελευταία ζητήματα που αποσχολούσε τους ιθύνοντες. Ένας βασικός λόγος ήταν ότι η έννοια και ο μηχανισμός της συγκεκριμένης μεθόδου υφίστατο, αλλά υπό αμφισβήτηση.  Αυτό τώρα πλέον δεν ισχύει. Οι προβληματισμοί ασφαλείας και το CPTED (Crime Prevention Through Environment Design), δηλαδή η πρόληψη του εγκλήματος μέσω του περιβαλλοντικού σχεδιασμού, θεωρούνται ως μια διαδικασία που δεν μπορεί να παραβλεφθεί και χρησιμοποιείται με ένταση και σοβαρότητα για να συνεισφέρει στην πρόληψη εγκληματικών δραστηριοτήτων. Εγκαταστάσεις και δομές (κτηριακά συγκροτήματα, χώροι στάθμευσης, εμπορικά κέντρα, χώροι πρόσβασης, κ.α) που χρησιμοποιούν τις αρχές της μεθόδου μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των ανθρώπων, είτε στην κατοικία τους, είτε στην εργασία τους  με την μείωση της πιθανότητας εμφάνισης μιας παραβατικής πράξης και του κινδύνου για ενέργειες πιθανών εισβολέων.

Η συγκεκριμένη λοιπόν μέθοδος προσπαθεί να εξαλείψει το κίνητρο του πιθανού παραβάτη με την μείωση της εμπιστοσύνης του για επιτυχία και την ελάττωση της επιθυμίας για παράνομη ενέργεια χρησιμοποιώντας τρεις βασικές προσεγγίσεις, όπως:

• Μηχανολογικά μέτρα, όπου χρησιμοποιούνται εξοπλισμός και τεχνολογικές λύσεις για την φυσική προστασία και την αποθάρρυνση στοχοποίησης της εγκατάστασης
• Οργανωσιακά μέτρα, με την χρησιμοποίηση πολιτικών και διαδικασιών για την ενθάρρυνση της παρατηρήσης, της αναφοράς και της αποτροπής. Εδώ κυρίως αναφερόμαστε στην εκπαίδευση για την προστασία της εγκατάστασης, και τέλος
• Φυσικά και αρχιτεκτονικά μέτρα, με την ενσωμάτωση του σχεδίου και της χρήσης του χώρου, ώστε να βεβαιωθούμε ότι το όλο περιβάλλον είναι περισότερο αποδοτικό στους χρήστες.

Οι βασικές αρχές που θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν μας για τον σχεδιασμό των μέτρων ασφαλείας, χρησιμοποιώντας την συγκεκριμμμένη μέθοδο είναι :

• Η χειραγώγιση του φυσικού περιβάλλοντος, ώστε αυτό να παράγει συμπεριφορικά επιπτώσεις που μειώνουν τον κίνδυνο και την πιθανότητα εκδήλωσης παραβατικών πράξεων
• Η κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον
• Η επανασχεδίαση του χώρου ή η αλλαγή της χρήσης του, ώστε να εμποδιστούν οι εκδηλώσεις παραβατικών συμπεριφορών
• Η γυσική περιφερειακή ενίσχυση/οριοθέτηση για την αύξηση του αισθήματος της ιδιοκτησίας και της άσκησης του δικαιώματος της κατοχής από τον κάτοχο.
• Η φυσική επιτήρηση, εσωτερική και εξωτερική, για την αύξηση της ικανότητας εντοπισμού, αποτροπής, καθυστέρησης και αντίδρασης σε πιθανούς εισβολείς.
• Ο φυσικός έλεγχος πρόσβασης με την χρησιμοποίηση φυσικών αλλά και τεχνικών εμποδίων για την αποθάρρυνση και αποτροπή εισόδου σε ελεγχόμενους χώρους.
• Η διαχείριση και συντήρηση του χώρου ώστε να φαίνεται φροντισμένος και προστατευμένος.
• Η κατάλληλη σηματοδοσία για την ενδεδειγμένη χρήση του χώρου ή της εγκατάστασης.
• Η αύξηση της προστασίας σε βάθος με τον σχεδιασμό διάφορων επιπέδων χρήσης των χώρων και με σαφώς καθορισμένα όρια έκαστος.

Ο σωστός σχεδιασμός και η αποτελεσματική χρήση του δομημένου περιβάλλοντος μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της επίπτωσης και του φόβου του εγκλήματος. Τα παραδοσιακά συστήματα ασφαλείας πρέπει να συμπληρωθούν με την εφαρμογή των αρχών της μεθόδου, όταν πρόκειται για τη διαμόρφωση νέων ιδεών και σχεδίων που θα βοηθήσουν στην πρόληψη των παραβατικών ενεργειών και της εγκληματικότητας στις πάσης φύσεως εγκαταστάσεις. Οι ιδιοκτήτες λοιπόν των εγκαταστάσεων οφείλουν να εφαρμόσουν τις αρχές της συγκεκριμένης μεθόδου με τον σχεδιασμό να επικεντρώνεται στη φυσική επιτήρηση. Η ιδέα είναι να διατηρηθούν καθαρές οι όψεις αλλά και σαφείς οι προβολές των κτηρίων, ώστε να αποτελούν παράγοντα μείωσης των εγκληματικών δραστηριοτήτων.

4 βασικές αρχές

Ας δούμε μια σύντομη επισκόπηση των τεσσάρων κυριότερων κατευθυντήριων γραμμών που είναι ευρέως αποδεκτές από τους επαγγελματίες της συγκεκριμένης μεθόδου.

1. Η φυσική επιτήρηση

“Να βλέπετε και να σας βλέπουν” είναι ο γενικός στόχος όταν πρόκειται για την φυσική επιτήρηση. Ένα άτομο είναι λιγότερο πιθανό να διαπράξει έγκλημα εάν πιστεύει ότι κάποιος θα το δει να το διαπράττει. Ο φωτισμός και γενικά το τοπίο διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην πρόληψη του εγκλήματος μέσω του περιβαλλοντικού σχεδιασμού.

2. Ο φυσικός έλεγχος πρόσβασης

Ο φυσικός έλεγχος πρόσβασης είναι κάτι παραπάνω από ένα υψηλό τοίχωμα μπλοκ με συρματόπλεγμα. Η πρόληψη του εγκλήματος μέσω του περιβαλλοντικού σχεδιασμού ή του λεγόμενου CPTED χρησιμοποιεί τη χρήση πεζοδρομίων, περιφράξεων, φωτισμού, σήμανσης και του φυσικού τοπίου για να καθοδηγήσει σαφώς τους ανθρώπους και τα οχήματα από και προς τις σωστές εισόδους των εγκαταστάσεων. Ο στόχος με αυτή την αρχή δεν είναι κατ’ ανάγκη να κρατήσει τους εισβολείς έξω, αλλά να κατευθύνει τη ροή των ανθρώπων μειώνοντας παράλληλα την ευκαιρία για εγκληματικότητα.

3. Η εδαφική ενίσχυση

Δημιουργώντας ή επεκτείνοντας μια «σφαίρα επιρροής» με τη χρήση φυσικών σχεδίων όπως οι επεξεργασίες πεζοδρομίων, ο εξωραϊσμός και η σήμανση που επιτρέπουν στους χρήστες μιας περιοχής να αναπτύξουν μια αίσθηση ιδιοκτησίας πάνω σε αυτό είναι ο στόχος αυτής της αρχής CPTED. Οι δημόσιοι χώροι διακρίνονται σαφώς από τους ιδιωτικούς. Οι πιθανοί παραβάτες αντιλαμβάνονται αυτόν τον έλεγχο και έτσι αποθαρρύνονται.

4. Η συντήρηση των εγκαταστάσεων

Η μεθοδολογία CPTED και η θεωρία ‘’του σπασμένου παράθυρου- Broken Window Theory” υποδηλώνουν ότι ένα “σπασμένο παράθυρο” αν επιτραπεί να υπάρξει, θα οδηγήσει σε άλλους κινδύνους και τελικά στην παρακμή μιας ολόκληρης γειτονιάς. Οι παραμελημένες και κακώς διατηρημένες ιδιοκτησίες με τα πάσης φύσεως χαλασμένα ή άχρηστα και εγκαταλελλημένα υλικά αποτελούν λόγους παραγωγής εγκληματικής δραστηριότητας.

O σχεδιασμός λοιπόν μιας εγκατάστασης λαμβάνοντας υπόψη τον περιβάλλοντα χώρο για τη λήψη μέτρων ασφαλείας πρέπει να μεγιστοποιήσει την αίσθηση της άνεσης και να μην δίνει την εντύπωση ενός φρουρίου με σκληρά μέτρα ασφάλειας. Θα πρέπει να είναι έξω από την λογική του ‘’κλειστού κουτιού’’.

Ας πάρουμε για παράδειγμα ένα εμπορικό κέντρο. Θα πρέπει τα πολλαπλά κτήρια του εμπορικού κέντρου να προωθούν την υπαίθρια δραστηριότητα, όπως το φαγητό και το περπάτημα. Αυτό είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό σχεδιασμού των εμπορικών κέντρων CPTED, καθώς ενισχύει τη φυσική επιτήρηση μέσω της υποστηρικτικής δραστηριότητας. Ένα τέτοιου τύπου εμπορικό κέντρο θα πρέπει να περιέχει και άλλα χαρακτηριστικά. Στο εξωτερικό, θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στους χώρους στάθμευσης και να χρησιμοποιείται όποτε είναι δυνατόν. Ο φωτισμός, είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα, με τα ελάχιστα πρότυπα φωτισμού που είναι σημαντικά για την επίτευξη και τη διατήρηση της ασφάλειας. Επίσης ο καθορισμός των κεντρικών εισόδων σε σχέση με το τοπίο, την αρχιτεκτονική δομή και σήμανση. Κάθε τμήμα του εμπορικού κέντρου πρέπει να σχεδιάζεται για μέγιστη άνεση, ευκολία και πάνω απ’ όλα – ασφάλεια των πελατών. Είτε οι πελάτες έχουν έρθει για να διασκεδάσουν, να ψωνίσουν, να γευματίσουν ή να δειπνήσουν ή να παρακολουθήσουν μια κινηματογραφική ταινία ή για να παρερευθούν σε μια επαγγελματική συνάντηση θα πρέπει να είναι μπορούν να το κάνουν με άνεση και ασφάλεια. Τέτοια σχέδια ασφαλείας μπορούν να εφαρμοστούν μαζί με την αισθητική κομψότητα. Θα πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη ο σχεδιασμός της περίφραξης και ο εξωραϊσμός του φυσικού τοπίου, ώστε να ενισχυθεί η φυσική επιτήρηση και ο έλεγχος της πρόσβασης στην περίμετρο του εμπορικού κέντρου. Έτσι πραγματοποιείται η κατευθυνόμενη ροή των ανθρώπων στο εμπορικό κέντρο. Επίσης με τον συγκεκριμένο σχεδιασμό CPTED μπορεί να μειωθεί και να αποτραπεί το γκράφιτι στα κτήρια του εμπορικού κέντρου. Επιλέγοντας τη βλάστηση για να δουλέψετε ταυτόχρονα με τον φωτισμό, θα είστε σε θέση να μειώσετε τον φόβο και τη συχνότητα του εγκλήματος στο εμπορικό κέντρο.

Θα πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη ο σχεδιασμός της περίφραξης και ο εξωραϊσμός του φυσικού τοπίου, ώστε να ενισχυθεί η φυσική επιτήρηση και ο έλεγχος της πρόσβασης στην περίμετρο του εμπορικού κέντρου. Έτσι πραγματοποιείται η κατευθυνόμενη ροή των ανθρώπων στο εμπορικό κέντρο. Επίσης με τον συγκεκριμενο σχεδιασμό CPTED μπορεί να μειωθεί να αποτραπεί το γκράφιτι στα κτήρια του εμπορικού κέντρου. Επιλέγοντας τη βλάστηση για να δουλέψετε ταυτόχρονα με τον φωτισμό, θα είστε σε θέση να μειώσετε τον φόβο και τη συχνότητα του εγκλήματος στο εμπορικό κέντρο. Επιπλέον, αποφύγετε σχεδιαγράμματα κτηρίων στα τοπογραφικά που να έχουν μικρές εσοχές, πολύ χαμηλούς χώρους, σκοτεινές γωνίες ή περιοχές που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν σημεία απόκρυψης.

Οι χάρτες και τα διαγράμματα πρέπει γενικά να αποφεύγονται, μολονότι είναι πολύ διαδεδομένα σε αρκετά εμπορικά κέντρα. Προτιμότερες είναι οι πινακίδες με ένα απλό βέλος που «δείχνουν» τα διάφορα τμήματα. Μια άλλη εναλλακτική λύση είναι ένας αλφαβητικός κατάλογος των διάφορων κατηγοριών προϊόντων, με την αντίστοιχη θέση τους στους διάφορους ορόφους. Όσο προσεγμένη και αν είναι η αρχιτεκτονική κάτοψη και η κυκλοφορία σε ένα εμπορικό κέντρο, τα διαγράμματα κυκλοφορίας είναι πολύ χρήσιμα. Ο κατάλογος των τμημάτων ενός εμπορικού κέντρου πρέπει να είναι τοποθετημένος σε στρατηγικά σημεία, όπως στις εισόδους, τους ανελκυστήρες και σε άλλα μέσα κατακόρυφης επικοινωνίας. Οι πελάτες έχουν ανάγκη ανά πάσα στιγμή να ξέρουν σε ποιο όροφο βρίσκονται και τι μπορούν να βρουν εκεί.

Συμπέρασμα

Όπως λοιπόν βλέπουμε η μέθοδος CPTED είναι μια διαφορετική προσέγγιση της πρόληψης του εγκλήματος. Τα πρότυπα της μεθόδου εφαρμόζονται εύκολα και χωρίς ιδιαίτερο κόστος, καθόσον μπορούμε να τα εφαρμόσουμε κατά τα στάδια της κατασκευής των εγκαταστάσεων. Οι επαγγελματίες πολιτικοί μηχανικοί και αρχιτέκτονες πάντα ενσωματώνουν στα σχέδια τους αντίμετρα φυσικών καταστροφών, αλλά σήμερα λαμβάνουν επίσης υπόψιν τους και την εγκληματικότητα που μπορεί να εντιμετωπίσει μια εγκατάσταση.

Βιβλιογραφία

1. smsilnc.com crime prevention through environmental design for shoppinh malls.
2. cptedsecurity.com
3. researchgate.net A study on the methodology of CPTED. Chapter 9. Perceived safety in a shopping mall
4. crimewise.com
5. fem.gov
6. cpted.net