Ασφάλεια Εγκαταστάσεων: Μελέτη Επικινδυνότητας & Αντίδραση σε Κρίσιμο Περιστατικό

Η ανταπόκριση στις ανάγκες ασφάλειας των επιχειρήσεων και Οργανισμών – ιδίως αυτών της παραγωγής ενέργειας – απαιτεί μεγάλη τεχνογνωσία, άρτια καταρτισμένο προσωπικό καθώς και εμπειρία στην επιτυχημένη και ολοκληρωμένη εφαρμογή έργων ασφάλειας.

Έπειτα από την πρόσφατη τραγική εμπειρία στην Ιαπωνία, η ασφάλεια των πυρηνικών εγκαταστάσεων ανάγεται σε μείζον ζήτημα για την Ευρωπαϊκή Ένωση και η εμπεριστατωμένη αξιολόγηση των κινδύνων και της ασφάλειας των πυρηνικών εγκαταστάσεων της Ευρώπης είναι νευραλγικής σημασίας. Και παρότι αφορούσε καταστροφή από ένα φυσικό φαινόμενο, στα «τεστ αντοχής» που αποφασίστηκε να διεξαχθούν κατά την έκτακτη συνεδρίαση των Υπουργών Ενέργειας των κρατών – μελών τον περασμένο Μάρτιο προκειμένου να «θωρακιστεί» το πυρηνικό ενεργειακό υπόβαθρο της Ευρώπης, η εν λόγω δοκιμή στους αντιδραστήρες θα αφορά στο κατά πόσο αυτοί αντέχουν σε σεισμούς, τσουνάμι και κυρίως σε τρομοκρατικές επιθέσεις.

Αποτελεί πλέον κοινή πεποίθηση ότι όλες οι κοινωνικές εξελίξεις που έχουν λάβει χώρα κυρίως από τη δεκαετία του 1990 μέχρι σήμερα, έχουν διαμορφώσει νέα δεδομένα στο πεδίο της φυσικής ασφάλειας. Οι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την ασφάλειά μας και εν γένει την ποιότητα της ζωής μας, δεν έχουν πλέον καμία σχέση με τους παράγοντες προηγουμένων δεκαετιών. Όλα τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα, δυστυχώς, τη δημιουργία και – το χειρότερο – την εδραίωση ενός αισθήματος διαρκούς ανασφάλειας, το οποίο επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τόσο τους εργαζόμενους ως αυτοτελείς οντότητες όσο και τις επιχειρήσεις. Τέλος, οι επιθέσεις εναντίον εγκαταστάσεων – επιχειρήσεων (τρομοκρατικές ενέργειες, δολιοφθορά κ.ο.κ.) αποτελούν πλέον κοινό τόπο, με συνέπεια την περαιτέρω εδραίωση του αισθήματος ανασφάλειας, το οποίο εξυπακούεται πως επιδρά πολύ αρνητικά στην επιχειρηματική δραστηριότητα.
Για τη Διαχείριση της Ασφάλειας της εγκατάστασης, ιδίως στον ευαίσθητο χώρο της παραγωγής ενέργειας, λαμβάνουμε ως κυρίαρχη συνιστώσα τη «Μελέτη Εκτίμησης Επικινδυνότητας» (Security Risk Assessment). Η Μελέτη Επικινδυνότητας σκοπεύει στον εντοπισμό και στην αξιολόγηση όλων εκείνων των παραμέτρων που ενδέχεται να επηρεάσουν τόσο τη φυσική ασφάλεια (προσωπικό και εγκαταστάσεις) όσο και την ασφάλεια της εφοδιαστικής αλυσίδας, της παραγωγής, της διοχέτευσης στην κατανάλωση και τελικά της εύρυθμης λειτουργίας της εγκατάστασης εν γένει. Καθένα από αυτά αποτελεί μια αυτόνομη μονάδα από πλευράς ασφάλειας, όπου εφαρμόζονται, προσαρμοζόμενες αντίστοιχα, οι διαδικασίες και αντιδράσεις μας σε περίπτωση αναγνώρισης ή πραγματοποίησης μιας απειλής. Είναι προφανές ότι παράγοντες που αφορούν σε τρομοκρατικές ή/και εγκληματικές ενέργειες καθώς και κακόβουλες ενέργειες – καταστροφές εγκαταστάσεων, βρίσκονται στην κορυφή της επικινδυνότητας. Ένα κοινό πλαίσιο για την αναγνώριση και διαχείριση απειλών κατά της ασφάλειας των εγκαταστάσεων – ιδίως αυτών που αφορούν στις «κρίσιμες υποδομές» μιας χώρας – στόχος του οποίου είναι ο εντοπισμός και η αξιολόγηση πιθανών τρομοκρατικών ή άλλων απειλών και η λήψη αναγκαίων προληπτικών μέτρων για την προστασία των εγκαταστάσεων και με γνώμονα να υποστηριχθεί κατά την υλοποίησή του το σχέδιο ασφαλείας, θα πρέπει να περιλαμβάνει: Αναγνώριση προβλήματος – καθορισμός στόχου. Προσδιορίζουμε το Τι θέλουμε να πετύχουμε, καθορίζουμε την προετοιμασία που πρέπει να γίνει, αξιολογούμε τις διαθέσιμες πληροφορίες και μεριμνούμε για την αξιοποίησή τους σε πρώτο στάδιο. Εκτίμηση απειλής. Κατατάσσουμε την απειλή σε επίπεδο κατηγοριοποίησης, από το οποίο και θα εκτιμήσουμε τους αναγκαίους πόρους τους οποίους θα διαθέσουμε (ανθρώπινο δυναμικό, υλικά, τεχνικά μέσα), τα σημεία που πρέπει να αναπτυχθούν, τυχόν ειδικότερα καθήκοντα κ.λπ. Ανάλυση κινδύνου. Εκτιμούμε αν είναι πιθανό και κατά πόσο να κινδυνεύσουμε από ορισμένα γεγονότα, ποια είναι ειδικότερα τα σημεία αυτά, με τι συνδέονται κ.λπ. «Παραμετροποίηση πιθανοτήτων». Εκτιμώ πόσο πιθανό είναι να συμβεί η απειλή – δηλαδή κατηγοριοποιώ σε κλίμακα από πολύ πιθανό έως όχι πιθανό και λαμβάνοντας υπόψη αυτή, θέτουμε τις προτεραιότητές μας. Μελέτη τρωτότητας. Εξετάζουμε αν η εγκατάσταση έχει τρωτά σημεία, δηλαδή αν είναι πιθανό μέσω αυτών των σημείων να υπάρχουν ‘αδυναμίες’ στο πλέγμα ασφάλειάς μας, τις οποίες, εκμεταλλευόμενος ο αντίπαλος μπορεί να πραγματοποιήσει την απειλή, ποια είναι αυτά και τι μπορούμε να κάνουμε για την ελαχιστοποίηση κινδύνου από αυτά. Μοντέλο διοίκησης – Συντονισμός & έλεγχος. Καθορίζεται ποιος έχει την ευθύνη – διοίκηση -συντονισμό της επιχείρησης σε περίπτωση σοβαρού συμβάντος.

Εντοπισμός σημείων «τρωτότητας»
Κυρίαρχο ρόλο στο πεδίο πρόληψης – αποτροπής απειλών για την ασφάλεια της εγκατάστασης, έχει ο εντοπισμός και η αποκατάσταση των σημείων τρωτότητας. Καταγράφουμε τα επικίνδυνα σημεία της εγκατάστασης και προσαρμόζουμε ανάλογα τα μέτρα που λαμβάνουμε. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να απειλούν την ασφάλειά μας τα σημεία αυτά. Εάν δεν αποκατασταθεί η επικινδυνότητα των συγκεκριμένων σημείων, είναι βέβαιο ότι θα επιβαρύνουν την ασφάλεια και συνεπώς τα επίπεδα επικινδυνότητας, ενώ είναι βέβαιο ότι θα απαιτηθούν επιπλέον πόροι. Το σημαντικό για την ασφάλειά μας είναι να αναγνωρίσουμε τα σημεία αυτά, ώστε να τα συμπεριλάβουμε στις απαιτήσεις της ασφάλειας. Παράδειγμα: περίφραξη ημιτελής ή μισογκρεμισμένη, που δεν έχει ακόμα αποκατασταθεί και η πρόσβαση είναι ανενόχλητη. ¶λλο πιθανό σημείο θα μπορούσε να είναι τα φρεάτια του αποχετευτικού δικτύου, που ενδεχομένως περνούν από τον περιβάλλοντα χώρο της εγκατάστασης.
Στο διάγραμμα 1, η ζώνη ελέγχου του περιβάλλοντος στην εγκατάσταση χώρου εκτείνεται σε μια ακτίνα 3 χιλιομέτρων, όπου θα πρέπει να αναγνωρίζονται – αντιμετωπίζονται οι κίνδυνοι και οι απειλές της ευρύτερης περιοχής, για τους οποίους αν δεν λάβουμε μέτρα είναι πολύ πιθανό να απειλήσουν τη λειτουργία της εγκατάστασης, ιδίως σε ό,τι αφορά στον εφοδιασμό της, αλλά και τη διοχέτευση της παραγωγής στην κατανάλωση.

Κρίσιμο περιστατικό
Είναι κατανοητό ότι αυτό που θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό το είδος της δικής μας αντίδρασης -ανταπόκρισης θα είναι το ίδιο το περιστατικό και τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του, ενώ σημαντικό ρόλο έχει το σημείο της εγκατάστασης όπου θα εκδηλωθεί το συμβάν, δηλαδή στα γραφεία, στο εργοστάσιο, σε αποθηκευτικούς χώρους, σε αγωγούς δικτύων κ.λπ., οπότε και θα πρέπει να προσαρμόσουμε ανάλογα τις ενέργειές μας. Οι γενικοί άξονες όμως, δηλαδή η στρατηγική της ανταπόκρισής μας, συνήθως δεν διαφοροποιείται ουσιαστικά και μας δείχνει τις κατευθύνσεις της αντίδρασής μας, αλλά και κατά πόσο είμαστε έτοιμοι και έχουμε προσαρμόσει κατάλληλα το σχεδιασμό μας. Οι βασικοί άξονες ενεργειών μας στοχεύουν: α) στην αποφυγή ανθρώπινων απωλειών, β) στη διαφύλαξη της λειτουργίας της εγκατάστασης και γ) στη σύλληψη των δραστών. Απαιτήσεις ανταπόκρισης
Το προσωπικό ασφαλείας που θα βρίσκεται στην «ελεγχόμενη ζώνη» θα πρέπει να επαγρυπνεί, να έχει οξυδέρκεια, να έχει ενημερωθεί εκ των προτέρων για την αποστολή του εκεί, αλλά και για το συγκεκριμένο ρόλο που έχει κάθε ένας στο σημείο που βρίσκεται. Αυτό σημαίνει ότι θα ξέρει πώς να αντιδράσει σε δεδομένη στιγμή, ανάλογα με το είδος της απειλής ή της εγκληματικής ενέργειας που δεχόμαστε, τι μέτρα αυτοπροστασίας θα λάβει και ποιες θα είναι οι ενέργειές του στο σημείο του για την αποκατάσταση της ασφάλειας και την εκτόνωση της κρίσης χωρίς απώλειες ή με τις λιγότερες κατά το δυνατό. Για παράδειγμα, εάν έχουμε τρομοκρατική ενέργεια εντός της εγκατάστασης θα πρέπει να μεριμνήσουμε για τη διοχέτευση των ατόμων εκτός αυτής στο συντομότερο δυνατό χρόνο. Είναι αναγκαίο να έχουν σαφή γνώση των συγκεκριμένων κάθε φορά καθηκόντων που έχουν να εκτελέσουν, ώστε να είναι σε θέση να αντιδράσουν κατάλληλα, ενώ κατανοούν τις γενικές ευθύνες σχετικά με την υγεία και ασφάλεια όλων των ευρισκομένων στην εγκατάσταση. Ανταποκρίνονται άμεσα σε περίπτωση ανάγκης (τρομοκρατική – εγκληματική ενέργεια, πυρκαγιά, αναταραχή κ.λπ.) πάντα σύμφωνα με τον ειδικότερο σχεδιασμό ασφάλειας, τον οποίο πρέπει να γνωρίζουν και σε καταστάσεις συναγερμού πρέπει να δρουν συντονισμένα, προσπαθώντας να αποφύγουν τη δημιουργία πανικού. Ο συντονισμός τους πρέπει να επιτυγχάνεται από το κέντρο επικοινωνιών της εγκατάστασης, το οποίο τους κατευθύνει μέσω ασυρμάτου.

Από τη στιγμή που αναλαμβάνουν καθήκοντα στη συγκεκριμένη θέση τους, πρέπει να προβαίνουν άμεσα στα εξής:

• Σύντομη ενημέρωση σχετικά με τα συγκεκριμένα καθήκοντά τους, της θέσης που βρίσκονται.
• Εξακριβώνουν ότι όλες οι έξοδοι κινδύνου είναι διαθέσιμες και δεν υπάρχουν εμπόδια.
• Ελέγχουν προσεκτικά την περιοχή ευθύνης τους, προκειμένου να εξακριβώσουν ότι δεν υπάρχουν κάπου απαγορευμένα ή εγκαταλελειμμένα αντικείμενα, τα οποία έχουν τοποθετήσει εκεί για να τα χρησιμοποιήσουν σε βάρος της εγκατάστασης.
• Εξακριβώνουν τη λειτουργία του φωτισμού έκτακτης ανάγκης και το πλησιέστερο σημείο πυροσβεστήρα, τηλεφώνου και πρώτων βοηθειών.
• Εντοπίζουν τα σημεία κάλυψής τους, σε περίπτωση όπου δεχτούν επίθεση ή οποιαδήποτε σε βάρος τους ενέργεια.

Γίνεται κατανοητό πόσο σημαντικό είναι να έχουμε εξοικειωθεί με το χώρο και να γνωρίζουμε τις πιθανές εξόδους. Αν έχουμε ένοπλη επίθεση «αξιοποιούμε» αμέσως το σημείο κάλυψής μας, ώστε να έχουμε αυτοπροστασία και το ίδιο προτείνουμε να κάνουν και όσοι άλλοι βρίσκονται μαζί μας στο σημείο αυτό, ενώ με κάθε διαθέσιμο μέσο ενημερώνουμε για ενισχύσεις και περαιτέρω χειρισμό. Εάν υπάρχει διαθέσιμο σύστημα δημιουργίας προπετάσματος καπνού για κάλυψη και διαφυγή μας, καθώς και για αναστολή της ορατότητας των δραστών, το χρησιμοποιούμε αφού βεβαιωθούμε ότι μπορούμε να το κάνουμε με ασφάλεια και δεν θέτουμε σε κίνδυνο εμάς ή άλλα άτομα. Ένα κρίσιμο περιστατικό (εγκληματική ή τρομοκρατική ενέργεια, επίθεση κ.λπ.) σε εξέλιξη, είναι πολύ σοβαρή υπόθεση, κινδυνεύουν ανθρώπινες ζωές και δεν κάνουμε ενέργειες που να θέτουν σε περαιτέρω κίνδυνο εμάς ή τους άλλους. Τηρούμε στάση αναμονής, ο δικός μας ρόλος στη φάση αυτή είναι αποτρεπτικός και όχι κατασταλτικός, δεν πυροδοτούμε περαιτέρω την ήδη τεταμένη κατάσταση. Αυτό προϋποθέτει εξοικείωση καθενός με το ρόλο του σύμφωνα με τον επιχειρησιακό σχεδιασμό, συχνές ασκήσεις προσομοίωσης του προσωπικού που επιχειρεί και ενιαίο κεντρικό συντονισμό και έλεγχο, αλλά κυρίως ψυχραιμία και αυτοσυγκράτηση.
¶νθρωπος με εκρηκτικά – «καμικάζι» Η τεχνολογία αιχμής που χρησιμοποιείται στις μέρες μας σε ιδιαίτερα απαιτητικές από πλευράς ασφάλειας εγκαταστάσεις, εκδηλώσεις κ.λπ. είναι καθοριστικής σημασίας στην πρόληψη εγκληματικών ενεργειών, προκειμένου να εντοπιστούν άτομα ή φορτία που μεταφέρουν όπλα και εκρηκτικές ύλες. Ακόμα και επίδοξους «καμικάζι» μπορούμε να εντοπίσουμε και να ειδοποιηθεί άμεσα το κέντρο ελέγχου μας, ώστε να μεθοδεύσουμε τις ενέργειές μας.
Χρησιμοποιώντας προηγμένης τεχνολογίας αισθητήρες, σχηματίζουμε σε κατάλληλο σημείο του χώρου μας – κυρίως στην είσοδο – δέσμη, μέσω της οποίας διέρχονται όλοι οι εισερχόμενοι, χωρίς τις περισσότερες φορές να αντιλαμβάνονται τον έλεγχο – και σε περίπτωση που φέρουν πάνω τους εκρηκτικά ειδοποιούμαστε, ενώ κάμερα κλειστού κυκλώματος η οποία είναι τοποθετημένη σε κατάλληλο σημείο, μεταφέρει την εικόνα στο κέντρο ελέγχου μας, ώστε να γνωρίζουμε ποιον εντόπισε το σύστημα. Στην περίπτωση αυτή είναι πολύ σημαντικό να αποτρέψουμε τον άνθρωπο αυτό να εισέλθει σε χώρους της εγκατάστασης – ή αν έχει ήδη εισέλθει να τον ‘απομονώσουμε’ κλείνοντας τις προσβάσεις που θα είχε, ενώ διακριτικά, απομακρύνουμε τους ανθρώπους γύρω του και ειδοποιούνται οι ειδικοί διαπραγματευτές για τον περαιτέρω χειρισμό της κατάστασης. Πρέπει να έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι είναι μία πολύ κρίσιμη κατάσταση, απαιτεί ψυχραιμία και επαγγελματικούς χειρισμούς από ειδικούς, ενώ οι παράμετροι που διαφοροποιούν την αντιμετώπιση του είναι το αν μπορεί να πυροδοτήσει άμεσα τα εκρηκτικά, αν έχει ήδη εισέλθει στην εγκατάσταση ή όχι, αν βρίσκεται μαζί με άλλους ανυποψίαστους πολίτες ή αν έχει μαζί του ομήρους. Σύνοψη Ανακεφαλαιώνοντας, πρέπει να είμαστε πολύ επιμελείς, οξυδερκείς, με τεταμένη την προσοχή μας και στο σημείο που βρισκόμαστε να έχουμε καθορίσει το προσφορότερο σημείο κάλυψής μας για αυτοπροστασία και τον τρόπο αντίδρασης – ειδοποίησης του κέντρου επικοινωνιών, των Αρχών & προϊσταμένων μας Για να μπορέσουμε να δράσουμε αποτελεσματικά, θα πρέπει να: α) Γνωρίζουμε το χώρο, β) Ελέγχουμε την εγκατάσταση περιμετρικά & εσωτερικά και ακολούθως να τη φρουρούμε, γ) Ελέγχουμε την πρόσβαση του προσωπικού, των επισκεπτών, δημοσιογράφων κ.λπ. σε αυτήν δ) Καθορίζουμε εναλλακτικές διαδρομές τόσο για την ασφαλή προσέλευση ατόμων, ιδίως των επισήμων και high risk, όσο και για την ασφάλεια της εφοδιαστικής αλυσίδας, καθώς και της διοχέτευσης της παραγωγής στην κατανάλωση, ενώ προβλέπουμε κλιμάκωση των μέτρων ασφαλείας που λαμβάνουμε, ανάλογα με την επικρατούσα κατάσταση.
Οι αποτελεσματικές λύσεις με την αξιοποίηση των σύγχρονων τεχνολογιών λαμβάνουν πάντα υπόψη τόσο τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε επιχείρησης, όσο και τις ιδιαιτερότητες του φυσικού χώρου που θα πρέπει να προφυλαχθεί. Με την αξιοποίηση των σύγχρονων – ευφυών συστημάτων ασφάλειας επιτυγχάνεται η ελαχιστοποίηση της συμμετοχής του ανθρώπινου παράγοντα στη διαδικασία πρόληψης περιστατικών και η επιτάχυνση των απαραίτητων διαδικαστικών ενεργειών αντιμετώπισης κρίσεων.

Του Δημήτρη Λόγου
Ταξίαρχος ΕΛ.ΑΣ ε.α.