Υπερσύγχρονες τεχνολογίες ανίχνευσης, απέναντι στην τρομοκρατία

Κάποτε, όταν οι φίλοι μας ταξίδευαν σε χώρες του εξωτερικού, μπορεί να τους ζητούσαμε να μας φέρουν για σουβενίρ έναν ελβετικό σουγιά.

Τώρα, έτσι και τολμήσεις να περάσεις τις πύλες του αεροδρομίου με παρόμοιο αντικείμενο, κινδυνεύεις να συλληφθείς ως τρομοκράτης.

Τι μεσολάβησε όμως και τα τελευταία χρόνια άλλαξαν οι συνήθειες και ο τρόπος ελέγχου στα αεροδρόμια- και όχι μόνο; 

Υπάρχουν, κατά γενική ομολογία, κάποια γεγονότα που αλλάζουν τη ζωή μας, άλλες φορές αργά και σταδιακά και άλλες πάλι βίαια. Αν σήμερα λοιπόν, κάναμε ένα γκάλοπ σχετικά με το ποιο γεγονός έχει σημαδέψει τον 21ο αιώνα, η συντριπτική πλειοψηφία θα απαντούσε «η 11η Σεπτεμβρίου». Μπορεί ο κόσμος να παρακολουθεί απαθής τις τρομοκρατικές επιθέσεις μέσα από τα δελτία ειδήσεων, ακόμη και σε καθημερινή βάση, αλλά η συγκεκριμένη επίθεση ήρθε να μας υπενθυμίσει ότι ούτε καν οι Ηνωμένες Πολιτείες, η παγκόσμια υπερδύναμη, δεν μπορεί να κοιμάται ήσυχη. Οι πιο πρόσφατες, μάλιστα, επιθέσεις σε Μαδρίτη και Λονδίνο, μας απέδειξαν πόσο τρωτή είναι η δυτική κοινωνία της υψηλής τεχνολογίας. Έτσι λοιπόν, η ανάγκη για σύγχρονα συστήματα ασφαλείας γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική για τις κρατικές υποδομές ζωτικής σημασίας, όπως τα δίκτυα ενέργειας, μεταφοράς, επικοινωνιών και πληροφοριών, καθώς  και άλλων υποδομών που συνιστούν ένα πεδίο δράσης το οποίο καλείται Homeland Seurity.

Στο νέο αυτό τοπίο που ήδη έχει διαμορφωθεί, καλούμαστε όλοι να συμμορφωθούμε με τα ολοένα και πιο αυστηρά μέτρα ασφαλείας που εφαρμόζονται. Το πεδίο στο οποίο γίνονται περισσότερο εμφανή τα μέτρα αυτά και υλοποιείται η νέα φιλοσοφία ασφάλειας, στην οποία συμφώνησαν οι Η.Π.Α. αλλά και η E.E. με μικρές διαφορές, είναι τα αεροδρόμια. Στα πλαίσια αυτά, πρέπει όχι μόνο να αφήνουμε πίσω «επικίνδυνα» αντικείμενα, όπως υγρά, άλλά ακόμη και να βγάζουμε τα παπούτσια μας για εξονυχιστικό έλεγχο, αν μας ζητηθεί.

Νέα μέτρα ασφαλείας στα αεροδρόμια

Μέσα λοιπόν στο γενικότερο κλίμα ανησυχίας και τρόμου, τα μέτρα ασφαλείας στον ευαίσθητο χώρο των αεροδρομίων ενισχύονται, ενώ εξελίσσεται συνεχώς και ο εξοπλισμός που χρησιμοποιείται για τον έλεγχο επιβατών και αποσκευών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα νέα μέτρα ασφαλείας που τέθηκαν πρόσφατα σε ισχύ στα αεροδρόμια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αφορούν στη μεταφορά υγρών, στις χειραποσκευές των επιβατών. Συγκεκριμένα, όσοι αναχωρούν από οποιοδήποτε αεροδρόμιο της Ε.Ε. μπορούν πλέον να πάρουν μαζί τους στην καμπίνα του αεροσκάφους μικρές μόνο ποσότητες προϊόντων σε υγρή μορφή (π.χ. νερό, ποτά και αναψυκτικά, ζελέ, κρέμες, αλοιφές, κόλλα, λοσιόν, αρώματα, σαμπουάν, λακ μαλλιών, μάσκαρα, οδοντόπαστα, αφρό ξυρίσματος, σπρέι, υγρό φακών επαφής, μέλι, λάδι κ.ά.). Σύμφωνα με τον κανονισμό, επιτρέπονται υγρά σε δοχεία χωρητικότητας μέχρι 100 ml ανά συσκευασία, ο συνολικός αριθμός συσκευασιών θα πρέπει να χωράει σε μία διάφανη πλαστική σακούλα μέγιστης χωρητικότητας 1 λίτρου, ενώ ο κάθε επιβάτης δικαιούται να μεταφέρει μία μόνο τέτοια σακούλα, η οποία θα πρέπει να είναι επανασφραγιζόμενη και εντελώς κλειστή. Υγρά φάρμακα και διατροφικά είδη που είναι απαραίτητα στη διάρκεια του ταξιδιού, καθώς και βρεφικές τροφές, εξαιρούνται του κανονισμού. Αξίζει να διευκρινιστεί ότι τίποτα δεν αλλάζει για τις αποσκευές που παραδίδονται στο check-in.

Σύγχρονος εξοπλισμός στην υπηρεσία της αντιτρομοκρατίας 

Στόχος όμως είναι, τα νέα αυτά μέτρα να συνοδευτούν και με ένα σύνολο συστημάτων και εξοπλισμού, που θα ενισχύσουν ακόμα περισσότερο το επίπεδο ασφάλειας, κυρίως στα αεροδρόμια. Συγκεκριμένα, εταιρείες και ερευνητικά ιδρύματα σε Αμερική και Ευρώπη επιδίδονται σε έναν αγώνα δρόμου για την εφεύρεση του πιο άρτιου και ολοκληρωμένου συστήματος ασφαλείας, με στόχο την αποτροπή τρομοκρατικών επιθέσεων σε χώρους μαζικής παρουσίας ανθρώπων.
Μια από τις πιο σύγχρονες προτάσεις στο τομέα ανίχνευσης μετάλλων, είναι η πύλη διέλευσης PD6500i της εταιρίας Garrett (εικόνα 1). Πρόκειται για ένα σύστημα που ενσωματώνει βελτιωμένες λειτουργίες που ενισχύουν σημαντικά την απόδοση ανίχνευσης. Έχει την δυνατότητα να εντοπίζει ακριβώς τους στόχους δεξιά, αριστερά ή στο κέντρο του σώματος, διαθέτοντας πολλαπλό πηνίο σχεδιασμένο για να μειώνει την επιρροή εξωτερικών παρεμβολών. Η αυξημένη ευκολία χρήσης και η αξιοπιστία του, είναι τα βασικά γνωρίσματα του νέου αυτού συστήματος που αναμένεται να βελτιώσει σημαντικά τις διαδικασίες ελέγχου επιβατών. 
Στο αεροδρόμιο του Σαν Φρανσίσκο, εκτός από τα κλασικά μέτρα ασφαλείας έχει εγκατασταθεί και ένα νέο σύστημα από την εταιρεία GE Security. Το σύστημα αυτό έχει τοποθετηθεί σε ένα συγκεκριμένο σημείο ελέγχου, όπου ο απλός ανιχνευτής μετάλλων έχει πλέον αντικατασταθεί από συσκευή που διαπερνάει τα ρούχα και καταγράφει μεταλλικά ή μη μεταλλικά επικίνδυνα αντικείμενα. Επίσης, οι ακτίνες Χ για τις χειραποσκευές έχουν αντικατασταθεί από ένα πιο εξελιγμένο scanner, ενώ αισθητήρες που έχουν τοποθετηθεί χαμηλά σε ένα διάδρομο, ελέγχουν αυτόματα τα παπούτσια των επιβατών, χωρίς εκείνοι να χρειαστεί να τα βγάλουν.
Παράλληλα όμως με τις νέες τεχνικές ελέγχου χρησιμοποιούνται και βελτιωμένα συστήματα βιντεοσκόπησης, που ανά πάσα στιγμή καταγράφουν όλα όσα συμβαίνουν περιμετρικά του αεροδρομίου, καθώς και στις πύλες από τις οποίες εισέρχεται μόνο το προσωπικό. Οποιαδήποτε «ανωμαλία» καταγραφεί από κάμερα, ενεργοποιεί έναν υπολογιστή, ο οποίος με τη σειρά του ειδοποιεί το προσωπικό που χειρίζεται το σύστημα. Ακόμα και ένα γεγονός που θα περνούσε απαρατήρητο από το ανθρώπινο μάτι, όπως η είσοδος του ίδιου αυτοκινήτου στο χώρο του αεροδρομίου επί πολλές συνεχόμενες ημέρες, θέτει σε λειτουργία το συναγερμό.
Εδώ και περίπου 35 χρόνια οι ανιχνευτές μετάλλων ελέγχουν τους επιβάτες για μαχαίρια και όπλα. Αυτό που δεν μπορούν να κάνουν, όμως, είναι να εντοπίσουν τα πλαστικά εκρηκτικά που μπορεί κάποιος να έχει δέσει γύρω από το σώμα του. Αυτό το κενό έρχονται να καλύψουν κάποιες νέες συσκευές. Γνωστός με την ονομασία Entry Scan4 (εικόνα 2), ο ανιχνευτής που έφερε στην αγορά η GE Security ανιχνεύει ακόμη και μηδαμινά ίχνη από εκρηκτικά. Καθώς ο επιβάτης περνάει από μία αψίδα δέχεται μία μικρή «επίθεση» από ατμούς και μόρια, τα οποία συλλέγει και αναλύει η συσκευή, προκειμένου να εξακριβώσει αν μεταφέρει πάνω του επικίνδυνες εκρηκτικές ύλες σε υγρή μορφή. Μάλιστα, η συγκεκριμένη τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανίχνευση και ναρκωτικών ουσιών. Ωστόσο, αυτά τα μηχανήματα δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ευρέως, παρά μόνο σε επιβάτες που κρίνονται «ύποπτοι» και στους οποίους επιβάλλεται συμπληρωματικός έλεγχος.
Ακριβώς όπως οι παραπάνω συσκευές, έτσι και τα Finger Samplers στοχεύουν στον εντοπισμό εκρηκτικών υπολειμμάτων, αυτή τη φορά όμως το μόνο που απαιτείται είναι το άγγιγμα ενός δαχτύλου σε ένα απλό κομμάτι χαρτί. Αυτό καθίσταται δυνατό, καθώς μικρές ποσότητες εκρηκτικών ουσιών παραμένουν στα νύχια ή στο δέρμα, ακόμη και αν ο επίδοξος τρομοκράτης πλύνει τα χέρια του πολλές φορές. Το μηχάνημα όμως που θα διευκολύνει σημαντικά τον έλεγχο των επιβατών είναι μια συσκευή ανίχνευσης υποδημάτων, η οποία έχει τη δυνατότητα να ανιχνεύσει εκρηκτικές ουσίες, χωρίς να χρειαστεί ο επιβάτης να βγάλει τα παπούτσια του.

Μέχρι εδώ όλα καλά όσον αφορά τα εκρηκτικά. Τι γίνεται όμως με τα κρυμμένα όπλα που μπορεί να μεταφέρει κάποιος επάνω του; Η τεχνολογία δεν άργησε να δώσει απάντηση και σε αυτό το πρόβλημα με ένα μηχάνημα, το οποίο, χρησιμοποιώντας ακτίνες Χ διαπερνάει τα ρούχα – αλλά όχι το δέρμα – και τραβάει φωτογραφίες. Για αυτή του την ικανότητα να τα βλέπει όλα (εκρηκτικά και όπλα), κάποιοι το αποκαλούν  «γυμνό μηχάνημα». Ωστόσο, αν και το μηχάνημα είναι διαθέσιμο εδώ και μήνες, δεν έχει χρησιμοποιηθεί για λόγους προσωπικών δεδομένων. Έτσι, οι εταιρείες προσπαθούν να βρουν έναν τρόπο ώστε στην οθόνη να διαγράφεται η μορφή ξένων αντικειμένων πάνω στο σώμα αλλά όχι και το ίδιο το σώμα. Ένα βήμα παραπάνω έχει γίνει με την τεχνολογία χιλιοστομετρικών κυμάτων, τα οποία ακολουθούν την ίδια σχεδόν λειτουργία με το προηγούμενο μηχάνημα, χωρίς, όμως να εκπέμπουν ραδιενέργεια. Μία πρόταση που υλοποιεί τη συγκεκριμένη τεχνολογία, έρχεται από την εταιρεία L-3 Communications και το ProVision Body Screening, ένα σύστημα ανίχνευσης, που χρησιμοποιώντας χιλιοστομετρικά κύματα, λαμβάνει εικόνες μέσα από τα ρούχα και τις αποσκευές, εντοπίζοντας όπλα, εκρηκτικά ή ναρκωτικά.
Στον τομέα ελέγχου των χειραποσκευών, ωστόσο, δεν έχουν αλλάξει και πολλά από την 11η Σεπτεμβρίου και μετά, καθώς εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται οι ακτίνες Χ με τη βοήθεια των οποίων προβάλλονται τα περιεχόμενα των αποσκευών σε μία οθόνη. Προκειμένου όμως ο έλεγχος να απεξαρτηθεί από το ανθρώπινο λάθος, εξετάζεται το ενδεχόμενο χρήσης κάποιων άλλων μηχανημάτων που χρησιμοποιούν πάλι ακτίνες Χ, προκειμένου να δημιουργήσουν μία τρισδιάστατη εικόνα. Σε αυτήν την περίπτωση ο συναγερμός τίθεται σε λειτουργία αυτόματα, χωρίς να απαιτείται η ανθρώπινη παρέμβαση. Το υψηλό κόστος όμως, τέτοιων μηχανημάτων στέκεται μέχρι στιγμής εμπόδιο.
Τέλος, οι αποσκευές που παραδίδονται στο check-in εξετάζονται από CT scanners, αλλά αυτά τα συστήματα είναι αργά, χαλάνε πολύ εύκολα και συχνά υποπίπτουν σε λάθη. Έτσι, η Rapiscan Systems δοκιμάζει ένα νέο μηχάνημα στην Αγγλία. Η διαφορά του είναι ότι, αντίθετα από τα υπάρχοντα συστήματα που στριφογυρίζουν ώστε να καταγραφούν οι αποσκευές από διαφορετικές οπτικές γωνίες, αυτό το σύστημα χρησιμοποιεί πολλές κάμερες, που καταγράφουν διαφορετικές γωνίες των αποσκευών, καθώς αυτές κινούνται στον ιμάντα. 
Και επειδή η φαντασία δεν έχει όρια, σας ενημερώνουμε ότι πρόσφατα τέθηκε- έστω και πιλοτικά- σε ισχύ η μονάδα πιστοποίησης επιβατών, η οποία επιτρέπει στους επιβάτες να περάσουν από τον έλεγχο γρηγορότερα, πληρώνοντας βέβαια κάτι παραπάνω. Πώς γίνεται αυτό; Έχοντας εγγραφεί νωρίτερα και έχοντας ήδη δώσει όλες τις βιομετρικές και λοιπές πληροφορίες που απαιτούνται, οι οποίες κρατούνται σε φάκελο. Τον έλεγχο αυτό, αναλαμβάνει μια μονάδα που έχει αναπτύξει η GE Security και περιλαμβάνει λειτουργίες ανίχνευσης εκρηκτικών, βιομετρική αναγνώριση (συμπεριλαμβανομένης και της ίριδας του ματιού) καθώς και συσκευές ανίχνευσης παπουτσιών. Οι επιβάτες λοιπόν, που επιλέγουν αυτόν τον τρόπο ελέγχου προκειμένου να επιταχύνουν τις διαδικασίες κατά την επιβίβασή τους, διαθέτουν μία προσωπική κάρτα αναγνώρισης με αποθηκευμένα προσωπικά τους στοιχεία , την οποία τοποθετούν στο μηχάνημα, ώστε να πιστοποιηθεί η ταυτότητά τους. Και αν αναρωτιέστε ποιοι θα πλήρωναν παραπάνω για να περάσουν εθελοντικά από έλεγχο, σας λέμε ότι μέχρι στιγμής 32.000 άτομα έχουν εγγραφεί και πληρώνουν περίπου 100 δολάρια, ώστε να έχουν το «προνόμιο» να περάσουν από τον έλεγχο γρηγορότερα. Δύο άλλα προϊόντα από την ίδια εταιρεία είναι το Streer Lab και το Street Lab 2, που αποτελούν φορητές μονάδες ανίχνευσης laser επικίνδυνων υλικών, όπως υγρά ή βιολογικά όπλα.
Το πεδίο δράσης όμως των υπερσύγχρονων αυτών συστημάτων, δεν περιορίζεται μόνο στα αεροδρόμια. Πρόσφατα παρουσιάστηκε ένα νέο έξυπνο σύστημα που εντοπίζει εκρηκτικά και χημικές ουσίες και είναι σχεδιασμένο για τοποθέτηση σε εισόδους σιδηροδρομικών σταθμών και μετρό. Το σύστημα, που ανέπτυξε η εταιρεία Transport Secretary Alistair Darling, βασίζεται σε ένα σαρωτή χιλιοστομετρικών κυμάτων, που μπορεί να εντοπίζει ύποπτα αντικείμενα καλυμμένα κάτω από τα ρούχα. Οι δοκιμές του συστήματος έχουν ήδη ξεκινήσει στο σταθμό Paddington του Λονδίνου και αν στεφθούν με επιτυχία, η χρήση του αναμένεται να επεκταθεί και σε άλλους σταθμούς, όπως τις πλατφόρμες της γραμμής που οδηγεί στο αεροδρόμιο Heathrow.
Μπορεί όλα αυτά τα μηχανήματα να μοιάζουν σαν να έχουν βγει από κάποια ταινία επιστημονικής φαντασίας, αλλά σε σύντομο χρονικό διάστημα θα αποτελούν μέρος της τυπικής διαδικασίας ελέγχου στους χώρους μαζικής παρουσίας ανθρώπων. Μάλιστα, γι’ αυτόν τον εξοπλισμό, κράτη και διοικήσεις ξοδεύουν εκατομμύρια ευρώ και δολάρια, αναζητώντας τις βέλτιστες λύσεις απέναντι στους επίδοξους τρομοκράτες. Οι ίδιοι οι ερευνητές προβλέπουν αύξηση των συστημάτων ασφαλείας, όχι μόνο για τον περιορισμό της τρομοκρατίας, αλλά και για λόγους ηρεμίας του επιβατικού κοινού, το οποίο τα τελευταία χρόνια, μετά τις επιθέσεις σε αεροδρόμια, μετρό και τρένα, έχει χάσει την εμπιστοσύνη του. Έτσι, σε μία προσπάθεια ενθάρρυνσης του κόσμου να χρησιμοποιήσει τα μέσα μαζικής μεταφοράς, κράτη και διοικήσεις θα συνεχίσουν να αναζητούν πιο ασφαλή συστήματα.
Η τεχνολογία όμως, από μόνη της, δεν κάνει θαύματα. Όσα λεφτά και αν ξοδευτούν, οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι ποτέ δεν θα κατασκευαστεί το τέλειο μηχάνημα. Κι αυτό, γιατί ο ανθρώπινος παράγοντας πάντα θα μεσολαβεί, το λάθος θα καραδοκεί και γιατί οι τρομοκράτες πλέον έχουν επίσης στην κατοχή τους σύγχρονο εξοπλισμό και νέες ιδέες, προκειμένου να πετύχουν το σκοπό τους. Για παράδειγμα, προκειμένου να ξεφύγουν από τα μηχανήματα που ανιχνεύουν υπολείμματα εκρηκτικών υλών, θα έβαζαν ένα τρίτο άτομο να χειριστεί αυτές τις ουσίες και οι ίδιοι θα έβγαιναν «καθαροί» από έναν πιθανό έλεγχο. Επίσης, πρέπει να αναφέρουμε ότι στους περισσότερους ελέγχους με μηχανήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω, γίνεται επιλεκτική εξέταση επιβατών, λόγω έλλειψης χρόνου. Έτσι, το προσωπικό ασφαλείας παίζει με τις πιθανότητες και ποτέ δεν μπορεί να είναι σίγουρο αν διάλεξε το κατάλληλο άτομο για εξέταση και ότι δεν τους ξέφυγε ο πραγματικός «κακός».