Οπλοκατοχή και Οπλοφορία. Αξιολόγηση και Πιστοποίηση της Ψυχικής Κατάστασης του ενδιαφερόμενου και το Πιστοποιητικό Ψυχικής Υγείας

Η χορήγηση άδειας οπλοκατοχής και οπλοφορίας είναι ένα ιδιαίτερα κρίσιμο ζήτημα που εκτός από τα τυπικά προβλεπόμενα της νομοθεσίας, προϋποθέτει την ιδιαίτερα σημαντική διαδικασία αξιολόγησης της ψυχικής υγείας των ενδιαφερομένων.  

Γεώργιος Ι. Καραμπουτάκης *

Ψυχίατρος

Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών

*Διδάκτωρ Διαχείρισης Κρίσεων Επειγουσών Καταστάσεων & Μαζικών Καταστροφών

 Επιστημονικός Συνεργάτης Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής Ε.Κ.Π.Α.

 Επιστημονικός Συνεργάτης «Ερρίκος Ντυνάν» Hospital Center

 Πραγματογνώμων Εισαγγελίας και Πρωτοδικείου Αθηνών & Πειραιώς

 Διαπιστευμένος Διαμεσολαβητής Υπουργείου Δικαιοσύνης

Προβλεπόμενα από την Ελληνική νομοθεσία

Σύμφωνα με την υφιστάμενη ελληνική νομοθεσία, δύναται να οπλοφορούν, Έλληνες Πολίτες που έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους, μετά από άδεια της αρμόδιας αστυνομικής αρχής του τόπου κατοικίας ή διαμονής τους στις παρακάτω περιπτώσεις:

• Για την ατομική τους ασφάλεια μετά από γνώμη του αρμόδιου εισαγγελέα πλημμελειοδικών, εφόσον συντρέχουν ιδιαίτερα σοβαροί λόγοι.
• Για την προστασία προσώπων ή την ασφάλεια δημόσιων καταστημάτων, τραπεζών, μουσείων, μεταφοράς χρημάτων ή αξιών, οικημάτων που έχουν ανάγκη ειδικής προστασίας, επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας, ή προοριζόμενων για εξυπηρέτηση της εθνικής άμυνας ή άλλων μεγάλης αξίας και σπουδαιότητας επιχειρήσεων ή εγκαταστάσεων. Στις περιπτώσεις αυτές η άδεια κατοχής χορηγείται στο όνομα των νόμιμων εκπροσώπων των προσώπων ή των ανωτέρω φορέων, ενώ η άδεια οπλοφορίας στο όνομα των υπευθύνων ασφαλείας των προσώπων ή φορέων.
• Για άσκηση στη σκοποβολή, με όπλα που επιτρέπονται γι’ αυτόν το σκοπό. Οι άδειες αυτές χορηγούνται από την αρμόδια αστυνομική αρχή στο όνομα μελών αναγνωρισμένων αθλητικών σωματείων που επιδιώκουν την προαγωγή του αθλήματος της σκοποβολής.
• Για κατοχή και χρήση κυνηγετικού όπλου.

Δεν χορηγούνται ή ανακαλούνται άδειες οπλοκατοχής και οπλοφορίας :

• Σε όσους έχουν καταδικασθεί αμετάκλητα:

1. Για πράξεις που προβλέπονται και τιμωρούνται σε βαθμό κακουργήματος
2. Για παραβάσεις του νόμου περί ναρκωτικών και προστασίας από το οργανωμένο έγκλημα,  για παραβάσεις διατάξεων που αφορούν αλιεία με εκρηκτικές ύλες, ή τοξικές ουσίες, για παράνομη εμπορεία  όπλων και συναφών υλικών
3. Για οποιοδήποτε πλημμέλημα που διώκεται αυτεπαγγέλτως και τελείται με πρόθεση, σε περίπτωση καταδίκης, σε περίπτωση που εκκρεμεί ποινική δίωξη για συγκεκριμένες παραβάσεις

• Σε όποιον δεν παρέχει εχέγγυα ασφαλούς φύλαξης και χρήσης των όπλων και λοιπών αντικειμένων, που αναφέρονται στον παρόντα νόμο και ιδιαίτερα σε όσους πάσχουν ή νοσηλεύτηκαν για ψυχασθένεια, ψυχοπάθεια ή άλλες ψυχονευρωτικές καταστάσεις.

      Η Νομοθεσία για το πιστοποιητικό ψυχικής υγείας

Σύμφωνα με τον νομοθέτη, η κατάσταση της ψυχικής υγείας του ενδιαφερόμενου πιστοποιείται από ιατρικό πιστοποιητικό ιατρού ειδικότητας νευρολόγου ή ψυχιάτρου ή ακόμη και παθολόγου και το οποίο παραδίδεται στον ενδιαφερόμενο από τον ιατρό εντός σφραγισμένου φακέλου.Ο νομοθέτης, επίσης αποφασίζει ότι το πιστοποιητικό ψυχικής υγείας ισχύει για όσο διάστημα ισχύει και η άδεια για την οποία εκδόθηκε. Ο νομοθέτης υποδεικνύει και πως ακριβώς θέλει να υφίσταται το ιατρικό πιστοποιητικό παραθέτοντας υπόδειγμα ιατρικού πιστοποιητικού (εικόνα 1).

Στην εικόνα 2 βλέπετε το πιστοποιητικό που συνήθως δίνουμε εμείς οι ψυχίατροι. Όπως θα παρατηρήσετε το πιστοποιητικό είναι πιο φειδωλό σε σχέση με το υπόδειγμα που προτείνει ο νομοθέτης και με έντεχνο τρόπο αναφέρει ότι πιστοποιείται  η ψυχική κατάσταση του υποψηφίου κατά την εξέταση ή στην παρούσα φάση.

Ο κρίσιμος ρόλος της επιστήμης της ψυχιατρικής

Η ψυχιατρική βεβαίωση για καταλληλότητα ενός ατόμου για οπλοφορία είναι αλήθεια ότι φέρνει την ψυχιατρική κοινότητα σε δύσκολη θέση. Ο νόμος περιγράφει το ψυχιατρικό πιστοποιητικό χωρίς να θέτει συγκεκριμένα κριτήρια αξιολόγησης, επιπλέον δίνει τη δυνατότητα ακόμη και σ’ ένα παθολόγο ενώ η ψυχοπαθολογία που περιγράφει χρησιμοποιεί όρους που η σύγχρονη ψυχιατρική έχει αντικαταστήσει προ πολλού.

Θα πρέπει να αναρωτηθούμε λοιπόν τι προσπαθεί η Πολιτεία να εξασφαλίσει μέσω ενός τέτοιου ιατρικού πιστοποιητικού. Προσπαθεί να αποτρέψει την πρόσβαση ατόμων με ψυχικά προβλήματα σε όπλα ή θέλει εγγυήσεις για τη συμπεριφορά του ατόμου που οπλοφορεί στο μέλλον;

Τι συμβαίνει σήμερα στην πραγματικότητα όσον αφορά την αξιολόγηση και την πιστοποίηση; Κι όμως, εκείνο που τίθεται εν αμφιβόλω είναι αυτή ακριβώς η αξιοπιστία της Ψυχιατρικής να αξιολογήσει, να αποφασίσει και να πιστοποιήσει  ποιος είναι ο κατάλληλος να φέρει όπλο και ποιος όχι.

Ο Ψυχίατρος λοιπόν, έχει τη δυνατότητα να κρίνει από μια κλινική εξέταση αν κάποιος είναι κατάλληλος για οπλοφορία; Εκείνο που έχει την ικανότητα να κρίνει ο Ψυχίατρος σύμφωνα με την επιστημονική μου άποψη, είναι ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή ποιος είναι ανίκανος για οπλοφορία. Αν δηλαδή διαπιστωθεί στον υποψήφιο ενεργός ψυχοπαθολογία, τότε ο υποψήφιος κρίνεται ως ακατάλληλος.

Από κει και πέρα όμως; Η μη διαπίστωση ψυχικής διαταραχής σημαίνει ότι τέτοια διαταραχή δεν υπάρχει ή ότι δεν θα υπάρξει στο μέλλον;

Έχει δημιουργηθεί και συνεχώς καλλιεργείται, ένα κλίμα υπερβολικών προσδοκιών και απαιτήσεων από τους Ψυχιάτρους, μέχρι του σημείου να ζητούν από μας όχι μόνο να ερμηνεύσουμε κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά, ακόμη και την πιο ακραία ή και ειδεχθή, αλλά και να προβλέψουμε με ασφάλεια τον τρόπο με τον οποίο ένα πρόσωπο θα αντιδράσει στο μέλλον σε οποιεσδήποτε συνθήκες.

Πως μπορεί ένας ψυχίατρος να πιστοποιήσει τη χρήση ναρκωτικών ουσιών, όταν ένας χρήστης (ακόμα και ένα συστηματικός χρήστης) μπορεί να βγει καθαρός μόλις 48 συναπτές ώρες ολικής αποχής; Είναι λοιπόν αστειότητα να υποστηρίζουμε ότι μπορούμε να κρίνουμε αν κάποιος είναι κατάλληλος να φέρει όπλο, από μια κλινική εξέταση ή από ένα ψυχομετρικό τεστ.

Για να εκτιμήσεις αν κάποιος είναι κατάλληλος να φέρει όπλο πρέπει σαφέστατα, εκτός από την κλινική εξέταση, τις τοξικολογικές εξετάσεις και πιθανόν τα ψυχομετρικά τεστ, να έχεις μια γνώση της αναπτυξιακής του εξέλιξης, της ιστορίας του, της πορείας της ζωής του.

Αν διαπιστώσεις λοιπόν ότι ο άνθρωπος πίσω από την σκανδάλη, από τα 15 του χρόνια έως τα 18 του μπλεκόταν συνέχεια σε καβγάδες στο σχολείο ή ότι αργότερα είχε πέντε τροχαία ατυχήματα από υπερβολική ταχύτητα, έχεις ισχυρές ενδείξεις ότι πρόκειται για άνθρωπο με αδυναμία ελέγχου των παρορμήσεων και της συμπεριφοράς του. Ως εκ τούτου, ίσως θα είχε μεγαλύτερη αξία, ένας υποψήφιος αντί να δείξει το βιβλιάριο υγείας του στον εξεταστή Ψυχίατρο, να του προσκομίσει μια βεβαίωση ασφάλισης του αυτοκινήτου του με ένα ιστορικό ζημιών, ώστε να διαπιστώσει αν υποκύπτει κατ’ επανάληψη σε τροχαία ατυχήματα, διαμορφώνοντας έτσι κάποια άποψη για την ψυχική του υγεία.

Συμπεράσματα – Προτάσεις

Στο πλαίσιο λοιπόν μιας εγκυρότερης αξιολόγησης και πιστοποίησης αφενός της ψυχικής υγείας και αφετέρου της καταλληλότητας των υποψηφίων για οπλοφορία παραθέτονται κάποιες προτάσεις για αναμόρφωση του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου, όπως:

• Αξιολόγηση και πιστοποίηση της ψυχικής υγείας του υποψήφιου μόνο από ψυχιάτρους.
• Καθιέρωση αντικειμενικών κριτηρίων αξιολόγησης και πιστοποίησης της ψυχικής υγείας, όπως η έκδοση ιατρικού πιστοποιητικού ψυχικής υγείας κατόπιν επαναλαμβανόμενης εκτίμησης της ψυχικής κατάστασης μέσω μερικών κι όχι μίας κλινικών συνεντεύξεων λαμβάνοντας υπόψη: Ατομικό και Οικογενειακό Ιστορικό – Αναπτυξιακό Ιστορικό – Ιατρικό Ιστορικό – Εκτίμηση Προσωπικότητας & Συμπεριφοράς – Εκτίμηση Λειτουργικότητας
• Έγκριση από τον νομοθέτη διεθνώς πιστοποιημένων ψυχομετρικών εργαλείων εκτίμησης της προσωπικότητας, ως βοηθητικά εργαλεία στην προσπάθεια εκτίμησης της καταλληλότητας των υποψηφίων για οπλοφορία, ή δημιουργία από ειδικούς επιστήμονες ειδικού ψυχομετρικού εργαλείου εκτίμησης και πιστοποίησης της καταλληλότητας των υποψηφίων για οπλοφορία.
• Περιοδικός επανέλεγχος – επαναξιολόγηση της ψυχικής κατάστασης των ατόμων που κατέχουν άδεια οπλοφορίας (π.χ. κάθε χρόνο)
• Κατάρτιση επικαιροποιημένου καταλόγου ψυχιατρικών παθήσεων (σε αντιστοιχία με τα σύγχρονα ταξινομητικά συστήματα – DSM V).
• Δημιουργία βάσης δεδομένων με άτομα που δεν θα πρέπει να οπλοφορούν, μέσω των αρχείων μονάδων υγείας και της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης (με πρόβλεψη φυσικά διασφάλισης των προσωπικών δεδομένων)
• Υποχρεωτική διενέργεια τοξικολογικού ελέγχου για χρήση ναρκωτικών ουσιών μέσω πιστοποιημένων τεστ με χορήγηση βεβαίωσης των αποτελεσμάτων.
• Καθιέρωση μεταβατικής περιόδου μεταξύ της πιστοποίησης της ψυχικής υγείας και της έκδοσης της άδειας οπλοφορίας και συμμετοχή σε πιστοποιημένο πρόγραμμα εκπαίδευσης (ιδίως για νέους υποψήφιους για οπλοφορία)

Λόγω ιδιαίτερης σημαντικότητας θα εξετάσουμε εκτενέστερα δύο από τις παραπάνω προτάσεις.

Πρώτον, στη διενέργεια τοξικολογικού ελέγχου, όταν πρόκειται να εκδοθεί κάποιο πιστοποιητικό ψυχικής υγείας για οπλοφορία αλλά και πιστοποιητικό ψυχικής υγείας για άδεια προσωπικού ασφαλείας (security), αυτός πρέπει να είναι υποχρεωτικός. Η εξέταση είναι πολύ απλή και αξιόπιστη. Με την συλλογή λίγων ml ούρων σε έναν ουροσυλλέκτη και τη χρήση των πιστοποιημένων drug test που βλέπετε στην εικόνα 3 ελέγχεται και πιστοποιείται εύκολα και γρήγορα η χρήση ή όχι των περισσότερων ναρκωτικών ουσιών κατά την εξέταση και για το χρονικό διάστημα που κάθε μια από τις ελεγχόμενες ουσίες παραμένει στα ούρα του οργανισμού σε σχέση με την τελευταία λήψη της ουσίας.

Έχοντας κατά νου τις απαιτήσεις και τα αυστηρά κριτήρια για το προσωπικό ασφαλείας που έχουν οι μεγάλες εταιρίες, παράλληλα με το ιδιαίτερο ενδιαφέρον αυτών για την διατήρηση του  κύρους τους στην αγορά, με την διενέργεια τοξικολογικού ελέγχου και την παροχή σχετικής βεβαίωσης, από την μία διασφαλίζεται κατά το δυνατόν κάθε φορέας ή εταιρία που χρησιμοποιεί προσωπικό που οπλοφορεί ή προσωπικό ασφαλείας (security) και από την άλλη διασφαλίζεται, όσο είναι δυνατόν, η αξιοπιστία της ιατρικής βεβαίωσης σε ότι αφορά την χρήση ή και εξάρτηση από ναρκωτικές ουσίες.

Κατά δεύτερον θα αναφερθούμε στην εκπαίδευση τόσο την θεωρητική όσο και την πρακτική και το πόσο σημαντική είναι αυτή. Εκείνο που έχει σημασία είναι πόσο εκπαιδευμένος είναι κανείς και πόσο η υποδομή του είναι τέτοια ώστε τη δεδομένη στιγμή να μπορεί να χρησιμοποιήσει ευλόγως και ελλόγως ένα όπλο»

Εμμέσως αναφέρομαι στην λεγόμενη αντιληπτική ικανότητα η οποία είναι απαραίτητο και να εκτιμάται αλλά και να εξασκείται τακτικά. Και αυτό απ’ ότι γνωρίζω δεν γίνεται ούτε προβλέπεται νομοθετικά στην χώρα μας, ενώ σε χώρες με εξελιγμένη νομοθεσία, γίνεται μέσω εξομοιωτών σκοποβολής.

* Το άρθρο βασίζεται σε σχετική ομιλία του υπογράφοντα που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του 4^ου Συνεδρίου SecurityProject 2016. Μάλιστα, αξίζει να σημειώσουμε ότι πολύ πρόσφατα και μετά το συνέδριο που παρακολούθησαν υπεύθυνοι της πολιτικής και φυσικής ηγεσίας της Ελληνικής Αστυνομίας ανακοινώθηκε τροποποίηση των όρων και προϋποθέσεων χορήγησης άδειας οπλοφορίας σε πολίτες για την ατομική τους ασφάλεια.