Έξυπνο σπίτι και ασφάλεια

Οι μεγάλες εταιρείες ηλεκτρολογικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού παρουσιάζουν συνεχώς λύσεις που προορίζονται για τον τομέα του έξυπνου σπιτιού, αποδεικνύοντας ότι πρόκειται για μια διαρκώς εξελισσόμενη αγορά, με σημαντικές προοπτικές, στην οποία η ασφάλεια διαδραματίζει σημαντικό ρόλο.  

Όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια ακούμε και διαβάζουμε για το επονομαζόμενο “έξυπνο σπίτι”. Παρουσιάσεις σχετικών εφαρμογών γίνονται τόσο σε έντυπα εξειδικευμένου περιεχομένου, αλλά και σε μέσα μαζικής ενημέρωσης που απευθύνονται στο ευρύ κοινό. Ποιος είναι όμως ο ορισμός του και τι προσφέρει στο χρήστη του σε σχέση με τις συμβατικές οικίες; Και το κυριότερο, εκείνο που ενδιαφέρει πρωτίστως τους αναγνώστες του Security Manager, ποια η σχέση του με τα συστήματα ασφαλείας;

Βασικές έννοιες
Ο προσδιορισμός της έννοιας του έξυπνου σπιτιού δεν είναι μονοδιάστατος, καθώς χρησιμοποιούνται πολλές εναλλακτικές τεχνικές για την υλοποίησή του. Αν θέλουμε όμως να προσδώσουμε σύντομα και περιεκτικά τον ορισμό για το έξυπνο σπίτι, μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για μια κατοικία που είναι εξοπλισμένη με ειδικά συστήματα και μονάδες, που διασυνδέονται μεταξύ τους κάτω από μια κοινή πλατφόρμα, η οποία επιτρέπει στους χρήστες να ελέγχουν και να προγραμματίζουν, είτε βρισκόμενοι στο εσωτερικό της οικίας είτε εξ αποστάσεως, τις διάφορες λειτουργίες και συσκευές της οικίας. Συγκεκριμένα, οι χρήστες μπορούν να ελέγξουν το φωτισμό, τη ρύθμιση της θερμοκρασίας, τη λειτουργία των διάφορων οικιακών συσκευών και, φυσικά, να δώσουν εντολές στο σύστημα συναγερμού. Οι δυνατότητες που συνθέτουν το έξυπνο σπίτι δεν περιορίζονται μόνο στα προαναφερθέντα. Ανάλογα με το κόστος που είναι διατεθειμένος να διαθέσει ο ιδιοκτήτης, μπορούν να επεκταθούν και σε άλλες λειτουργίες ή ανάλογα να περιοριστούν.
Τα τελευταία χρόνια, ο τομέας του οικιακού αυτοματισμού έχει μια ραγδαία ανάπτυξη. Η χρήση των IP δικτύων και η διάχυση της ψηφιακής τεχνολογίας στις περισσότερες εκ των εφαρμογών που χρησιμοποιούνται, έκανε εφικτή την εισαγωγή τεχνολογιών που μέχρι σήμερα χρησιμοποιούνταν μόνο σε μεγάλα επαγγελματικά κτίρια, σε μικρότερα κτίρια και σε οικίες. Οι εταιρείες αντιλήφθηκαν αυτήν την τάση και την αυξανόμενη ζήτηση και παρουσιάζουν συνεχώς προϊόντα και ολοκληρωμένες λύσεις προς αυτήν την κατεύθυνση.
Ακόμα όμως υπάρχει σε πολλούς η εσφαλμένη αντίληψη ότι οι εφαρμογές του έξυπνου σπιτιού έχουν να κάνουν μόνο με τον έλεγχο του φωτισμού. Και κυριαρχεί αυτή η αντίληψη, εν μέρει και δικαιολογημένα, διότι οι πρώτες εφαρμογές που παρουσιάσθηκαν είχαν όντως να κάνουν με τις βασικές λειτουργίες φωτισμού, όπως τη διαχείριση των εσωτερικών και εξωτερικών φώτων μιας οικίας και την προσπάθεια εξοικονόμησης ενέργειας μέσω της ορθολογικής χρήσης αυτών. Αυτό όμως ήταν το αρχικό στάδιο, καθώς πλέον έχουμε περάσει σε εφαρμογές ολοκληρωμένης διαχείρισης των λειτουργιών μιας οικίας, όπως του κλιματισμού, της θέρμανσης, της παραγωγής ζεστού νερού χρήσης, του ελέγχου των θυρών. Φυσικά, ανάμεσα σε αυτές τις λειτουργίες, προεξέρχοντα ρόλο παίζει και ο έλεγχος των συστημάτων ασφαλείας. Ειδικά σήμερα όπου τα κρούσματα διαρρήξεων έχουν αυξηθεί σημαντικά, οι εφαρμογές "smart home" που ενσωματώνουν τις λειτουργίες ασφάλειας, θεωρούνται απαραίτητες.

Εναλλακτικές προσεγγίσεις
Όπως προαναφέραμε, υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις για την υλοποίηση εφαρμογών οικιακού αυτοματισμού. Καταρχήν, υπάρχουν τα κεντροποιημένα συστήματα, τα οποία βασίζουν τη λειτουργία τους στην ύπαρξη ενός κεντρικού υπολογιστή, ο οποίος διασυνδέεται με τις συσκευές που θέλουμε να ελέγχουμε και ο έλεγχος γίνεται μέσω του κεντρικού σταθμού εργασίας. Ο υπολογιστής μπορεί να συνδεθεί και μέσω ειδικού αντάπτορα- μόντεμ και με ένα κινητό τηλέφωνο, οπότε δίνεται η δυνατότητα στο χρήστη να επιτηρεί και να προγραμματίζει – μερικώς ίσως – το σύστημα εξ αποστάσεως. Αυτά τα συστήματα ανήκουν στην κατηγορία εφαρμογών BMS (building Management System) και αποτελούν μια πιο ελαφριά μετεξέλιξη παρόμοιων συστημάτων, που πρωτοξεκίνησαν να χρησιμοποιούνται σε μεγάλα επαγγελματικά κτήρια.
Μια άλλη προσέγγιση είναι τα αποκεντροποιημένα συστήματα, στα οποία κάθε επιμέρους συσκευή ή σύστημα είναι ανεξάρτητη από τις υπόλοιπες, με αποτέλεσμα, σε περίπτωση βλάβης μιας συσκευής να υπάρχει δυνατότητα συνέχισης της λειτουργίας. Χαρακτηριστικότερος εκπρόσωπος αυτών των συστημάτων είναι το Instabus EIB (European Installation Bus), το οποίο χρησιμοποιείται ευρύτατα σε εφαρμογές οικιακού αυτοματισμού. Αποτελεί μια ευρωπαϊκή πρόταση και η ανάπτυξή του έχει ξεκινήσει περίπου 20 χρόνια πριν. Πλέον, έχει διαδοθεί σε πολλές χώρες εντός και εκτός της Ευρώπης. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι σύμφωνα με εκτιμήσεις, σήμερα βρίσκονται σε λειτουργία πάνω από 5.000.000 συσκευές σε ολόκληρο τον πλανήτη. Εκείνο που χαρακτηρίζει το σύστημα EIB είναι ότι πρόκειται περί ανοικτού συστήματος. Αποτελεί το αποτέλεσμα συνεργασίας ενός μεγάλου αριθμού εταιρειών, των οποίων ο αριθμός κυμαίνεται περίπου στις 120, που συνεργάσθηκαν στο πλαίσιο ενός κοινού οργανισμού, της Konnex Association. Όλα τα προϊόντα EIB/KNX που προέρχονται από αυτές τις εταιρείες, μπορούν να επικοινωνούν και να συνεργάζονται μεταξύ τους απρόσκοπτα, οπότε δίνονται μεγάλα περιθώρια ευελιξίας, τόσο στους εγκαταστάτες αλλά και στους τελικούς πελάτες, προκειμένου να επιλέξουν εκείνες τις λύσεις που ενδείκνυνται καλύτερα για τη συγκεκριμένη εφαρμογή.
Βεβαίως, διαφορές υπάρχουν εκτός της δομής των συστημάτων, ακόμα και στον τρόπο που μεταδίδονται τα σήματα. Υπάρχουν οι τεχνολογίες bus, που χρησιμοποιούν ειδικά καλώδια για τη μετάδοση των σημάτων, αλλά και η τεχνολογία power line που χρησιμοποιεί την ηλεκτρολογική καλωδίωση για τη μετάδοση του σήματος. Τέλος, έντονη κάνουν την εμφάνισή τους και οι συσκευές ασύρματης επικοινωνίας, με τη χρήση ραδιοκυμάτων σε ένα καθορισμένο φάσμα συχνοτήτων.

Συστήματα ασφαλείας και έξυπνο σπίτι
Πώς όμως ενσωματώνεται ένα σύστημα ασφάλειας στην υλοποίηση μιας εφαρμογής "smart home"; Όπως είδαμε, υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις, ανάλογα με το τι θέλει ο πελάτης, αλλά και τις ιδιαίτερες συνθήκες που χαρακτηρίζουν κάθε περίπτωση. Όμως, ξεπερνώντας το αρχικό στάδιο ταύτισης των εφαρμογών οικιακού αυτοματισμού με τον απλό έλεγχο φωτισμού, θα διαπιστώσουμε ότι τα συστήματα συναγερμού είναι εκείνα που μπορούν να αποτελέσουν τον πυρήνα της εφαρμογής. Αυτό συμβαίνει διότι διαθέτουν όλες τις βασικές προϋποθέσεις, όπως δυνατότητα διασύνδεσης με άλλες συσκευές και αμφίδρομης επικοινωνίας με αυτές. Είναι γνωστό ότι οι κεντρικοί πίνακες συναγερμού είναι εφοδιασμένοι με θύρες εισόδου, με τις οποίες επικοινωνούν με τους τοπικούς αισθητήρες και θύρες εξόδου μέσω των οποίων δίνουν διάφορες εντολές σε συσκευές, όπως σειρήνες ή προβολείς. Επίσης διαθέτουν και θύρες διασύνδεσης με υπολογιστή ή και επικοινωνίας με σταθερό ή κινητό τηλέφωνο. Τέλος, είναι εφοδιασμένοι με μικροεπεξεργαστές που αναλαμβάνουν την επεξεργασία των σημάτων που δέχονται και βάσει των εντολών που έχουν από το χρήστη μπορούν και εκτελούν τις ανάλογες ενέργειες. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι ουσιαστικά ένα σύστημα συναγερμού επιτελεί τις περισσότερες εκ των βασικών λειτουργιών ενός έξυπνου σπιτιού, οπότε αποτελεί και την ιδανική πλατφόρμα πάνω στην οποία μπορεί να υλοποιηθεί μια ολοκληρωμένη εφαρμογή, αρκεί να υπάρχει η δυνατότητα διασύνδεσης και με τις υπόλοιπες συσκευές του σπιτιού. Αυτό το έχουν αντιληφθεί και οι εταιρείες, οπότε παρουσιάζουν ανάλογα προϊόντα.
Τα πλεονεκτήματα των εφαρμογών του οικιακού αυτοματισμού και της χρήσης των τεχνολογιών, είναι πολυάριθμα. Ο βαθμός προστασίας της οικίας αυξάνει σημαντικά, τόσο όταν οι ιδιοκτήτες είναι μέσα στο σπίτι αλλά και όταν απουσιάζουν. Ας εξετάσουμε ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα και από τις δύο περιπτώσεις, λαμβάνοντας υπόψη ότι αναφέρονται σε μια οικία που διαθέτει μια πλήρη εγκατάσταση οικιακού αυτοματισμού. Δηλαδή, όσον αφορά τα συστήματα ασφαλείας διαθέτει ένα σύστημα συναγερμού, ένα κλειστό κύκλωμα επιτήρησης, τα οποία συνεργάζονται μεταξύ τους και τα οποία ταυτόχρονα είναι διασυνδεδεμένα με τις υπόλοιπες συσκευές του σπιτιού.
Ενώ οι ένοικοι του σπιτιού βρίσκονται μέσα στο σπίτι, τα εξωτερικά ραντάρ αντιλαμβάνονται κάποια ύποπτη κίνηση. Μπορούν τότε να δώσουν άμεσα σήμα στο σύστημα οικιακού αυτοματισμού και οι κάμερες του κλειστού κυκλώματος επιτήρησης να μεταδώσουν εικόνα από το σημείο ενεργοποίησης του συναγερμού.
Το σήμα μπορεί να μεταφερθεί ακόμα και στις τηλεοράσεις του σπιτιού οπότε να γίνει άμεσα αντιληπτό από τους ενοίκους. Ακόμα πιο χρήσιμη βέβαια είναι η μετάδοση του σήματος σε οθόνες εκτός οικίας όπως παραδείγματος χάρη στους χώρους εργασίας των ενοίκων. Οι ιδιοκτήτες της οικίας τότε θα έχουν τη δυνατότητα -ανάλογα με το τι βλέπουν- να δώσουν σήμα συναγερμού στην αστυνομία και να ενεργοποιήσουν την σειρήνα καθώς και τον εξωτερικό φωτισμό. Οι κάμερες φυσικά θα πρέπει να μπορούν να ελέγχονται από απόσταση με τη χρήση ενός κατάλληλου χειριστηρίου. Δυνατότητα ελέγχου σημαίνει η μετακίνηση της κάμερας καθώς και η μεγέθυνση της εικόνας που καταγράφει όταν αυτό κριθεί σκόπιμο. Όλα αυτά τα στοιχεία θα εγγράφονται σε ένα σκληρό δίσκο μεγάλης αποθηκευτικής ικανότητας που στη συνέχεια σε περίπτωση κάποιας παραβατικής ενέργειας θα μπορεί να αξιοποιηθεί από τους ερευνητές της αστυνομίας. Σχετικά πρόσφατο είναι το παράδειγμα με την εξαφάνιση του γιατρού από το σπίτι του στην Βάρη όπου αν και επρόκειτο και για μια οικία υψηλών προδιαγραφών δεν διέθετε σύμφωνα με τις πληροφορίες ένα παρόμοιο σύστημα όπου θα έδινε σημαντική βοήθεια στην αστυνομία με τις εικόνες που θα κατέγραφε. Ειδικά αν αναλογιστούμε ότι μάλλον όσοι εμπλέκονται σε τέτοιες πράξεις συνήθως παρακολουθούν το σπίτι και τις κινήσεις των ενοίκων για αρκετό χρονικό διάστημα όπως η ύπαρξη ενός έξυπνου συστήματος προστασίας μπορεί να κατέγραφε κάποιο πρόσωπο. Ο ιδιοκτήτης της οικίας, τότε, θα έχει τη δυνατότητα – ανάλογα με το τι βλέπει – να δώσει σήμα συναγερμού στην αστυνομία και να ενεργοποιήσει τη σειρήνα, καθώς και τον εξωτερικό φωτισμό.
Βέβαια, το σενάριο θα είναι διαφορετικό όταν οι ένοικοι κοιμούνται, καθώς τότε το σύστημα θα μπορεί να ενεργοποιεί μόνο του το σύστημα συναγερμού. Αισθητήρες κίνησης μπορούν να τοποθετηθούν εξωτερικά στον κήπο του σπιτιού και να προγραμματισθούν ώστε να δώσουν ηχητική ένδειξη συναγερμού και παράλληλα να ανοίξουν τα φώτα του κήπου όταν αντιληφθούν κάποια ύποπτη κίνηση από πιθανό διαρρήκτη. Επιπρόσθετα οι ενέργειες αυτές θα μπορούν να γίνουν από τους ένοικους της οικίας αν αυτοί ξυπνήσουν και αντιληφθούν κάποια κίνηση μέσα στον κήπο του σπιτιού τους, που δεν έγινε αντιληπτή από το σύστημα συναγερμού. Πατώντας ένα κομβίο θα φωτισθεί ο κήπος και θα χτυπήσει η σειρήνα ώστε να πανικοβληθεί ο χρήστης. Βέβαια εδώ θα πρέπει να υπάρξουν όλες οι απαραίτητες δικλείδες ασφαλείας ώστε σε περίπτωση που μπει ο διαρρήκτης μέσα στο χώρο της οικίας να μην μπορεί να παραβιάσει το συναγερμό και να ενεργοποιήσει το φωτισμό ώστε να παραπλανήσει τους ιδιοκτήτες ή τους γείτονες.

Στην περίπτωση τώρα που απουσιάζουν οι ιδιοκτήτες, ένα ολοκληρωμένο σύστημα οικιακού αυτοματισμού καταρχήν μπορεί να λειτουργεί αποτρεπτικά. Είναι γνωστό ότι οι διαρρήκτες παρακολουθούν αρκετό καιρό τα σπίτια, ώστε να βλέπουν αν υπάρχει κίνηση και δραστηριότητα μέσα σε αυτά και φυσικά προτιμούν σπίτια που δεν έχουν ενδείξεις ανθρώπινης παρουσίας. Μια εφαρμογή οικιακού αυτοματισμού μπορεί να εκτελεί αρκετά πειστικά πολλές από τις ανθρώπινες δραστηριότητες μέσα σε ένα σπίτι, όπως τον έλεγχο των φώτων ή ακόμα και των ρολών των παραθύρων. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να παραπλανηθούν αποτελεσματικά οι υποψήφιοι διαρρήκτες και να μην προχωρήσουν καν σε προσπάθεια διείσδυσης μέσα στην οικία. Φυσικά, τώρα, στην περίπτωση που τολμήσουν να εισχωρήσουν μέσα στο σπίτι θα πρέπει να αντιμετωπίσουν ένα ολοκληρωμένο σύστημα συναγερμού, που σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες λειτουργίες θα τους δυσχεράνει την εργασία. Αναλογιστείτε να γίνει προσπάθεια διάρρηξης και οι διαρρήκτες να μην έχουν να αντιμετωπίσουν ένα συμβατικό σύστημα συναγερμού, αλλά μια πολύπλοκη εγκατάσταση, που θα μπορεί την ίδια στιγμή να ελέγχει τις θύρες, το σύστημα κλιματισμού και φωτισμού, δημιουργώντας ένα περιβάλλον, στο οποίο θα είναι δύσκολο να κινηθεί κάποιος με ησυχία και άνεση, μια βασική προϋπόθεση για μια επιτυχημένη διάρρηξη. Τέλος μια αυξανόμενη τάση είναι η ενσωμάτωση συστημάτων βιομετρικής αναγνώρισης και σε οικιακές εφαρμογές, στοιχείο που αυξάνει αναμφισβήτητα το βαθμό ασφαλείας καθώς δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο το έργο των διαρρηκτών.

Όμως, ασφάλεια δεν είναι μόνο η προστασία έναντι παραβατικών ενεργειών, αλλά και η προστασία από διάφορα ατυχήματα. Η αυξανόμενη διάδοση του φυσικού αερίου τόσο για τη θέρμανση αλλά και την κουζίνα και την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης, μπορεί να οδηγήσει σε ατυχήματα. Με το κατάλληλο σύστημα αυτοματισμού, μόλις οι ανιχνευτές αερίου διαπιστώσουν κάποια διαρροή και υψηλή συγκέντρωση αερίου, μπορούν, εκτός του σήματος συναγερμού να δώσουν εντολή στο σύστημα κλιματισμού/ εξαερισμού, ώστε να αυξηθεί ο αριθμός εναλλαγών φρέσκου αέρα και να απομακρυνθεί το επικίνδυνο αέριο μέχρι να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα της διαρροής.
Είναι δύσκολο μέσα σε λίγες σελίδες να περιγραφούν τα οφέλη που θα προκύψουν από την περαιτέρω εξάπλωση των εφαρμογών smart home και των θετικών επενεργειών που θα εμφανιστούν και στον τομέα της ασφάλειας. Αυτήν τη στιγμή βρισκόμαστε μεν στο αρχικό στάδιο, ιδιαίτερα στην ελληνική αγορά, αλλά τα μηνύματα όπως δείχνουν οι εξελίξεις από το διεθνή χώρο, είναι μάλλον θετικά. Και το κυριότερο, ανοίγει μια νέα αγορά, από την οποία θα μπορέσουν να επωφεληθούν και οι εταιρείες, αλλά και οι τεχνικοί του χώρου των συστημάτων ασφαλείας. Αρκεί να δείξουν την απαραίτητη προνοητικότητα και να φροντίσουν να ενημερωθούν και να εκπαιδευτούν πάνω στις νέες τεχνολογίες. Οι κατασκευάστριες εταιρείες προκειμένου να προωθήσουν τα δικά τους συστήματα, δεν φείδονται κόπου και χρημάτων για την οργάνωση εκπαιδευτικών ημερίδων και σεμιναρίων, οπότε η συμμετοχή σε αυτές αποτελεί μια καλή αρχή για την εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες.

Του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ