Η συνδρομή της τεχνολογίας στην αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών

Είναι γεγονός ότι τις περισσότερες φορές οι δασικές πυρκαγιές μπορούν να αντιμετωπιστούν επιτυχώς και με τη χρήση λιγότερων πόρων, όταν βρίσκονται στο αρχικό τους στάδιο.

Με βάση λοιπόν την επίτευξη αυτού του στόχου και με την αξιοποίηση σύγχρονων τεχνολογιών, έχει αναπτυχθεί μια σειρά από λύσεις με γνώμονα την αποτελεσματική ανίχνευση αλλά και διαχείριση των πυρκαγιών.

Μια θλιβερή πραγματικότητα
Ήταν Μάρτιος του 2007 όταν ο πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής, ύστερα από συνεδρίαση της Κυβερνητικής Επιτροπής ανακοίνωνε τη νωρίτερη, από κάθε άλλο έτος, έναρξη της αντιπυρικής περιόδου, καθώς και άλλα σχετικά μέτρα. Λίγους μήνες αργότερα, τον αντικρίζαμε όλοι στις οθόνες της τηλεόρασής μας, μεταξύ υπουργών και επιτελών της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, να προσπαθεί να διαγνώσει το μέγεθος της πύρινης λαίλαπας που έπληξε το προηγούμενο καλοκαίρι τη χώρα μας. Ογδόντα και πλέον ανθρώπινες ζωές χάθηκαν από τις φωτιές, μεγάλο τμήμα του φυσικού πλούτου καταστράφηκε – με τεράστιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις (αύξηση της θερμοκρασίας, της μόλυνσης και κίνδυνος πλημμυρών) και τέλος υπήρξαν τεράστιες υλικές καταστροφές σε σπίτια και επιχειρήσεις, με απροσδιόριστο κοινωνικό και οικονομικό κόστος. Τι έφταιξε όμως – και παρά το γεγονός της λήψης ενισχυτικών μέτρων – οδηγηθήκαμε στα καταστροφικά αποτελέσματα του καλοκαιριού του 2007; Τα αίτια είναι πολλά και δύσκολο να διερευνηθούν. Πολλοί θα ρίξουν το βάρος των ευθυνών στην έλλειψη συντονισμού του κρατικού μηχανισμού και άλλοι θα τονίσουν την ένταση του φαινομένου και τις πολλές και διαφορετικές ταυτόχρονες εστίες πυρκαγιάς.
Επίσης, δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι και σε πολλά άλλα προηγμένα κράτη λαμβάνουν χώρα αντίστοιχου μεγέθους καταστροφές, κάτι που αναδεικνύει την επιτακτική ανάγκη για την εύρεση λύσεων που θα μειώσουν το συγκεκριμένο φαινόμενο σε παγκόσμιο επίπεδο.   

Νέα λογική
Έτσι λοιπόν, τα τελευταία χρόνια – ειδικά σε χώρες με πιο προηγμένη θεώρηση στο θέμα της δασικής πυρόσβεσης – έχει εδραιωθεί μια νέα αντίληψη. Το ζητούμενο πλέον είναι η έγκαιρη ανίχνευση των πρώτων εστιών πυρκαγιάς και η γρήγορη επέμβαση και κατάσβεσή τους, πριν την περαιτέρω εξάπλωσή τους. Η πείρα έχει δείξει – με το χειρότερο δυστυχώς τρόπο – ότι όταν μια δασική πυρκαγιά εξαπλωθεί, είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί, όσα πυροσβεστικά μέσα κι αν διαθέτει ο μηχανισμός πυρόσβεσης. Αντίθετα, στο πρώτο στάδιο είναι εύκολη η κατάσβεσή της, ακόμα και με τον ελάχιστο δυνατό εξοπλισμό. Οπότε πλέον είναι πολλοί εκείνοι που πιστεύουν ότι αντί να επενδύονται τεράστια ποσά στην απόκτηση ενός τεράστιου στόλου πυροσβεστικών οχημάτων και αεροπλάνων, με ό,τι επιπρόσθετα κόστη τούτο συνεπάγεται για τη συντήρηση και τη διατήρησή τους σε επιχειρησιακή ετοιμότητα, είναι χρησιμότερο τα κονδύλια να στρέφονται προς τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού δικτύου ανίχνευσης των πρώτων εστιών. Η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει κάνει  δυνατή την υλοποίηση παρόμοιων λύσεων, με σχετικά χαμηλότερο κόστος από ό,τι στο εγγύς παρελθόν. Αυτά τα συστήματα έχουν αρχίσει ήδη να εφαρμόζονται στο εξωτερικό και πλέον κάνουν την εμφάνισή τους και στη χώρα μας.
Προς αυτή την κατεύθυνση λοιπόν, κάποιες ελληνικές εταιρείες αλλά και φορείς, έχουν αναπτύξει μια σειρά από λύσεις με διαφορετικά ίσως χαρακτηριστικά, αλλά με κοινή λογική, που στόχο έχει την έγκαιρη πρόληψη και τη βέλτιστη διαχείριση και συντονισμό μιας δασικής πυρκαγιάς. Παρακάτω μπορούμε να αναφέρουμε ενδεικτικά κάποιες τέτοιου είδους λύσεις και έργα, που έχουν αναπτυχθεί και εφαρμόζονται είτε κανονικά είτε πιλοτικά 

Πληροφοριακό Σύστημα Διαχείρισης Κινδύνου Δασικών Πυρκαγιών
Ως αποτέλεσμα της συνεργασίας δύο ελληνικών εταιρειών βρίσκεται ήδη σε πλήρη λειτουργικότητα στην Κέρκυρα, από τα μέσα Μαΐου 2007, ένα πρωτοποριακό Πληροφοριακό Σύστημα Διαχείρισης Κινδύνου Δασικών Πυρκαγιών. Πρόκειται για τις εταιρείες ΕΜΦΑΣΙΣ Τηλεματική (www.emphasisnet.gr) και Talent Α.Ε. (www.talent.gr) Πληροφορικής, που εργάστηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος «Καινοτομία στα Ιόνια Νησιά» προκειμένου να υλοποιήσουν ένα πρωτοποριακό σύστημα διαχείρισης κινδύνου δασικών πυρκαγιών. Το σύστημα αξιοποιεί γεωγραφικά, χωρικά και μετεωρολογικά δεδομένα και σε συνδυασμό με έξυπνες τεχνικές και αλγόριθμους, επεξεργάζεται, διαχειρίζεται και παρέχει στους χρήστες του πληθώρα χρήσιμων πληροφοριών για τον καλύτερο συντονισμό των πυροσβεστικών μονάδων, τόσο πριν όσο και μετά την εκδήλωση δασικής πυρκαγιάς. Το σύστημα, αποτελείται από τα ακόλουθα υποσυστήματα:
Το Γεωγραφικό Πληροφοριακό Σύστημα (GIS), το οποίο διαχειρίζεται τα γεωγραφικά συστήματα. Το Μοντέλο Πρόγνωσης Διασποράς Πυρκαγιάς, που προβλέπει τη χρονική εξέλιξη της πυρκαγιάς βασιζόμενο στο μοντέλο προσομοίωσης BehavePlus, αξιοποιώντας δεδομένα μορφολογίας εδάφους, βλάστησης, καύσιμης ύλης, θερμοκρασίας, σχετικής υγρασίας και διεύθυνσης – ταχύτητας ανέμου. Το Υποσύστημα Εντοπισμού Θέσης Οχημάτων, που επιτρέπει στους χρήστες του συστήματος να γνωρίζουν ανά πάσα στιγμή την ακριβή γεωγραφική θέση καθενός από τα πυροσβεστικά συστήματα. Ο σχεδιασμός, υλοποίηση και εγκατάσταση του τηλεπικοινωνιακού και τηλεματικού εξοπλισμού σε σταθερούς (ΑΜΣ) και κινητούς μετεωρολογικούς σταθμούς (Πυροσβεστικά Οχήματα) καθώς και του δικτύου επικοινωνίας, έγιναν από την ΕΜΦΑΣΙΣ Τηλεματική, ενώ καρδιά του συστήματος είναι η τηλεματική πλατφόρμα e-Track της εταιρείας, που αποτελεί μια ολοκληρωμένη λύση διαχείρισης στόλου οχημάτων και επιτρέπει την παρακολούθηση επιχειρησιακών στοιχείων και της αμφίδρομης επικοινωνίας με τα οχήματα. Ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη του λογισμικού εφαρμογής έγιναν από την Talent Α.Ε. Πληροφορικής. Ο εξοπλισμός 20 Πυροσβεστικών Οχημάτων (Π.Ο.) περιλαμβάνει συσκευές ειδικού τύπου ανθεκτικού υπολογιστικού συστήματος (rugged tablet- PC), τηλεπικοινωνιακών τηλεματικών και δικτυακών τεχνολογιών και συστημάτων (e-Track, GPRS, WiFi) και επιτρέπει στους χρήστες του συστήματος να αξιοποιήσουν όλη τη διαθέσιμη πληροφορία (θέσεις Π.Ο., σημείο εκδήλωσης πυρκαγιάς). Όλη η πληροφορία απεικονίζεται σε έναν αναλυτικό δισδιάστατο ή τρισδιάστατο χάρτη της Κέρκυρας. Παράλληλα, σε δέκα οχήματα έχει εγκατασταθεί μετεωρολογικός εξοπλισμός σε πτυσσόμενο ιστό, ο οποίος ελέγχεται ηλεκτρονικά. Ο μετεωρολογικός εξοπλισμός περιλαμβάνει αισθητήρα ταχύτητας – κατεύθυνσης ανέμου και θερμοκρασίας σχετικής υγρασίας. Για να υπάρχει πληρότητα στα μετεωρολογικά δεδομένα με τα οποία τροφοδοτείται το σύστημα, έχουν εγκατασταθεί στο νησί της Κέρκυρας 6 Αυτόνομοι Αυτόματοι Μετεωρολογικοί Σταθμοί (ΑΜΣ) με ίδιους αισθητήρες με εκείνους των οχημάτων. Όλα τα δεδομένα που συγκεντρώνονται από τους αισθητήρες, μεταδίδονται στο κέντρο επιχειρήσεων της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας της Κέρκυρας μέσω της πλατφόρμας e-Track, που παρέχει δυνατότητες διασύνδεσης τόσο μέσω WWAN (Wireless Wide Area Network) με ενσωματωμένο GSM/ GPRS modem, όσο και μέσω WLAN (Wireless Local Area Network) με ενσωματωμένο WiFi Access Point. Στην περίπτωση που δεν είναι εφικτή η GPRS σύνδεση, τότε κάθε συσκευή e-TRACK μπορεί να διασυνδεθεί με άλλη συσκευή που βρίσκεται στο χώρο ασύρματης κάλυψής της και να μεταδώσει τα δεδομένα μέσω WiFi. H εμπειρία από τη χρήση του συστήματος το περασμένο καλοκαίρι – εν μέσω μιας δύσκολης για τη χώρα περιόδου – έδειξε ότι το σύστημα συνέβαλε σημαντικά στη διοίκηση, έλεγχο, συντονισμό και επικοινωνία των δυνάμεων της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας της Κέρκυρας και ενώ εκδηλώθηκαν αρκετές πυρκαγιές, τελικά καμία από αυτές δεν πήρε μεγάλες διαστάσεις, με συνολικό απολογισμό καμένης γης μερικών δεκάδων εκταρίων.

Firementor
Το σύστημα firementor (www.firementor.gr) αναπτύχθηκε από το ΕΜΠ στα πλαίσια ερευνητικού προγράμματος "Ανταγωνιστικότητα" του Υπ.Ανάπτυξης. Αποτελείται από ένα ασύρματο δίκτυο αναλώσιμων αισθητήρων που τοποθετούνται μέσα στο δάσος και επιτηρούν σε πραγματικό χρόνο τη θερμοκρασία του, σε συνδυασμό με λογισμικό που υλοποιεί μαθηματικά μοντέλα για την προσομοίωση της πυρκαγιάς, τη διαχείριση μέσων επέμβασης και τη διαχείριση γνώσης και κανόνων αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών. Με την εκδήλωση δασικής πυρκαγιάς σε μία εποπτευόμενη περιοχή, το δίκτυο αισθητήρων παρέχει άμεση πληροφόρηση για το ακριβές σημείο ή τα σημεία έναρξης, επιτρέποντας με αυτόν τον τρόπο τον εντοπισμό ταυτόχρονης ανάφλεξης σε πολλά σημεία, γεγονός που συνήθως υποδηλώνει εμπρησμό. Ακολούθως, παρακολουθεί την εξέλιξη της πυρκαγιάς "επουλώνοντας" αυτόματα τις απώλειες αισθητήρων λόγω καταστροφής τους από την πυρκαγιά. Τα δεδομένα αυτά τροφοδοτούν το εξειδικευμένο λογισμικό, το οποίο προσομοιώνει την εξέλιξη της πυρκαγιάς και μας επιτρέπει να προβλέπουμε σε ποια κατεύθυνση και με ποια ταχύτητα θα κινηθεί τις επόμενες ώρες, με δεδομένα τα χαρακτηριστικά της βλάστησης, την τοπογραφία και τα μετεωρολογικά στοιχεία. Η πρόβλεψη αυτή μπορεί να γίνει ανεξάρτητα από την εκδήλωση πυρκαγιάς, με υποθετικά σημεία ανάφλεξης και μετεωρολογικά δεδομένα.
Το λογισμικό του firementor παρέχει υπηρεσίες χρήσιμες στο σχεδιασμό της επιχειρησιακής αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών, στην εκτίμηση κινδύνων και στην προετοιμασία των δράσεων πολιτικής προστασίας. Τέτοιες είναι η δρομολόγηση οχημάτων μέσα από το υπάρχον οδικό δίκτυο σε πολλαπλά μέτωπα δασικής πυρκαγιάς, σε συνδυασμό με την προβλεπόμενη ένταση της πυρκαγιάς, η τοποθέτηση οχημάτων πυρόσβεσης ή πολιτικής προστασίας με κριτήριο τη βέλτιστη κάλυψη μιας εποπτευόμενης περιοχής, ο υπολογισμός του κινδύνου κατά την εκκένωση περιοχών, η διαχείριση κανόνων αντιμετώπισης δασικής πυρκαγιάς, καθώς και η εκπόνηση ολοκληρωμένων σεναρίων προγραμματισμού και ετοιμότητας. Το firementor μπορεί να αξιοποιηθεί τόσο κατά το σχεδιασμό, όσο και κατά την επιχειρησιακή αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών, από φορείς υπεύθυνους για το περιβάλλον, φορείς καταστολής, πολιτικής προστασίας, διαχείρισης δασών, τοπικές αρχές, εθελοντές, ΜΚΟ κ.ά.. Το σύστημα δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ανθρώπινη ευφυία στο σχεδιασμό και την αντιμετώπιση δασικών πυρκαγιών. Μπορεί όμως να διαθέσει ένα σύνολο επιστημονικών εργαλείων που ενσωματώνουν σημαντικά επιτεύγματα της διάνοιας, σε όσους σχεδιάζουν πολιτικές, λαμβάνουν αποφάσεις ετοιμότητας και αντιμετωπίζουν πυρκαγιές.

ForestWatch
Το ForestWatch είναι μια αξιόλογη πρόταση για την έγκαιρη διάγνωση δασικών πυρκαγιών, που διαθέτει στη χώρα μας η εταιρεία Eagle Eye Protection (www.eagleeyeprotection.com/gr/) και το οποίο έχει δοκιμαστεί με επιτυχία σε πολλές χώρες. Το συγκεκριμένο σύστημα συνίσταται κατά βάση από απομακρυσμένες κάμερες υψηλής ανάλυσης και λογισμικό επεξεργασίας εικόνας, για τον εντοπισμό των πρώτων ενδείξεων καπνού από δασικές πυρκαγιές. Mπορεί να προσαρμοστεί απόλυτα στις ανάγκες της κάθε εφαρμογής και αποτελεί ένα πλήρως αυτοματοποιημένο σύστημα που προσφέρει αδιάλειπτη επιτήρηση, λειτουργώντας 24 ώρες το 24ωρο. Έχει τη δυνατότητα άμεσου εντοπισμού της θέσης μιας δασικής πυρκαγιάς, μειώνοντας έτσι το χρόνο που απαιτείται για την αναφορά και την κατάσβεσή της. Πυρήνας του συστήματος είναι το ομώνυμο λογισμικό, που ανέπτυξε ο Δρ. Gavin Hough μέσα σε διάστημα σχεδόν 10 ετών. Χρησιμοποιεί αλγόριθμους κίνησης για να συγκρίνει ζωντανές εικόνες από κάμερες στο χώρο του δάσους, με εικόνες από προηγούμενες περιστροφές, με σκοπό τον αυτόματο εντοπισμό της παρουσίας καπνού. Το ForestWatch παράγει αυτόματα συναγερμό εάν εντοπισθεί καπνός και έτσι ειδοποιείται ο χειριστής στο κέντρο ελέγχου και οποιοσδήποτε άλλος χειριστής, συνδεδεμένος στην εφαρμογή web. Σε έναν επιμέρους επεξεργαστή ForestWatch μπορούν να συνδεθούν μέχρι 8 κάμερες, οι οποίες μπορούν να τοποθετούνται είτε σε υπάρχουσες κατασκευές (για παράδειγμα, πύργους τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών μεταδόσεων) είτε σε πύργους ειδικής κατασκευής. Μία κάμερα, για παράδειγμα, που έχει τοποθετηθεί σε πύργο με ύψος 100 μέτρα μπορεί να σαρώσει μία περιοχή μέχρι 5.000 τετρ. χιλιόμετρα. Κάθε κάμερα μπορεί να επιτηρεί συναγερμούς πυρός και να εντοπίζει θέσεις εμφάνισης καπνού σε απόσταση μέχρι 40 χλμ., ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και τη μορφολογία του εδάφους. Το ενσωματωμένο μετεωρολογικό σύστημα επισημαίνει συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας και ξηρασίας, δηλαδή εκείνες τις ημέρες όπου ο κίνδυνος εκδήλωσης πυρκαγιάς είναι ιδιαίτερα υψηλός. Το λογισμικό διαθέτει λειτουργία "εκμάθησης" για τον εντοπισμό κανονικών και " ακίνδυνων" χαρακτηριστικών καπνού και φωτός, μέσα στο οπτικό πεδίο της κάμερας. Κάθε κάμερα έχει επίσης τη δυνατότητα χειροκίνητου ελέγχου από το κέντρο ελέγχου.
Με τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας, το σύστημα μπορεί να προσδιορίσει τη θέση μιας πυρκαγιάς χωρίς να χρειάζεται τριγωνισμός της συγκεκριμένης θέσης από άλλες κάμερες. Με τον τρόπο αυτό, αυξάνεται σημαντικά τόσο η ταχύτητα όσο και η ακρίβεια της εύρεσης και αναφοράς θέσης. Μόλις εντοπίσει μία πηγή καπνού, μπορεί να προωθήσει αυτό το γεγονός μέσω internet ή ακόμα και μέσω τηλεφώνου GPRS, προς το προσωπικό που βρίσκεται στο πεδίο επιχειρήσεων, ακόμα και στους πυροσβέστες. Τα δεδομένα αποστέλλονται σε πραγματικό χρόνο από τις κάμερες προς ένα κέντρο ελέγχου, με τη χρήση ασύρματης ή ενσύρματης σύνδεσης από την κάμερα. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί δίκτυο Wi-Fi, με ρυθμούς μετάδοσης που να μπορούν να παράσχουν αμφίδρομη επικοινωνία σε μέγιστη απόσταση 30 χιλιομέτρων. Σε περιοχές όπου δεν είναι δυνατή η κάλυψη με δίκτυο, μπορεί η διασύνδεση να υλοποιηθεί με τη χρήση δορυφορικής επικοινωνίας, με πρόσθετο ειδικό εξοπλισμό. Το σύστημα ForestWatch προσφέρει επίσης στους υπεύθυνους για τον έλεγχο των πυρκαγιών, τη δυνατότητα παρακολούθησης της εξέλιξης ενός περιστατικού δασικής πυρκαγιάς, σε πραγματικό χρόνο. Αυτή η "δυναμική πυρόσβεση" αυξάνει σημαντικά την ταχύτητα και την απόδοση τόσο του ελέγχου όσο και της κατάσβεσης μίας πυρκαγιάς.      

Πρόταση για την προστασία του Πηλίου
Μία αντίστοιχη πρόταση που αφορούσε στην αντιπυρική προστασία του Πηλίου, είχε κατατεθεί αρχικά από την Αναπτυξιακή Εταιρεία Μαγνησίας και μετέπειτα από την ελάσσονα μειοψηφία του νομαρχιακού συμβουλίου, αλλά λόγω του κόστους υλοποίησής της, δεν έχει ληφθεί ακόμα η σχετική έγκριση και το σχέδιο έχει παραμείνει στο στάδιο της αρχικής προμελέτης. Σύμφωνα με την πρόταση που έχει κατατεθεί, το σύστημα προβλέπεται να αποτελείται από ένα δίκτυο πολυφασματικών καμερών και καταγραφέων μετεωρολογικών δεδομένων, που θα εγκατασταθούν σε υφιστάμενες υποδομές (κεραίες κινητής τηλεφωνίας), με δυνατότητα σάρωσης 360ο. Οι κάμερες θα έχουν τη δυνατότητα εντοπισμού εστίας φωτιάς βασιζόμενες σε ειδικό λογισμικό και θα παρέχουν δεδομένα σε πραγματικό χρόνο, σε 24ωρη βάση. Χρησιμοποιώντας τεχνολογία ευρυζωνικών δικτύων, το σύστημα θα μεταφέρει τα δεδομένα στο κέντρο επιχειρησιακού ελέγχου του οργάνου αντιμετώπισης κρίσεων σε Νομαρχιακό επίπεδο, από όπου θα συντονίζονται και οι ενέργειες. Παράλληλα, οι πληροφορίες θα μπορούν να διαχέονται και σε οποιαδήποτε άλλη υπηρεσία κριθεί σκόπιμο, ενώ η απεικόνιση των πληροφοριών θα γίνεται χωροθετημένα σε ψηφιακό τρισδιάστατο υπόβαθρο, με τις απαραίτητες λεπτομέρειες.